Oturma düzeninden enstrümanlara: Geçmişten günümüze orkestra
Senfoni orkestralarında hangi enstrümanlardan kaç tane ve neden bu kadar var? Peki, bu kadar çok sayıda enstrüman ve müzisyen nasıl uyum içinde aynı müziği çalabiliyor?
19 Haziran 2024 15:09
123
Oturma düzeninden enstrümanlara: Geçmişten günümüze orkestra
223
Her enstrümandan birden çok sayıda bulunan üflemeli, telli, yaylı ve vurmalı enstrüman gruplarından oluşan büyük orkestralara, senfoni orkestrası denir. Bunlar uzun ve çeşitli bölümleri olan klasik müzik parçalarını çalmak için düzenlenir.
323
Günümüzde senfoni orkestrası denince; bir şefin yönettiği, yüze yakın enstrümanın ve sanatçının yer aldığı bir müzik topluluğu akla gelir. Ama orkestraların içerdiği enstrüman tipleri ve sayıları tarih boyunca değişmiştir. Örneğin, barok dönemde (yaklaşık 1600-1750) orkestralar daha küçüktü. Sonradan yeni enstrümanlar eklenerek büyüdü.
423
Genel olarak baktığımızda bir orkestra dört ana enstrüman grubu ile arp ve piyanodan oluşur: Tahta üflemeli çalgılar, bakır üflemeli çalgılar, vurmalılar ve yaylılar. Orkestradaki enstrümanların ne zaman, hangi sesi çalacağını gösteren notaların yazıldığı “partisyon”larda da sıralama bu şekildedir. Orkestrayı oluşturan bu enstrümanların sesleri, farklı aralıkları doldurur.
523
1. Kemanlar: 16 tane | Yaylı enstrümanların en ince sesini verirler ve genellikle yaylı enstrümanlar içinde en melodik enstrüman grubudur.
623
2. Kemanlar: 14 tane | İkinci kemanlar birinci kemanların kardeşi gibidir, onun melodilerine destek verir, ikinci kemanlar olmasa birinci kemanlar çok yalnız tınlar ve dolgun bir ses çıkmaz.
723
Viyola: 10 tane | Kemandan daha kalın, viyolonselden daha ince tonda bir sesi vardır. Orkestranın çok sesli armonisi içinde ihtiyaç duyulan ara sesleri verir: Kendine özgü dolgun, koyu rengiyle harika ezgiler de çalar.
823
Viyolonsel: 8 tane
923
Kontrbas: 4 tane | Viyolonsel ve kontrbas da kardeş gibidirler; birbirlerini hep desteklerler. Müziğin en kalın ezgilerini onlar çalar ve bütün yaylı enstrümanlara onların sesi derinlik verir.
1023
Neden böyle bir oturma düzeni? | Yaylılar homojen bir tınıları olması ve birbirleriyle kaynaşıp tek bir enstrüman gibi tınlamaları için yan yana ve önde olurlar. Üflemeli enstrümanlar daha parlak ve zaman zaman solist sesleri olduğu için arkada ama daha yüksekte olurlar. Orkestranın en çok ses çıkaran enstrümanları olan vurmalılar arkada ve daha yüksektedir. Timpani genellikle orkestra şefi gibi en temel ritimleri verdiği için arkada, şefin tam karşısında, sanki ikinci şefmiş gibi ortada ya da sağda durur.
1123
Arp: 1 ya da 2 tane | Arp, orkestranın solo enstrümanlarındandır ve onun tınısı hemen fark edilir. Tellerinden çıkan ses bizi farklı duygulara ve düşüncelere yöneltir.
1223
Flüt: 2 tane | Obua: 2 tane | Klarnet: 2 tane | Fagot: 2 tane
1323
Bakır üflemeli enstrümanlar | Bakır üflemeli enstrümanların senfoni orkestrasındaki sayısı çok değişkendir. Bazen iki korno ve iki trombon olabilir; bazen de dört trompet az bile kalabilir.
1423
Korno: 4 tane | Trompet: 4 tane | Trombon: 4 tane | Tuba: 1 tane
1523
Vurmalılar | Vurmalılar söz konusu olunca net bir sayı vermek zordur. Her senfoni orkestrasında bu enstrümanlar olmayabilir ya da olanlara farklı enstrümanlar eklenebilir.
1623
Timpani: 4 tane | Üçgen: 1 tane | Davul: 1 tane | Zil: 1 tane | Vibrafon: 1 tane | Ksilofon: 1 tane
1723
Nasıl sıralanırlar? | Bir senfoni orkestrasındaki enstrümanların yerleşim düzeni hep aynı değildir! Döneme ve besteciye göre değişir. Aslında yüzyıllar içinde epey değişmiştir. Hatta kimi orkestra şefleri onları farklı yerlere koyarak birtakım “deneyler” bile yapmıştır. Yine de günümüzde değişik ülkelerde ve farklı büyüklükte orkestralarda bile az çok yerleşmiş bir oturma düzeni vardır.
1823
Orkestra şefinin solunda birinci ve ikinci kemanlar, sağında da viyolalar, viyolonseller ve kontrbaslar yer alır. Yaylı enstrümanların hemen arkasında ve ortada soldan sağa pikolo, flüt, obua olur. Onların arkasında klarnet ve fagot gibi tiz (ince) sesli tahta üflemeli enstrümanlar vardır.
1923
Onların gerisinde, sağ ve sol arka sıralarda da trompet, trombon, korno ve tuba gibi pes (kalın) sesli bakır üflemeli enstrümanlar yer alır. Ritmi belirleyen vurmalı enstrümanlarsa orkestranın en arkasında sıralanır. Ortada timpani, sağ ve solda öteki vurmalılar olur. Arp genelde kemanların arkasında, vurmalı enstrümanların yakınında yer alır.
2023
Bu kadar kalabalık müzisyen topluluğunun uyum içinde çalabilmesi için müzisyenlerin tam karşısında yer alan bir orkestra şefi olur. Orkestra şefi elinde baget denen minik bir sopayla onlar için zamanın nabzını tutar ve bazı müzikal ifadeleri işaret eder.
2123
Oturma düzeninden enstrümanlara: Geçmişten günümüze orkestra
2223
Bu kadar çok enstrüman ve müzisyen, nasıl uyum içinde çalar? | Müzisyenler önlerinde duran nota sehpalarındaki partisyonlarda kendileri için yazılan partileri çaldıklarında, her biri başka bir ses çalsa da farklı melodilerin bileşiminden harika bir müzik tınlar. Bu müziği de besteci önce aklında hayal eder, sonra aklındaki melodileri müzisyenlerin çalabilmesi için kâğıda notaları aktarır.
2323
Kaynak: Kumbara Dergisi | https://kumbaradergisi.com/icerikler/senfoni-orkestrasini-taniyalim/
