Anayasa Mahkemesi, hakim ve savcı adaylarının eğitimi için kurulan Türkiye Adalet Akademisi ile CİMER’in görev ve faaliyetlerinin Cumhurbaşkanı kararnamesi ile belirlenebileceğine yönelik hükümleri iptal etti. Yüksek Mahkeme, her iki kurumun görev ve faaliyetlerinin kanunla düzenlenmesi gerektiğine karar verdi.
Anayasa Mahkemesi (AYM), önceki gün yayımlanan kararla, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin ilk düzenlemesi olan ve Cumhurbaşkanlığı ile bakanlıkların teşkilatlarını düzenleyen 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'ne ilişkin 37 düzenlemeyi iptal etmişti. AYM kararında, Cumhurbaşkanı'nın anayasada güvence altına alınan temel haklara ilişkin düzenleme yapma yetkisinin olmadığı ve bu konuda kararname çıkarılamayacağı belirtilerek, düzenlemelerin ancak kanunla yapılabileceği vurgulanmıştı.
Yüksek Mahkeme, bugün Resmi Gazete’de yayımlanan kararında da bu kez Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçilmesinin ardından Türkiye Adalet Akademisi'nin kuruluşuna ilişkin 2019 tarihli ve 34 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin iptaline karar verdi.
Türkiye Adalet Akademisi, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle yargıda görev yapacak hâkim ve savcı adaylarına eğitim vermek üzere kurulmuştu. Kararnameye göre, akademide görevlendirilen hâkim ve savcıları atamasını da Adalet Bakanı yapıyordu.
“Yargının konusu her türlü müdahaleye açık hale getirilmiştir”
CHP, 137 milletvekiliyle ile birlikte, aynı yıl Türkiye Adalet Akademisi kuruluşu ve görevleri hakkındaki 34 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin iptali istemiyle AYM’ye başvurdu. İptal başvurusunun gerekçesinde, hâkim ve savcı adaylarının eğitimi ile hâkim ve savcıların meslek içi eğitimlerinin yürütme yetkisinin yargının niteliğine ilişkin bir konu olduğu ancak bu konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yapılan bir düzenlemeyle kurumun yürütmenin her türlü müdahalesine açık hale getirildiği belirtildi. Düzenlemenin idarenin kanuniliği ilkesi ile kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırı olduğunu belirten CHP, ilgili kararnamenin tümünün iptalini istedi.
“Adaylık sürecinden başlayarak tüm süreç kanunla düzenlenir”
CHP’nin başvurusunu 4 yıl sonra karara bağlayan Yüksek Mahkeme, Türkiye Adalet Akademisi Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle kurulsa da hâkim ve savcı adaylarının eğitimi ile hâkim ve savcıların meslek içi eğitimlerinin kanunla düzenlenmesi gerektiğinin Anayasa'nın 140. maddesinde hükme bağlandığını vurguladı.
Hâkim ve savcı adaylarına ilişkin düzenlemelere de dikkat çekilen kararda, mesleğe gireceklerin adaylığa alınış ve adaylık döneminden başlayarak tüm süreçlerinin mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre yine kanunla düzenlenmesi gerektiği belirtildi.
“Akademi kadrolarında görev yapsalar da hükümlere tabiler”
Akademi kadrolarında görevlendirilebilecek veya bu kadrolara atansalar da Anayasa'nın 140. maddesi uyarınca hâkim ve savcılar hakkındaki hükümlere tabi olduklarının hatırlatıldığı AYM kararında, “Buna göre, idari görev yürüten adli ve idari yargı mensuplarının resmî ve özel görev almalarının, atanmalarının, hakları ve ödevlerinin, meslekte ilerlemelerinin, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi ile diğer özlük işlerinin de kanunla düzenlenmesi gerekir” denildi.
Bu nedenlerle kanunla düzenlenmesi gereken konularda düzenleme içer 34 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ni Anayasa'nın 104. maddesine aykırı bulan Yüksek Mahkeme, kararnamenin tümünün iptaline karar verdi. Karar, oybirliğiyle alındı.
Meclis’e ‘doğacak boşluk için’ süre verildi
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin tümünün iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukuksal boşluğun kamu yararını ihlal edecek nitelikte görüldüğüne de dikkat çeken Yüksek Mahkeme, iptal kararının ortaya çıkardığı hukuki boşluğun doldurulabilmesi amacıyla TBMM tarafından gerekli düzenlemelerin yapılması için kararın 1 yıl sonra yürürlüğe girmesine hükmetti.
CİMER’e ilişkin düzenleme de iptal: ‘Yasak alanda’ vurgusu
Bugün Resmi Gazete’de yayınlanan bir başka AYM kararı da Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi’ne (CİMER) ilişkin oldu. Yüksek Mahkeme, CHP’nin, 2018 tarihli ve 14 numaralı İletişim Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'nin 3. maddesine eklenen "CİMER'in çalışma usul ve esasları Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmelik ile belirlenir" şeklindeki 3 numaralı fıkraya ilişkin iptal başvurusunu da karara bağladı.
AYM kararında, kişilerin talep, görüş ve öneri içeren başvurularını kamu kurum ve kuruluşlarına iletmesi ile değerlendirilerek cevaplandırılmasını düzenleyen CİMER’in görev ve faaliyetlerinin, Anayasa'nın 74. maddesinde güvence altına alınan dilekçe hakkının ve bilgi edinme hakkının kapsamında kaldığı vurgulandı.
Yüksek Mahkeme kararında, dilekçe hakkına ve bilgi edinme hakkına ilişkin düzenleme içeren kuralın, Anayasa'nın 104. maddesine göre, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle düzenlenemeyecek yasak alanda kaldığına dikkat çekilerek, şöyle denildi:
“Kaldı ki bilgi edinme hakkı ile başta ifade özgürlüğü olmak üzere Anayasa'da güvence altına alınan ve CBK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kalan diğer birçok temel hak ve özgürlük arasında da önemli bir ilişki ortaya çıkabilmektedir. Bu bağlamda, bilgi edinme hakkı ile ilgili yapılan düzenlemeler kapsamı itibarıyla bazı durumlarda bu hakla bağlantılı olarak yasak alanda kalan diğer temel hak ve özgürlükler yönünden de etki ve sonuç doğurabilecektir. Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa'nın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine aykırıdır. İptali gerekir.”
Bu kapsamda, söz konusu kuralı anayasaya aykırı bulan AYM, "CİMER'in çalışma usul ve esasları Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmelik ile belirlenir" düzenlemesinin yetki yönünden iptaline verildi. Kararın, 9 ay sonra yürürlüğe girmesine hükmedildi.
