Düzenli uyku denilince hep aynı saatte yatağa girmek akla geliyor. Oysa önemli olan bir-iki saat uyusanız bile sabah aynı saatte kalkmanız.
Uykusuzluk çekenlerin bir can simidi gibi gördüğü uyku ilaçları, sadece birkaç haftayla birkaç ay gibi kısa bir süre içinde bağımlılık yaratabilir. Kişi ilaçsız hiç uyku uyuyamaz hale gelir. Uykusuzluğun tedavisiyle ilgili soruları Doç. Dr. Nalan Kayrak yanıtladı:
Uykusuzluğun tedavisi nasıl yapılır?
Bazen ilaçlarla bazen de yanlış uyku davranışlarının değiştirilmesiyle yapılır. Uykusuzluğa horlama, uykuda solunum durması gibi sorunlar yol açıyorsa cihazlardan yararlanılır; hatta bazen ameliyat gerekir.
Peki ne tür ilaçlar kullanılıyor?
Yatıştırıcılar (uyku ilacı) ve antidepresanlar uykusuzluk tedavisinde başvurduğumuz ilaçlar. Yatıştırıcıların çok uzun süre kullanılmaması gerekiyor. Çünkü bu ilaçlar birkaç haftayla birkaç ay gibi kısa bir sürede bağımlılık oluşturur. Kişi bu sürenin sonunda ilaçsız hiç uyku uyuyamaz hale gelir.
Antidepresanlar ise genellikle psikiyatrik belirtilerin bulunduğu uykusuzluk türünde kullanılır. Toplumda uykusuzlukların mutlaka yatıştırıcı, uyku verici ilaçlarla tedavi edildiği gibi yaygın ve yanlış bir kanı hakim. Bu inanış yüzünden iki grup hastayla karşılaşıyoruz. Birinci grupta, ilaç bağımlısı olmaktan korktuğu için doktora başvurmaktan kaçınanlar var. Çünkü bu hastalar doktora giderlerse mutlaka kendilerine bağımlılık yapıcı bir ilaç verileceğini düşünüyor.
İkinci grupta ise ‘Nasılsa yatıştırıcı ilaç verecek, doktora gitmeme gerek yok. Eczaneden kendim de alsam olur’ diyen hastalar var. Oysa uykusuzluğun tipleri birbirinden farklı, tedavileri de farklı. Bazı uykusuzluklarda yatıştırıcılar kullanmak gerekiyor ama uykusuzluk her zaman ilaçla tedavi edilmiyor.
Uykusuzluk ne zaman ilaçla tedavi edilir?
Kısa süreli uykusuzluklarda bazen yatıştırıcı, uykuya dalmayı kolaylaştırıcı ilaçlar verilebilir. Ancak ilaç vermeden önce uykusuzluğa eşlik eden başka bir hastalık olup olmadığına dikkat edilmeli.
Uykusuzluk psikiyatrik bir hastalığın önde gelen belirtisiyse, örneğin depresyon söz konusuysa tek başına yatıştırıcı ilaç kullanılması, durumu kötüleştirebilir. Uykusuzlukla birlikte uykuda solunum bozukluğu, yani horlama ve uykuda nefes durmaları (apne) varsa, yatıştırıcı ilaç kesinlikle kullanılmamalı. Çünkü bu tür ilaçlar apneler sırasında ortaya çıkan oksijen azalmalarını çok daha kötü hale getirir.
Uykusuzlukla birlikte huzursuz bacak hastalığı varsa depresyon giderici ilaçlar bu hastalığın belirtilerini daha da kötüleştirir. Yani uykusuzluk düzeleceğine artar. Kronik uykusuzluk durumunda ise hasta ilaç bağımlısı olmaya çok eğilimlidir; zaten çoğunlukla daha önceden çok sayıda ilaç kullanmıştır; bu ilaçlara karşı bağımlılık ortaya çıkmıştır. Bu nedenle yeni ilaçlar verilse bile bir süre sonra bunlar da etki etmemeye başlar.
Kişi uykuyla ilgili olumsuz davranışlarını da değiştirmediği için bir türlü sağlıklı uykuya kavuşmaz. Bu nedenle ilaçlar konusunda çok dikkatli olmak gerekir.
Uykuyla ilgili değiştirilmesi gereken olumsuz davranışlar neler?
Düzenli uyku alışkanlığı denilince genellikle aynı saatte yatağa gitmek akla geliyor. Oysa kural şu: Uykumuz tam gelmeden yatağa girmemeliyiz. Buna karşılık olarak birçok kişi “Ama zaten benim uykum hiç gelmiyor ki” diyor. Biz bu hastalara “Uyku ritminizi düzeltmek için belki de birkaç gece uykusuzluğa katlanmanız gerekiyor. Yani uykunuz gelmiyorsa o gece uyumayın. Hatta ertesi gün, bunu telafi etmek için de uyumamanız gerekiyor. Ama sabahları hep aynı saatte kalkmaya kendinizi alıştırın” diyoruz.
Sağlıklı bir uyku için en önemli başlangıç noktası, gece bir - iki saat uyumuş olsanız bile sabah aynı saatte kalkmaktır. Çünkü bir süre sonra, beyniniz bu programa uyacak ve gece hangi saatte uyumanız gerektiği kendiliğinden ortaya çıkacaktır.
Yaygın yapılan hatalardan biri de yatakta uzun süre kalmak. Diyelim ki, uykuya dalmanız yarım saatten uzun sürdü. Ya da uyudunuz ama bir süre sonra uyandınız ve tekrar dalamıyorsunuz. Eğer uykunuz açılmasın diye yatakta kalmaya devam ederseniz uykuya dalmanız daha da zorlaşacaktır.
Ne kadar uykuyu bekler, onu ne kadar kovalarsanız o da sizden o kadar kaçar. Yapmanız gereken şey yataktan çıkmak, dikkatinizi uyuma düşüncesinden uzaklaştırmak, hoşlandığınız birkaç işle uğraşmak ve biraz gevşemektir. Böylece uykunuzun tekrar gelmesini sağlayabilirsiniz.
Alkol rüyalı uykuyu azaltır
Alkol almak uyumayı kolaylaştırır mı?
Alkol başlangıçta uykuya geçişi kolaylaştırabilir ama uykunun yapısını bozar. Özellikle de rüyalı uykuyu (REM) azalttığı için uykuyu böler, hatta gece yarısı sık sık uykunun bölünmesine yol açar. Sabah da çok kötü, dinlenememiş, uykuya doymamış bir halde uyanmaya sebep olur.
Bitkisel çaylar uykuya dalmak için yararlı mı?
Yatıştırıcı özelliği olan bitkisel çaylar, miktarına dikkat etmek şartıyla kullanılabilir. Bunların en çok bilinenleri kediotu ve sarıkantaron. Akşam saatlerinde bir fincan bitki çayı içmek uykuya dalmayı kolaylaştırabilir.
Uykusuzluk çeken herkes uyku laboratuvarında değerlendirilmeli mi?
Hayır. Öncelikle uykusuzluk şikâyeti olan kişiyle görüşme yapılır. Bu görüşme bize hastanın durumuyla ilgili önemli bilgiler verir. Genellikle bu görüşme sonucunda uyku laboratuvarına gerek kalmadan problem anlaşılır ve tedaviye başlanır. Fakat bazı kişiler aylardır, hatta yıllardır hiç uyumadıklarını söyler. Bu tür uykusuzluk şikâyetinde uyku laboratuvarında inceleme yapmak şart.
Uykuları kesintiye uğrayanlarda da uykuyu bölen durumun ne olduğunu laboratuvarda görmek gerekir.
