CHP'den '16. madde' tepkisi: Bu şekliyle bir torba anayasa değişikliğidir

TBMM Genel Kurulu'nda katip üyenin 9 dakikada okuduğu belirtilen anayasa değişikliğinin 16. maddesi oylama öncesinde CHP ve HDP’nin uyarılarına neden oldu. CHP Genel Başkan Yardımcısı Bülent Tezcan, teklifin 16.maddesinin bir torba anayasa değişikliği usulü getirdiğini söyledi. Anayasanın 6 ayrı bent hâlinde 57 ayrı maddesinde düzenleme yapıldığına dikkat çeken Tezcan, "Her bir hususun ayrı bir madde olarak kaleme alınması ve ayrı ayrı müzakeresinin yapılıp ayrı ayrı oylanması gerekir. Aksi hâlde, bu şekliyle bir torba anayasa değişikliği, yani 1 maddede 57 ayrı maddenin değiştirilmesidir" dedi.

Temizel: 9 dakikada okundu, 6 fıkrada 60 madde değişiyor

CHP İzmir Milletvekili Zekeriya Temizel 16. maddenin katip üye tarafından 9 dakikada okunduğunu söyledi ve "Anayasaya aykırılıkların ötesinde, bar bar bağırılıyor, 60 maddeyi tek bir maddenin içerisinde değiştiremezsiniz" dedi.

Beştaş: 148 ve 175’e aykırı  

HDP’li Meral Beştaş da, "Bir kere 'kanunun, anayasanın ruhu' diye bir mesele vardır. Doğru, burada 148'de ve 175'te yazıyor ama şöyle bir şey olabilir mi? '1 maddeyle 70 maddeyi yürürlükten kaldırıyoruz' dediniz. Ne olacak? Nasıl yapacaksınız böyle bir değişiklik? Böyle bir şey olamaz" itirazında bulundu.

Tutanaklara yansıyan konuşmalar şöyle:

BÜLENT TEZCAN (Aydın) - Sayın Başkan, Anayasa değişiklik teklifinin 16'ncı maddesinde bir torba anayasa değişikliği usulü getirilmektedir, torba kanun gibi torba Anayasa değişikliği usulü getirilmektedir. Maddede (a), (b), (c), (ç), (d), (e) diye 6 ayrı bentte 58 ayrı husus düzenlenmektedir anayasanın 6 ayrı bent hâlinde 58 ayrı maddesinde düzenleme yapılmaktadır. Bu, yasa yapım tekniğine, yasa yazım tekniğine aykırıdır, komisyon aşamasında da bunu söyledik. Bu hususun bir kere ne görüşülme sırasında milletvekilleri tarafından anlaşılıp takip edilebilmesi mümkündür ne de geçtikten sonra uygulayıcının bunu takip edebilmesi mümkündür. Olması gereken şey şudur: Her bir hususun ayrı bir madde olarak kaleme alınması ve ayrı ayrı müzakeresinin yapılıp ayrı ayrı oylanması gerekir

Arkadaşlar, size bir şey söylüyoruz, diyoruz ki: Torba kanunla bu memlekette hukuku zaten katlettiniz, şimdi de torba anayasa icat ettiniz. 5 ayrı fıkrada 58 ayrı hususu düzenliyorsunuz. Birbiriyle irtibatlıymış, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Askerî Yargıtayın ne ilgisi var aynı maddenin içerisinde? Askerî Yüksek İdare Mahkemesiyle Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin ne ilgisi var? Bir maddenin içinde hepsini birden düzenliyorsunuz.

Bakın, bu uygulama… Yarın bir başka güç gelir ya da yarın sizin bu gücü nasıl kullanacağını belli değil, bir maddeyle 177 maddelik Anayasa'yı bir çırpıda değiştirmek istersiniz. Bu yanlıştır, bundan kimseye fayda olmaz.

CHP GRUBU ADINA ZEKERİYA TEMİZEL (İzmir) – Sıra sayısı 447 olan Kanun Teklifi'nin 16'ncı maddesini biraz önce Divan kâtip arkadaşımız okudu. Tam dokuz dakika sürdü. Burada bir mantık yoktur. Burada kanun görüşmesi yapıyoruz demek, hele Anayasa görüşmesi yapıyoruz demek, tam bir aldatmacadır. Bunların hepsi tutanaklara geçiyor. Tarihe not düşüyorsunuz. Bu kadar kargacık burgacık, bu kadar kötü bir notu düşmek bize hiçbir yarar sağlamayacak.

Bir madde getiriyorsunuz, 6 tane fıkra, 60 tane madde. Peki, değerli arkadaşlar, bu kanunun 1, 2 ve 3'üncü maddelerinde de teker kelimeyle ifade değişikliği yapıyorsunuz, tek kelimeyle ibare değişikliği var, tek kelimeyle ibare değişikliği var, maddeleri açıp bakın. Bu 3'ü madde olarak görüşüldü, tek kelime ibare değişikliği olan bu kanunun 1'inci, 2'nci maddesi -veyi kelime olarak saymıyorum- kesin olarak ayrı madde olarak görüşüldü. Onun yerine içeriğini olduğu gibi değiştirdiğiniz, Devlet Denetleme Kurulunun işlevini değiştirip de askerlerle, orduyla ilgili olarak hiyerarşik denetim yapma yetkisine de yine aynı şekilde "ibare değişikliği" dediniz. Burada bu kadar önemli bir değişiklik varsa bunu ortadan kaldıramazsınız.

Başka, Anayasa'ya aykırılıkların ötesinde, bar bar bağırılıyor, 60 maddeyi tek bir maddenin içerisinde değiştiremezsiniz. Şurada her bir maddenin hangi değişiklikleri yaptığı ve bunun Meclisin bilgisinde olup olmadığı konusunu gerçekten merak ediyorum. Bir emrivakiyle karşı karşıyasınız, olayı değiştiriyorsunuz, bitiyor zaten. Kuvvetler ayrılığı ilkesinin temeli olan birimlerin başındaki insanlara kendi yetkilerini artırma yetkisi veriyorsunuz. Kanun yapma yetkimiz elimizden gidiyor. O nedenle, bu, Anayasa'ya aykırılığı belki de yok hükmü nedeniyle tartışmaya bile gerek kalmayan bir tekliftir.

AKİF HAMZAÇEBİ (İstanbul) - Söz konusu 16'ncı maddenin (A) fıkrası ile (B) fıkrasından bir örnek vermek istiyorum. (A) fıkrasında Anayasa'nın 148'inci maddesinde yer alan sıkıyönetim, Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemeleri yürürlükten kaldırılırken; Anayasa'nın yine 148'inci maddesinde (B) fıkrasında bundan daha farklı bir değişiklik yapılmaktadır. (B) fıkrasındaki değişiklik de 148'inci maddede yer alan "kanun hükmünde kararnamelerin" ibaresinin "Cumhurbaşkanlığı kararnamesi" olarak değiştirilmesi yönündedir. Teklifi hazırlayanlar da 148'inci maddedeki bu değişikliklerin mahiyet farkı olduğunu gözeterek birisini (A) fıkrasına koymuş, birisini (B) fıkrasına koymuş. (B) fıkrasındaki değişiklik Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine yasa gücü kazandırmaya yöneliktir, mahiyet olarak (A)'dan farklıdır.

MERAL DANIŞ BEŞTAŞ (Adana) - Bu Anayasa değişiklik teklifi gerçekten çok aceleye getirilmiş, çok apar topar ve ısrarla hep şu cümleyi söyledik: Yangından mal kaçırırcasına ve aslında Anayasa değişiklik usullerine uyulmadan hazırlanmış. Esas belli, ne yapılmak istendiği belli; Cumhurbaşkanına bütün yetkiler verilecek ama Anayasa'ya uydurulması gerekiyor. Şimdi, bu madde de aynen böyle bir madde. Şu anda Anayasa Mahkemesi objektif, tarafsız, adil bir denetim yapsa gerçekten bu değişiklik iptal edilecek, edilmek zorunda. 57 madde 1 tek maddede, Anayasa'nın tümünü değiştiriyor.

Bir kere "kanunun, Anayasa'nın ruhu" diye bir mesele vardır. Doğru, burada 148'de ve 175'te yazıyor ama şöyle bir şey olabilir mi? "1 maddeyle 70 maddeyi yürürlükten kaldırıyoruz." dediniz. Ne olacak? Nasıl yapacaksınız böyle bir değişiklik? Böyle bir şey olamaz. Sayın Kubat dedi ki: "Biz kelimeleri değiştirdik." Ama, o kelimeler esasa müessirdir yani o kadar basit değil. Cumhurbaşkanını değiştiriyorsunuz, "Başbakan" kavramını değiştiriyoruz vesaire. Bu nedenle, kesinlikle bu usulsüzdür, hepsinin tek tek Komisyonda görüşülmesi gerekiyor, tek tek bunun oylanması gerekiyor ve usule aykırı olarak sadece geneli etkilenmesin diye yapılmıştır ve artık çorba kanundan çorba anayasaya geçtik. Yarın öbür gün bu denetimde inşallah Anayasa Mahkemesi tarafsızlığını bir kerecik olsun ortaya koyar -yani genellikle bunu yapamıyor ama- bunu iptal eder.

MADDE 16 - 2709 sayılı Kanunun;

A) 8 inci maddesinde yer alan "ve Bakanlar Kurulu"; 15 inci maddesinin birinci fıkrasında, 17 nci maddesinin dördüncü fıkrasında ve 19 uncu maddesinin beşinci fıkrasında yer alan ", sıkıyönetim"; 88 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan "Bakanlar Kurulu ve", ikinci fıkrasında yer alan "tasarı ve"; 93 üncü maddesinin ikinci fıkrasında yer alan ", doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine,"; 125 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askerî Şuranın kararları yargı denetimi dışındadır. Ancak," ve altıncı fıkrasında yer alan "sıkıyönetim,"; 148 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan ", sıkıyönetim", altıncı fıkrasında yer alan ", Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi" ve "Yüksek", yedinci fıkrasında yer alan "ile Jandarma Genel Komutanı"; 153 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan "tasarı veya"; 154 üncü maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "Yüksek"; 155 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları," ve "tüzük tasarılarını incelemek,", üçüncü fıkrasında yer alan "Yüksek" ibareleri madde metinlerinden çıkarılmıştır.

B) 73 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan "Bakanlar Kuruluna" ibaresi "Cumhurbaşkanına"; 78 inci maddesinin başlığı "D. Seçimlerin geriye bırakılması ve ara seçimler"; 117 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "Bakanlar Kurulu" ibaresi "Cumhurbaşkanı"; 118 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan "Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan yardımcıları," ibaresi "Cumhurbaşkanı yardımcıları,", "Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından" ibaresi "Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanlarından", üçüncü fıkrasında yer alan "Bakanlar Kuruluna" ibaresi "Cumhurbaşkanına", "Bakanlar Kurulunca" ibaresi "Cumhurbaşkanınca", dördüncü fıkrasında yer alan "Başbakan" ibaresi "Cumhurbaşkanı yardımcıları", beşinci fıkrasında yer alan "Başbakanın" ibaresi "Cumhurbaşkanı yardımcısının", altıncı fıkrasında yer alan "kanunla" ibaresi "Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle"; 123 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan "ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak" ibaresi "kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle"; 124 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan "Başbakanlık" ibaresi "Cumhurbaşkanı" ve "tüzüklerin" ibaresi "Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin"; 127 nci maddesinin altıncı fıkrasında yer alan "Bakanlar Kurulunun" ibaresi "Cumhurbaşkanının"; 131 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "ve Bakanlar Kurulunca" ibaresi "tarafından"; 134 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan "Başbakanlığa" ibaresi "Cumhurbaşkanının görevlendireceği bakana"; 137 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan "tüzük" ibaresi "Cumhurbaşkanlığı kararnamesi"; 148 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan "kanun hükmünde kararnamelerin" ibareleri "Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin", altıncı fıkrasında yer alan "Bakanlar Kurulu üyelerini" ibaresi "Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları,"; 149 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan "oniki" ibaresi "on"; 150 nci maddesinde yer alan "kanun hükmündeki kararnamelerin" ibaresi "Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin" ve "iktidar ve anamuhalefet partisi Meclis grupları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi" ibaresi "Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve"; 151 inci maddesi ile 153 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan "kanun hükmünde kararname" ibareleri "Cumhurbaşkanlığı kararnamesi"; 152 nci maddesinin birinci fıkrası ile 153 üncü maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "kanun hükmünde kararnamenin" ibareleri "Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin"; 158 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan "adli, idari ve askeri" ibaresi "adli ve idari"; 166 ncı maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan "hükümete" ibaresi "Cumhurbaşkanına"; 167 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "Bakanlar Kuruluna" ibaresi "Cumhurbaşkanına" şeklinde değiştirilmiştir.

C) 89 uncu maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan "geri gönderilen kanunu" ibaresinden sonra gelmek üzere "üye tamsayısının salt çoğunluğuyla" ve "117 nci" maddesinin üçüncü fıkrasının başına "Cumhurbaşkanınca atanan" ibareleri eklenmiştir.

Ç) 108 inci maddesinin birinci fıkrasına "inceleme," ibaresinden önce gelmek üzere "idari soruşturma," ibaresi eklenmiş; ikinci fıkrasında yer alan "Silahlı Kuvvetler ve" ibaresi madde metninden çıkarılmış; üçüncü fıkrasında yer alan "üyeleri ve üyeleri içinden Başkanı, kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından," ibaresi "Başkan ve üyeleri," şeklinde ve dördüncü fıkrasında yer alan "kanunla" ibaresi "Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle" şeklinde değiştirilmiştir.

D) 146 ncı maddesinin birinci fıkrasında yer alan "onyedi" ibaresi "onbeş" şeklinde değiştirilmiş, üçüncü fıkrasında yer alan ", bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi" ibaresi ile dördüncü fıkrasında yer alan ", Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi" ibareleri madde metninden çıkarılmıştır.

E) 82 nci maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi, 96 ncı maddesinin ikinci fıkrası, 117 nci maddesinin dördüncü ve beşinci fıkraları, 127 nci maddesinin üçüncü fıkrasının ikinci cümlesi, 150 nci maddesinin birinci fıkrasının son cümlesi ile 91, 99, 100, 102, 107, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 120, 121, 122, 145, 156, 157, 162, 163 ve 164 üncü maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır.

CHP GRUBU ADINA ZEKERİYA TEMİZEL (İzmir) - Teşekkür ederim Sayın Başkan.