Devlet, 2003 yılından bu yana 7 milyar 55 milyon 930 bin YTL’lik sosyal yardım yaptı. Bunun 705 milyon YTL’si yanlış adrese ulaştı. Yapılan yardımlar içinde ön sırada gelen kömürün ise devlete maliyeti 1 milyar 942 milyon 192 bin 89 YTL.
İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’nın (İSMMMO) Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Kurumu Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü verileri ile ilgili kurumların yetkililerinin beyanlarına dayanarak hazırladığı rapora göre, 7.5 milyar YTL olan toplam yardım miktarının 705 milyon YTL’si gerçek sahiplerine ulaşmazken, en fazla suiistimal edilen yardım kalemleri, gıda ve kömür oldu.
İSMMMO Raporu’nda, Meclis’te bekleyen Sosyal Yardımlar ve Primsiz Ödemeler Kanunu Tasarısı’nın yerel seçimlerden önce yasalaşmasının daha adil dağıtım ve sosyal devlet uygulamalarına yakışan bir adım olacağı belirtildi.
931 vakıf kanalıyla yardım yapılıyor
Raporda, yardımların birçok kanaldan yapılmasının sistemin suistimallere açık olmasının en önemli nedenlerinden biri olarak gösterildi. Sosyal yardım programları, 81 il ve 850 ilçede mülki idare amirlerinin başkanlığındaki toplam 931 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı kanalıyla gerçekleştiriliyor. Yardımlar; aile, sağlık, eğitim ve kırsal alanda sosyal destek projesi (KASDEP) ve proje destekleri başlığı altında toplanıyor.
“Kömür yardımlarının devlete faturası 1.9 milyar YTL”
Yapılan yardımlar içinde en büyük kalemi kömür yardımları oluşturuyor. Kömür yardımlarının beş yıllık sürede devlete faturası tam 1 milyar 942 milyon 192 bin 89 YTL olduğu belirlendi.
Rapora göre:
“Bu rakamın içinde kömürün nakliye gideri de yer alıyor. Ancak kömür yardımlarının çoğunlukla doğalgaza geçmiş bölgelerde yapılması soru işaretlerini artırıyor. Kömür yardımlarında kişi başına 500 kilo kömür veriliyor. Gerçek ihtiyaç sahiplerinin yanı sıra ihtiyacı olmadığı halde kömür alanların ise kömür yardımında ikincil pazarı oluşturduğu dikkat çekiyor. 500 kilo kömürün Türkiye Kömür İşletmelerinden kömür pazarlaması yapan esnafa çıkış fiyatı yaklaşık 600 YTL. Oysa ihtiyacı olmadığı halde kömür yardımı alanlar söz konusu kömürleri 200-250 YTL’ye kömürcülere satıyor.”
Ortalama 10 milyon kişi yararlandı
2003-2008 yılları içinde kömür yardımlarından 2 milyonun üzerinde, sağlık yardımlarından 3 milyona yakın, eğitim yardımlarından ise 5 milyona yakın kişi yararlandı. Eğitim ve sağlık araç gereçlerinin yanında her iki kalemde de şartlı nakit transferlerine ilgi yoğun oldu. Bölgesel olarak yardım alanlar incelendiğinde de özellikle Doğu ve Güneydoğu illerinde yardım alanların oranının yüksek olduğu görülüyor. Sosyal yardımlarda en az payı ise Ege Bölgesi’nin aldığı izleniyor. Raporda şöyle denildi:
“Doğrudan yapılan gıda yardımlarında ihtiyaç sahibi olmayanlar veya gıda yardımını nakde çevirmek isteyenler yapılan yardımları aldıktan sonra çoğunlukla bakkalların yolunu tutuyor. Burada da gıda yardımları değerinin yüzde 50’si nakde çevriliyor. Devletin doğrudan gıda yardımlarının toplam bedeli 5 yılda 496 milyon 866 bin 119 YTL’ye ulaşıyor. Türkiye genelinde 51 Aşevi kanalıyla ise günlük 33 bin 412 kişiye dağıtılan yemek faturası da 5 yılda 32 milyon YTL’ye ulaştı.”
Yanlış beyan cezaya tâbi olacak
Sosyal Yardımları düzenleyen Tasarı ile sokakta yaşayan veya fiziksel, cinsel istismara uğrayan, madde bağımlısı olan, fuhuş ve dilencilik gibi sosyal tehlikelere karşı savunmasız bırakılan çocuklarla, böyle çocukları olan muhtaç aileler, 65 yaşını doldurmuş olup, bir gelir ve aylık almayanlar, malul sayılmasını gerektirecek düzeyde özürlü olan ve durumlarına uygun işe yerleştirilemeyen kişiler, kişisel yaşam düzeyi, asgari ücretin üçte birinden az olan kişiler, yaşlı ve özürlü aylığı alanlar ile bunların bakmakla yükümlü olduğu kişiler, şeref aylığı, vatani hizmet aylığı alanlar yararlanacak. Tasarı yasalaşırsa “Sosyal Yardımlar Yönlendirme Kurulu” kurulacak.
Ayrıca asgari yaşam düzeyini tespit etmek üzere bir komisyon kurulacak. Yardım almak isteyenler Kuruma müracaat ederek iki ay içinde yardım alıp alamayacaklarını öğrenecek. Yeni düzenlemede yanlış beyanda bulunanlara para cezası da uygulanacak. Gerçek dışı beyanda bulunan ve şartları taşımadığı halde gerçek dışı beyan veya belge sunanlar, Kurumun uğradığı zararı tazmin edecek; ayrıca brüt asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası ödemek zorunda kalacak. Para cezasının uygulanması da sistemin sağlıklı işlemesi ve devletin daha az zarara uğratılması açısından olumlu değerlendirilebilir.
“Yardımlarda şeffaflık gözetilmeli”
Raporu değerlendiren İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, kömür yardımlarını sonlandıracak tasarının yerel seçimler sonrasında Meclis’ten geçmesi beklendiğini belirterek, şöyle devam etti:
“Çok başlılık kayıpları artırıyor. Devletin kasasından çıkan bu para politik kaygılara malzeme edilmemeli. Daha adil dağıtım ve sosyal devletin gereği şeffaflık gözetilmelidir. Sosyal yardımların tek elden dağıtımının sağlanmalı ve denetime açık bir yapı kurulmalıdır. Tasarının yerel seçimlerden sonra yasalaşması beklentisi var. Ancak bizce hükümetin seçimden önce yasayı çıkarması ve uygulaması imkanı var. İhtiyacı olanın hakkı gibi değerlendirilmesi gereken sosyal yardımlar denetlenebilir yapıda dağıtılmalıdır.”
