Eray Görgülü
Kahramanmaraş merkezli iki depremin ardından binlerce kişi enkaz altında kurtarılmayı beklerken, arama-kurtarma çalışmalarında geç kalındığı iddiaları ve AFAD’ın personel sayısı da tartışma konusu oldu. AFAD’ın 2023 Strateji Raporu’nda, "Personel sayısında istenen düzeye ulaşılamamış olması" kayıtlara geçirilirken, 2021'de Meclis’e sunulan rapora göre, AFAD’ın yalnızca 7 bin 238 arama-kurtarma personeli bulunduğu ortaya çıktı. AFAD’ın son yayımladığı raporlarında 2022'ye dair arama-kurtarma ile ilgili güncel personel verisi yer almıyor. Afet Uzmanı Dr. Kubilay Kaptan ise AFAD’ın özerk bir kuruluş olmasına karşın harekete geçmek için siyasilerden emir beklediğine dikkati çekerek, "Asıl sorun, koordinasyon bozukluğu" dedi.
"Personel sayısında istenilen düzeye ulaşılamadı"
Merkez üssü Kahramanmaraş olan ve 10 ili etkileyen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki depremin ardından binlerce kişi yıkılan binaların altında kurtarılmayı bekliyor. Birçok bölgeye ulaşılamamış olması ise, AFAD’ın arama-kurtarma faaliyetlerine yönelik kapasitesini tartışmaya açtı.
AFAD’ın 2019'da yayımladığı ve 2021'de güncellediği, “2023 Strateji Raporu”nda, kurumun zayıf yönlerine ilişkin tespitlerde bulunulduğu ortaya çıktı. Bu tespitlerin başında ise, “Merkez ve taşra teşkilatındaki personel sayısının istenen düzeye ulaşamamış olması” ifadesi yer aldı.
Bununla birlikte il müdürlüklerindeki personelin uzmanlık kapasitesinin de yeterli olmadığı kayıtlara geçirildi.
Öte yandan, “kurum içinde bazı görev, yetki ve sorumluluk paylaşımlarının yeterince netlik kazanmamış olması”, “daha önce faaliyette olan üç kurumun birleştirilmesi nedeniyle yapısal ve işlevsel bütünleşmenin hâlâ tam olarak sağlanamamış olması, “arama ve kurtarma teknisyenlerinin bir bölümünün arama ve kurtarma hizmetinde aktif görev alamamaları” gibi eksiklikler de kurumun zayıf yönleri olarak rapora yazıldı.
"Görev alanı olmayan konularda hizmet beklentisi"
Raporun tehditler bölümünde ise şu ifadelere yer verildi:
“Afet planlarında toplanma ve barınma alanı olarak belirlenen bölgelerin imara ve yapılaşmaya açılması. Türkiye’nin coğrafi ve jeolojik koşullar açısından yüksek afet riski taşıması. Komşu ülkelerden yoğun göç alma riskinin bulunması. Komşu ülkelerde yaşanan istikrarsızlıklardan dolayı KBRN risklerinde artış olması. Doğrudan AFAD’ın görev alanında olmayan konularda vatandaşların hizmet beklentisi içerisinde olması. Genel Afet Sigorta Sistemi’nin oluşturulmamış olması. Çadır kent ve konteyner kent kurulması konusunda ilgili kurumların alan temininde güçlükler yaşaması. Afet ve acil durumlara müdahale süreçlerinde bazı durumlarda bazı kurumların koordinasyonu güçleştiren tutumları.”
Son resmi veri, 2021’de Meclis’e sunulmuştu
AFAD, şimdiye kadar 24 bin 443 personel görevlendirildiğini açıkladı, ancak AFAD’ın arama-kurtarma personeli sayısına ilişkin son iki yıla dair resmi bir veri bilinmiyor. Buna karşın, AFAD, 2021'de Meclis Deprem Araştırma Komisyonu’na sunduğu, “Arama Kurtarma Çalışma Grubu Ulusal ve Uluslararası Kapasitesi” başlıklı tabloda merkezde bin 804, il müdürlüklerinde ise 5 bin 434 olmak üzere toplam 7 bin 238 arama-kurtarma personeli bulunduğu bilgisini verdi.
Meclis’e sunulan tabloda 21 bin 754 itfaiye personelinin yanı sıra STK’lar, özel kurumu ve kuruluşlar ile Jandarma Arama Kurtarma ve Polis Arama Kurtarma ekipleri dahil edildiğinde toplam kapasitenin 42 bin 622’ye çıktığı ifade edildi.
Deprem uzmanı Kaptan: Asıl sorun koordinasyon bozukluğu
Personel yetersizliği tartışılırken, deprem uzmanı Kubilay Kaptan ise başka bir soruna dikkati çekti. “Arama-kurtarma faaliyetlerinin yetersiz olduğu kesin fakat şunu da söylemek lazım, bu çapta nerede bir deprem olsa yine yetersiz olurdu” ifadesini kullanan Kaptan, T24’e şunları söyledi:
“Buradaki sorun hazırlıksızlık sorunu, koordinasyon bozukluğu sorunu. Bu faaliyetlerin AFAD çatısı altında toplanmasını biz de destekledik. Ancak AFAD’ın hareket etmesi için halen bir yerlerden emir gerekiyor. O kadar yavaş hareket ediyor ki tepki veremiyor. Özel teşebbüsleri AFAD’a bağladılar. Örneğin AKUT’u AFAD’a bağladılar. Sivil Savunma Teşkilatı, balık adamlar lağvedildi. Hemen bölgeye intikal eden özel teşebbüs de kalmadı. Herkes bir yerlerden emir bekliyor.
"TSK’nın kıpırdaması için bile emir bekleniyor"
Ben Marmara depreminde askerdim, bir saat içinde kurtarma işlemlerine başladık kimseye sormadık. Yurt dışından yardım gelmesi için de onay süreçleri gerekiyor. Şu anda AFAD’ın kendi personeli bile sahaya gelmesi 30 saati buldu maalesef. Resmi olarak yıkıldığı açıklanan bina sayısı 6 bin 500. Bu çok daha fazla ama resmi olarak açıklanan sayıda bile her birisinin başında bir ekip olması mümkün değil.
Ama koordinasyon için öncesinde tedbir almanız gerek. Olayın merkezileşmesi ile olayın yerele bağlanması arasındaki kafa karışıklığı giderilemedi. AFAD’a bu kadar fazla imkan, bu kadar para aktardıktan bu kadar yıl sonra böyle bir tablonun yaşanması içler acısı. AFAD özerk bir kuruluş, niye bakanlardan emir bekliyor? TSK, bu ülkede afet yönetimini en iyi beceren kurum. TSK’nın da kıpırdaması için emir bekleniyor."
