T24 - Polonyalı besteci henryk Mykolaj Górecki (77) hayatını kaybetti. 1992 yılına kadar adını sadece müzik çevrelerinin bildiği sanatçı bu yıl içinde 1976'da bestelediği "Acıklı ezgiler" başlıklı 3. senfonisi bir milyonu aşmıştı.
Cumhuriyet gazetesi yazarı Evin İlyasoğlu "Çağımızın büyük bestecisi Górecki’yi yitirdik" başlığıyla yayımlanan (17 Kasım 2010) yazısı şöyle:
Çağımızın büyük bestecisi Górecki’yi yitirdik
Górecki’nin bir yapıtını alıp dinlemek, 2000’li yıllar başladığında müzik yolculuğunun yerini saptamaktır.
Geçen hafta dünya müzik gündeminde en önemli haber Polonyalı besteci Henryk Mykolaj Górecki (1933-2010)’nin 12 Ekim tarihinde Katowice’deki ölümüydü. 1992’ye 59 yaşına dek yalnız ilgili müzik çevreleri tarafından tanınan besteci, o yıl 1976’da bestelediği “Acıklı Ezgiler” başlıklı 3.Senfonisi’nin yeniden gündeme gelmesiyle parlamıştı: Nonsuch etiketiyle piyasaya sürülen bu yapıtla belki de ilk kez çağdaş bir klasik CD popüler kayıtlarla yarışır oldu. İlk baskıda bir milyonu aşan satış, her kesimden müzik dinleyicisinin ilgisini çekti. Doğal ki yorumcuların da payı büyüktü: Soprano Dawn Upshaw ve David Zinman yönetimindeki Londra Sinfonietta seslendirmişti. Yapıtın tılsımı tonal olması ve yalınlığıydı. Sanki yirminci yüzyılın tüm karmaşık akımlarını özümsemiş, tüm acılarını damıtmış ve süzgecin dibinde olgun bir dinginlik bırakmıştı. Dört flüt, dört klarinet, iki fagot iki kontrfagot, dört korno, dört trombon, arp, piyano ve yaylı çalgılardan oluşuyordu. Kontrbasların derin karanlığında başlayıp piyano, arp tahta üflemeliler ve tüm orkestranın yanı sıra sopranonun ağulu yakarışı yapıta tüyler ürpertici bir ortam getiriyor. Konu, çocuklarının trajik ölümlerini yaşayan anneler. Hem Meryem-İsa göndermesi hem de 20.yüzyıl kıyımlarında bir genç kızın annesine seslenişi birleştirilmiş. İlk bölümde 15. yüzyıl Lysa Gora Manastırı’ndaki bir ilahiye dayanan ezgiyle Rönesans kilise modları ve çağdaş duyarlılık kaynaşmış. İkinci bölümdeki duru şarkıda Gestapo merkezi olan Zakopone tutsak kampının 3. hücresinde 18 yaşında bir genç kızın duvara kazıdığı veda sözleri var: “Anacığım ağlama...” Üçüncü bölümde ise Opole yöresinden bir halk şiiri yer alıyor: Savaşta yitirdiği oğlunun cesedini arayan annenin acıklı seslenişi. Doğrudan bir halk ezgisi değil ama halk ezgisi biçeminde kilise ilahileri benzeri bir şarkı. Ve her bölümün temposu Lento (çok ağır). Ancak ilk anından son anına dek soluk almadan dinleyebileceğiniz, minimalist yürüyüşü içinde sizi acının derinliklerine çeken harika bir yapıt.
Doğrusu Górecki’yi başka yapıtlarla da tanıtabilirdim okuruma. Ama bu denli eskiyle yeniyi, gizemsellikle halk deyişini birleştiren ve bu denli yalın seslenip dinleyicisini avucuna alan bir yapıtla onu anmak istedim.
ÇAĞDAŞ POLONYA
MÜZİĞİNİN SİMGESİ
Polonya müziğinde savaş sonrası Rönesansı yaratan Górecki, Rybnik ve Katowice’de ilk müzik eğitimini almış. Ardından Paris’te Messiaen’le çalışmış ve ülkesindeki konservatuvara öğretim üyesi olarak dönmüş. İlk çalışmaları Leh halk müziği tarzında, Szymanowski ve Bartók etkisinde. (Piyano için Dört Prelüd gibi). 1956’dan sonra dizisel yöntemde Webern ve Boulez benzeri modern teknikte yeni tını arayışlarına girmiş. (Epitafium ve 1. Senfoni gibi). 1960’lı yıllarda bir yandan da Doğu Avrupa kimliğini koruyarak özel bir yalınlık peşinde olduğu görülür. Genesis, Muzyczka gibi döngüler ve çok sevdiği Tatra yöresinin ezgilerinden örülü Eski Stilde Üç Parça, gibi. Bestecinin yalın ve aynı zamanda anıtsal yapıtları İkinci Senfonisi “Copernican” (1972) ve 3. Senfonisi “Acıklı Ezgiler” (1976) ve Papa 2. John Paul’ün Polonyayı ziyareti onuruna bestelediği uzun korolu yapıtı Beatus Vir (1979)’dir.
1997-2000 arasında yazdığı gizemli koro yapıtlarında vurmalı çalgılarla koroyu bir araya getirir: ‘Lerchenmusik’ (1984-85) gibi. Aynı zamanda oda müziğine yönelen sanatçının üç yaylı çalgılar kuvarteti de ilginç başlıklar taşır: “Akşam karanlığı bastı bile” (1988), “Quasi una fantasia” (1991) ve “... şarkılar söylendi” (1995). Flüt konçertosu olan Concerto-Cantata (1992) ve koro, vurma ve tuşlu çalgılar için Salve, Sidus Polonorum (1997-2000) son yapıtları arasındadır. Ölümüyle birlikte Londra Filarmoni siparişi olan 4. senfonisi yarım kalmış. Górecki’nin bir yapıtını alıp dinlemek, 2000’li yıllar başladığında müzik yolculuğunun yerini saptamaktır.
