Türkiye tarihinin en karanlık askeri darbesi; 12 Eylül'ün üzerinden tam 36 yıl geçti. 12 Eylül 1980'de dönemin Genelkurmay Başkanı Kenan Evren'in liderliğinde emir-komuta zinciri içinde darbe yapan generaller, ilk seçimlerin yapılmasına kadar geçen 39 aylık süre içinde Türkiye'yi yönettiler.
Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Sedat Calasun'dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi, Türkiye'yi yönetti. 39 aylık süre içinde 669 yasa ile 139 kanun hükmünde kararname (KHK) çıkardı. Bazı değişiklikleri uğramış olmasına rağmen hâlen yürürlükte olan Siyasi Partiler Kanunu, Olağanüstü Hâl Kanunu, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu gibi temel önem taşıyan bazı kanunlarda bu dönemde çıkarıldı.
Adalet Bakanlığı’nın verilerine göre, darbe yönetimi döneminde 'resmi rakamlara' göre 650 bin kişi gözaltına alındı, 1 milyon 683 bin kişi fişlendi, 14 kişi cezaevlerindeki açlık grevlerinde öldü, 171 kişi sorgularda ve cezaevi işkencelerinde hayatını kaybetti, 49 kişi idam edildi.
12 Eylül'ün 669 yasası halen geçerli
12 Eylül 1980 darbesini yapan beş orgeneralin oluşturduğu Milli Güvenlik Konseyi döneminde yapılan yasal düzenlemeler ile uygulanan kararlara karşı yargı yolu kapatıldı. “Milli Güvenlik Konseyi dönemi” 12 Eylül 1980'den darbe sonrası yapılan ilk seçimlerden sonra parlamentonun toplandığı tarih olan 6 Aralık 1983'e kadar geçen süreyi ifade ediyor.
Yaklaşık 39 aylık bu süreçte anayasal kurumlardan temel hak ve özgürlüklere uzanan bütün hayati alanlarda çok önemli yasalar çıkarıldı.
Anayasa Mahkemesi, Danıştay, Yargıtay, HSYK, TRT ve YÖK gibi kurumları düzenleyen bu metinler arasında Siyasi Partiler Kanunu, Sendikalar Kanunu, Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ile güncel tartışmaya konu olan Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu da bulunuyor.
Anayasa yasalara uyduruldu
12 Eylül darbecilerinin “en sıkı yönetimi”ni içeren bu 39 aylık süreçte 669 yasa ile 139 kanun hükmünde kararname (KHK) hayatımıza girdi. Toplamı 808'i bulan 12 Eylül yasal düzenlemeleri aradan geçen 30 yılda Türkiye'yi yöneten temel metinler oldular.
12 Eylül darbecileri önce bu yasaların çoğunu çıkardılar, ardından bu düzenlemelere uygun bir anayasa hazırlatarak yürürlüğe soktular. Böylece dünya demokrasi tarihinde ilk kez yasalar anayasaya değil, anayasa yasalara uyduruldu ve halen yürürlükte olan 1982 Anayasası böyle bir yöntemle hayatımıza sokuldu.
12 Eylül'ü gelecek on yıllara taşımak üzere hazırlanan 1982 Anayasa'nın geçici 15. maddesi ile Milli Güvenlik Konseyi döneminde çıkarılan kanun, KHK ve kararların anayasaya aykırılığının iddia edilemeyeceği, bu süreçte görev alanların yargılanamayacağı hükme bağlandı.
Adalet Bakanlığı'nın verilerine göre, 12 Eylül'ün bilançosu şöyle:
Gözaltına alınanlar: 650.000
Fişlenenler: 1.683.000
Açılan dava sayısı: 210.000
Sıkıyönetim mahkemelerinde yargılananlar: 230.000
Bunlardan 141-142-163. maddelerden yargılananlar: 71.500
Sivil mahkemelerde açılan davalar (1980-88): 9,508
Yargılanan "örgüt üyesi" : 98.404
Hüküm giyen "örgüt üyesi": 21.764
"Yurda dön" çağrısı yapılanlar: 29.000
Vatandaşlıktan çıkarılanlar: 14.000
Pasaport verilmeyenler: 388.000
Faaliyetten men edilen dernek: 23.700
Hakkında soruşturma açılan dernek :
Toplam 644 cezaevindeki hükümlü-tutuklu : 52.000 (1990'da kalanlar)
Toplam ölü (eceliyle): 229
Kuşkulu ölüm: 144
Açlık grevinde ölenler: 14
Kaçarken vurulanlar: 16
"Çatışma"da öldürülenler: 74
Doğal ölüm raporu verilenler: 73
"İntihar" ettiği bildirilenler: 43
"Nedeni belirsiz" ölenler: 2
İşkence sonucu öldürülenler: 171
Açılan işkence soruşturma veya davası: 9.962 (1982-1988 arası)
İşkence yaptıkları suçlamasıyla yargılanan güvenlik görevlisi : 544
1981 yılı Nisan-Mayıs aylarında ödüllendirilen güvenlik görevlisi: 1.002
1402 Sıkıyönetim yasasına göre yapılan işlem : 18.525
Hakkında işlem yapılan memur: 7.245
Hakkında işlem yapılan öğretmen: 3.854
Hakkında işlem yapılan güvenlik görevlisi: 988
Hakkında işlem yapılan din görevlisi: 266
Hakkında işlem yapılan öğretim görevlisi: 120
Hakkında işlem yapılan mülki amir: 35
Hakkında işlem yapılan hakim-savcı: 47
Bölge dışına sürülenler: 7.233
Görevlerine son verilenler: 4.891
Cezaevlerindeki gazetecilerin aldığı ceza toplamı: 3.315 yıl 3 ay
İstanbul gazetelerinin yayın yapamadığı gün sayısı: 300 gün
Gazetecilere istenilen hapis cezası: 4.000 yıl
Cezaevlerindeki gazeteciler: 31
Polisçe aranan gıyabi tutuklu gazeteciler: 13
Silahlı saldırıda öldürülen gazeteciler: 3
Yalnızca 1989'da 16 günlük gazeteye açılan dava: 394
Tazminat davalarının sayısı:211
İstenilen tazminat miktarı: 12 milyar 848 milyon
Yakılarak yok edilen gazete, dergi, kitap: 39 ton
Yok edilmek üzere depolarda bekleyen yayın: 40 ton
Basın özgürlüğünü kısıtlayan yasa sayısı: 151
Yasaklanan yayın sayısı: 927
Yasaklanan film sayısı: 927
Kağıt oranlarının artış oranı: 13
Haklarında idam cezası istenenler: 7.000
Ölüm cezası verilenler: 517
Askeri Yargıtay'ın onayladığı idam cezası: 124
Dosyası Meclis'te bulunan idam hükümlüsü: 259
İnfaz edilen idam cezası: 50
İnfaz edilen sol görüşlü idam mahkumu: 18
İnfaz edilen sağ görüşlü idam mahkumu: 8
İnfaz edilen yabancı ( Ermeni ): 1
İnfaz edilen adli suçlu: 23
1980 – 1985 yılları arasında...
22.912 kişiye 0-1 yıl ceza verildi
10.784 kişiye 1-5 yıl ceza verildi
6.186 kişiye 5-10 yıl ceza verildi
2.396 kişiye 10-20 yıl ceza verildi
939 kişiye 20 yılın üzerinde ceza verildi
630 kişiye müebbet hapis cezası verildi
420 kişiye ölüm cezası verildi
36 yıl geçti, acıları geçmedi; fotoğraflarla 12 Eylül darbesi
