ABD'nin kendi madenleri varken Trump neden Ukrayna'nınkileri istiyor?
Ukrayna bugüne kadar hiç lityum üretmedi. Dahası, ABD'nin Ukrayna'dan daha fazla lityum rezervi var. Peki ABD neden kendi rezervlerinden üretimi artırmıyor?
09 Mart 2025 11:29
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Beyaz Saray'da ABD Başkanı Donald Trump ve Yardımcısı JD Vance ile tartıştıktan günler sonra, Washington'ın talep ettiği maden anlaşmasını imzalamaya hazır olduğunu söyledi.
Anlaşmanın detaylarını henüz bilmiyoruz. Ama bildiğimiz bir şey var: Trump Ukrayna'nın kritik mineral rezervlerine büyük bir ilgi gösteriyor.
Bu mineraller pil ve yüksek teknolojili ürünlerin yapımında kullanılıyor.
Ukrayna'nın yüksek miktarda rezerve sahip olduğu minerallerden biri lityum. Bu, akıllı telefonlardan arabalara kadar pek çok ürünün çalışmasını sağlayan pillerin yapımındaki temel mineral.
Ukrayna bugüne kadar hiç lityum üretmedi.
Dahası, ABD'nin Ukrayna'dan daha fazla lityum rezervi var.
Peki ABD neden kendi rezervlerinden üretimi artırmıyor?
Ukrayna Devlet Jeoloji Müdürlüğü'ne göre ülkede 500 bin tonluk rezerv bulunuyor.
Bu Avrupa'daki en büyük rezerv.
Amerika Birleşik Devletleri Coğrafya Araştırmaları Kurumu'na (USGS) göre dünya genelindeki rezerv 71 milyon ton.
Üretimin çoğu Arjantin, Avustralya, Kanada, Şili ve Çin'de yapılsa da yakın zamanda ABD'de de yeni rezervler bulundu.
Üretilen lityumun dörtte üçü pillerde kullanılıyor.
Zelenskiy ve Trump 28 Şubat'ta kameralar önünde tartıştı
Sovyet döneminde yapılan araştırmalarda Ukrayna'nın orta kesimlerinde ve bugün Rusya işgali altında bulunan doğu bölgelerinde lityum rezervi tespit edilmişti.
Ukrlitiivydobuvannia adlı maden şirketi, 2017 yılında lityum çıkarmak için gerekli izinleri aldı.
Fakat İngiltere'deki Birmingham Stratejik Elementler ve Kritik Mineraller Merkezi'nden Prof. Anderson "Ukrayna'nın maden rezervlerine dair bilgilerin ne kadar güvenilir olduğundan kimse emin değil. Ukrayna onları olduğundan fazla gösteriyor bile olabilir" diyor.
ABD'nin ne kadar lityumu var?
USGS'in 2021 hesaplamalarına göre ABD'de 8,3 milyon ton lityum rezervi bulunuyordu.
Ekim 2024'te buna ek olarak Arkansas'ta 4,5 milyon ton büyüklüğünde dev bir rezerv daha bulundu.
Fakat ülkede işleyen yalnızca bir lityum madeni var.
İngiltere'deki Birmingham Üniversitesi Metalurji Fakültesi'nden Dr. Gavin Harper "Lityum üretimi serbest piyasaya bırakıldığı ve diğer ülkeler daha ucuza lityum arz ettiği için ABD'deki üretim azaldı" diyor.
Prof. Anderson da ABD'de kimsenin pil endüstrisinin son yıllarda bu kadar büyüyeceğini öngöremediğini söylüyor.
USGS'e göre ABD lityum ihtiyacının yarısını ithal ediyor. Bunun çoğu Şili ve Arjantin'den geliyor.
ABD neden mineralleri Ukrayna'dan talep ediyor?
Çin dünyanın lityum rezervlerinin yüzde 16,5'una sahip olduğunu söylese de analistlere göre lityum rafineri kapasitesinin yüzde 60'ı, lityum-iyon pil üretimi kapasitesininse yüzde 75'i Çin'de.
Dr. Harper "Çin lityum pil üretiminde büyük bir liderliğe sahip. Bunu planlı endüstri stratejilerinin bir parçası yaptıkları için başardılar" diyor.
ABD hükümeti Çin'in lityum ve diğer kritik mineraller üzerinde mutlak bir hakimiyet kurarak ABD'yi bunlara erişimden mahrum bırakmasından endişe ediyor.
Lityuma talep hızla arttığı için bu önemli bir konu.
Uluslararası Enerji Ajansı'na göre küresel lityum ihtiyacı 2040'ta, 2023'teki seviyesinin sekiz katı olacak.
ABD hükümeti maden şirketlerini daha fazla lityum üretmeye teşvik edebilmek için Joe Biden döneminde çıkarılan Enflasyonu Azaltma Yasası kapsamında bu şirketlere krediler veriyor.
Örneğin ABD Savunma Bakanlığı, Albermarle şirketine Carolina'daki bir lityum madenini tekrar işletmeye alarak orduya pil üretimini destek olması için kredi verdi.
Prof. Anderson "ABD'deki konuştuğum kişilerden anladığım kadarıyla lityum üretimini özellikle askeri amaçlar için istiyorlar" diyor ve ekliyor:
"Ama görünen o ki, Trump en çok Ukrayna'nın nadir toprak mineralleriyle ilgileniyor."
Ukrayna'nın lityum rezervleri ABD'nin işine yarar mı?
ABD Başkanı Trump Ukrayna'nın minerallerini, Rusya'ya karşı savaşta ABD'nin bugüne kadar verdiği desteğin bir karşılığı olarak istiyor.
Fakat Prof. Anderson'a göre, bunların çıkarma maliyetini hesaba katınca, ne kadar değerli olacakları meçhul.
Dr. Harper ise "Bu rezervlerin kalitesini bilmiyoruz. Ekonomik olarak işletilebilir olsalar bile onları çıkarmak 10 yıllık bir yatırım süreci gerektirebilir" diyor:
"Savaş ve yarattığı yıkım nedeniyle Ukrayna'da sıfırdan maden kurmak özellikle zor bir iş."
Dnipro Teknoloji Üniversitesi'nin hazırladığı bir rapor, Ukrayna'daki lityum rezervlerinin kayaların arasında olduğunu ve bu yüzden çıkarmanın görece zor ve maliyetli olduğunu ortaya koymuştu.
Avustralya ve Şili gibi ülkelerde ise tuz düzlüklerine su pompalayarak daha düşük maliyetle lityum çıkarılabiliyor.
Rapora göre, yüksek maliyeti yüzünden Ukrayna'daki rezervlerden lityum çıkarmanın karlı olup olmayacağı belirsiz.
Şirketlerin Ukrayna'da lityum çıkarmaya yanaşmamasının nedenlerinden biri de lityum fiyatlarının 2022'deki zirvesinin ardından yüzde 80'lik bir düşüş yaşaması. Bu düşüşün nedeni, lityum arzının artmasıydı.
Bu da yalnızca Ukrayna'da değil, dünyanın geri kalanında da yeni lityum madenlerine yönelik girişimleri azaltabilir.
Prof. Anderson "Maden şirketleri fiyatların çökmesinin ardından birkaç yıl beklemek isteyebilir" uyarısında bulunuyor.
