34 yıl geçti, acıları geçmedi; ilk kez çıkan fotoğraflarıyla 12 Eylül darbesi

120

12 Eylül 1980 darbesi öncesi 7 yıllık süreci fotoğraflarıyla belgeleyen gazeteci ve foto muhabiri Kadir Can, objektiflerine yansıyan kareleri, kitabında topladı.

220

Türkiye'nin gördüğü 3. darbe, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren tarafından 12 Eylül 1980'de yapıldı.

320

“12 Eylül 1980 Akıl Tutulması” adlı kitabına ilişkin açıklama yapan Can, kitabında 1974 ile 1980 yılları arasında yaşanan olayların fotoğraflarının yer aldığını söyledi.

420

1981-1984 yılları arasında işkenceye maruz kalan 34 kişi öldü, yüzlerce kişi sakat kaldı, 5'i kendini asarak, 4'ü kendini yakarak intihar etti. Cezaevindeki işkenceci görevlilerden hiçbiri ceza almadı.

520

1974 yılında Günaydın gazetesinde çalıştığını anlatan Can, “Gazetenin sahibi Haldun Simavi, Genel Yayın Müdürü Necati Zincirkıran, Yazı işleri Müdürü Rahmi Turan ve İstihbarat Şefi Ahmet Vardar'dı. Polis, adliye, magazin ve gece çalışan muhabirlerin dışında kalan ve benimde içinde bulunduğum 5-6 kişilik grup, güncel olayları izlerdi.

620

1979'da Devrimci Yol'un bağımsız adayı Fikri Sönmez, Fatsa Belediye Başkanı seçildi ve ilçeyi halk komitelerine bölerek yönetmeye başladı. Evren nokta operasyonu düzenleyerek bu oluşumu dağıttı. 'Kurtarılmış bölge'ler darbe gerekçesiydi.

720

Foto muhabiri, muhabir ayrımı yoktu. Olayı izleyen hem fotoğraf çeker hem de haberini yazardı. Öğrenci ve işçi olayları, grevler, boykotlar, direnişler, yangınlar, kazalar, cinayetler, cenaze törenleri, soygunlar, silahlı çatışmalar, suikastlar ve siyasi parti liderlerinin seçim gezileri 12 Eylül 1980'e kadar yaklaşık 7 yıllık süreç, yaşamımın bir parçasıydı” dedi.

820

Generallerin bir başka gerekçeleri ise güvenlik sorunuydu. Sağcı ve solcu örgütlerin çatışmalarında can kaybı olmayan gün yoktu. Elbette bu sorun da darbeden önce tetiklenmiş, taraflar el altından desteklenmiş, çatıştırılmıştı.

920

Can, 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 31 yıl geçmesine rağmen, tartışmaların sürmesinin olayın ne kadar vahim olduğunun bir göstergesi olduğunu kaydederek, “Bu fotoğraflar Türkiye için çok önemli olan bir dönemin tanıklarıdır. Fotoğraf kimilerine göre sanat, kimilerine göre belgedir. Bu kitaptaki fotoğraflar da, aradan 31 yıl geçmesine karşın gündemden düşmeyen 12 Eylül 1980 darbesine kadar yaşanan 7 yıllık sürecin bir bölümünün belgeleridir” diye konuştu.

1020

Darbe öncesinde suikastler de daha sık ve pervasızca gerçekleşiyordu. Abdi İpekçi, Fikret Ünsal, Ali Rıza Altıntokve Kemal Türker bu isimlerden sadece birkaçı.

1120

Kitabında yer alan fotoğrafların yanında olayların açıklamalarının yer aldığını dile getiren Can, fotoğrafların foto muhabiri gözüyle tarafsız bir şekilde yaşanan dönemi anlattığını kaydetti. Can, uzun yıllar birçok gazetede gazetecilik ve foto muhabirliği yaptığını, şu anda da Fransız Sipa Press'in Türkiye muhabirliğini yürüttüğünü belirterek, arşivinde 1 milyona yakın fotoğrafın bulunduğunu söyledi.

1220

Erdal idam edilmeden 16 saat önce kendisini ziyaret eden gazeteciler Savaş Ay ve Emin Çölaşan'a, "avukatıyla görüştürülmediğini, 18 yaşının altında olmasına rağmen idam edilmek istendiğini, yaşının 18'den küçük olduğunu tespit edecek olan kemik testi yapılması talebinin kabul edilmediğini, kendisini ibret olsun diye asacaklarını ve ölümden korkmadığını" söyledi. İdam kararı verilen Erkan Eren'in 17 olan yaşı bir gün içinde 18 olarak büyütüldü ve sonrasında 13 aralık 1980'de idam edildi.

1320

Kadir Can'ın, 12 Eylül 1980 dönemine objektifi ile tanıklık ettiği fotoğraflarının yer aldığı kitabı okuyucuları her sayfada eski günlere götürüyor.

1420

Can'ın kitabında, Süleyman Demirel'in bir seçim çalışmasında fötr şapkasını sallarken çekilmiş bir fotoğrafı, “Süleyman Demirel Türk siyasi tarihinin en renkli simalarından biridir. Politikaya başladığında 'Çoban Sülü'ydü'. Seçmeni onu 6 defa çağırdı, yedi defa gönderdi. Her gidişinin ardından: 'Kurtar bizi baba' feryatlarına dayanamayıp geri döndü. Bu gidiş gelişlerde çobanlığı unutuldu, unvanı “Baba”, alamet-i farikası ise fötr şapkası oldu” yazısıyla yer alıyor.

1520

1620

1720

1820

1920

Bülent Ecevit de seçim gezileri sırasında bir ağacın altına eşi Rahşan Ecevit ile birlikte dinlenirken çekilen fotoğrafla kitapta yer alıyor.

2020

Kitapta ayrıca, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi profesörlerinden Cavit Orhan Tütengil'in cenaze töreni sonrasında çıkan öğrenci-asker çatışması, Beyazıt'taki Ziraat Bankası şubesinde çıkan öğrenci kavgasının soygun girişimi sanılması ve polis ekiplerinin baskını, 20 Ağustos 1975 Berec olayları, 20 Eylül 1975'te DİSK'in Taksim meydanında yaptığı miting, 1 Mayıs 1977'de yaşanan olaylar, 21 Kasım 1978'deki şehir hatları vapurunun kaçırılması, Milliyet Gazetesi Genel Yayın Müdürü Abdi İpekçi ile DİSK'in Kurucu Genel Başkanı Kemal Türkler'in cenaze törenleri, Türkiye Cumhuriyeti başbakanlarından Nihat Erim'in öldürülmesi, CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit'in 1977 yılında seçim gezileri sırasında uğradığı saldırılar ve 29 Mayıs 1977'deki suikast girişimi, dönemin siyasetçileri Süleyman Demirel ve Necmettin Erbakan'ın seçim gezileri, 12 Eylül 1980'de sıkı yönetim ilan edilmesinin ardından yaşanan süreci anlatan 150'inin üzerinde fotoğraf yer alıyor.