Türkiye'nin gördüğü 3. darbe, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren tarafından 12 Eylül 1980'de yapıldı.
221
ABD neoliberal politikaları hızlandırabilmek amacıyla sağ hükümetleri işbaşına geçirmek için askerî darbeleri desteklemekteydi. O dönemde Türkiye'de özellikle işçi ve öğrenci hareketleri artmıştı.
321
1981-1984 yılları arasında işkenceye maruz kalan 34 kişi öldü, yüzlerce kişi sakat kaldı, 5'i kendini asarak, 4'ü kendini yakarak intihar etti. Cezaevindeki işkenceci görevlilerden hiçbiri ceza almadı
421
Darbeyle, Süleyman Demirel'in Başbakan'ı olduğu hükümet görevden alındı, meclis lağvedildi, 1961 Anayasası tamamen rafa kaldırıldı, partiler lağvedildi, parti liderleri önce askerî üslerde gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı.
521
1979'da Devrimci Yol'un bağımsız adayı Fikri Sönmez, Fatsa Belediye Başkanı seçildi ve ilçeyi halk komitelerine bölerek yönetmeye başladı. Evren nokta operasyonu düzenleyerek bu oluşumu dağıttı. 'Kurtarılmış bölge'ler darbe gerekçesiydi
621
Gerekçe olarak, Erbakan'ın, 6 Eylül'de Konya'da düzenlediği Kudüs Mitingi gösterilmişti. Mitingde, şeriat yanlısı sloganlar atılmış, İstiklal Marşı yuhalanmıştı.
721
'İç Hizmet Kanununun verdiği Türkiye Cumhuriyeti'ni kollama ve koruma görevini yüce Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararını almış ve ülke yönetimine bütünüyle el koymuştur'
821
Elbette gösterilen tek gerekçe bu değildi. 22 Mart 1980'de ilk turu yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi, 114 tur oylama yapıldığı halde darbe gününe kadar sonuçlanmadı; bunun, haklın demokrasiye inancını kırdığı öne sürüldü.
921
12 Eylül öncesi dönemin son Başbakanı Süleyman Demirel'in '70 sente muhtacız' sözü ile özetlenen dış ticaret açığındaki artış ve döviz darboğazı; işsizlik, kıtlık ve işyeri anlaşmazlıkları darbenin ekonomik gerekçelerini oluşturdu.
1021
Generallerin bir başka gerekçeleri ise güvenlik sorunuydu. Sağcı ve solcu örgütlerin çatışmalarında can kaybı olmayan gün yoktu. Elbette bu sorun da darbeden önce tetiklenmiş, taraflar el altından desteklenmiş, çatıştırılmıştı.
1121
Darbe öncesinde suikastler de daha sık ve pervasızca gerçekleşiyordu. Abdi İpekçi, Fikret Ünsal, Ali Rıza Altınok ve Kemal Türkler bu isimlerden sadece birkaçı.
1221
17 Haziran'da Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, kuvvet komutanları ve Genelkurmay II. Başkanı Necdet Öztorun'u çağırdı ve kod adı 'Bayrak Harekâtı' olan bir darbenin 11 Temmuz 1980'de gerçekleştirileceğini bildirdi.
1321
Ancak 2 Temmuz'da Süleyman Demirel hükûmeti güvenoyu aldığı için darbe ertelendi. Daha sonra 28-31 Ağustos'ta '5 Eylül 1980'den itibaren her an hazır olunması' emri özel kuryelerle komutanlara iletildi.
1421
12 Eylül 1980'de Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren komutasındaki Milli Güvenlik Konseyi, yönetime el koydu.
1521
MGK'daki diğer komutanlar ise Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun idi.
1621
13 sıkıyönetim bölgesine 13 general sıkıyönetim komutanı olatak atandı; siyasi partilerin faaliyetleri yasaklandı ve Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerinin de durduruldu.
1721
7 Kasım 1982'de 'darbe anayasası', halkın %92 oyuyla kabul edildi. Referandum öncesinde çok yoğun bir propaganda yapıldı ve hayır demek imkansızdı; öyle ki oy pusulasında 'hayır' kısmının rengi olan mavi bile sansüre uğruyordu.
1821
9 yıl süren dönemde 1 milyon 683 bin kişi fişlendi, 50 kişi asıldı, 300 kişi kuşkulu bir şekilde öldü, 14 bin kişi yurttaşlıktan çıkarıldı, 299 kişi cezaevlerinde öldü, 3 gazeteci vuruldu...
1921
...144 kişi kuşkulu bir şekilde öldü, 14 kişi açlık grevinde öldü, 16 kişi -kaçarken- vuruldu, 95 kişi -çatışmada- öldü, 73 kişiye -doğal ölüm raporu- verildi, 43 kişinin -intihar ettiği- bildirildi, 30 bin kişi siyasi mülteci olarak yurtdışına gitti
2021
Tutuklananlar, Diyarbakır Cezaevi'nde, yıllarca işkencelere maruz bırakıldılar. Burası, The Times gazetesine göre, 'Dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi'nden biri.
2121
Tecavüz, havasız bırakma, aynı anda sekiz on sigara içmeye zorlama, aç-susuz bırakma, dışkı-fare-deterjan-bozuk yiyecek yedirme, başkasının üzerine işemeye zorlama, falaka, meydan dayağı, elektrik verme yapılan işkencelerin küçük bir kısmı.
