Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev

Dünyada bu yılın kazananları arasına tartışmasız girecek, hem de ön sıralarda yer alacak bir lider var: Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev.

Geçmişi çok daha eskilere gitse de kanlı üç aşaması 35 yıla sığan bir savaş ve işgal dönemini 3 ay kadar önce sona erdirdi. Askerî ve siyasi başarısını hâlâ kutlamaya devam ediyor.

Aliyev bir de sürpriz yaptı: Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin öne alınarak çok kısa sürede yapılmasına ve bir kez daha aday olmaya karar verdi.

Neden? Azerbaycan’da ve Karabağ barış anlaşması konusunda neler oluyor?

Barış anlaşması yakın gibiydi…

Son 35 yıllık süreç içinde yaşanan 1. Karabağ Savaşı’nda Ermeniler Azerbaycan’ın beşte birini işgal etmişti (1988-1994). 2. Karabağ Savaşı’nda ise (27 Eylül-10 Kasım 2020) Bakü, kaybettiği toprakların yüzde 70’ini geri almıştı. 19-20 Eylül 2023’de yaklaşık 24 saat süren 3. Karabağ Savaşı sonucunda ise (Bakü buna savaş değil, kendi topraklarında yaptığı “antiterör operasyonu” diyor) Azerbaycan güçleri Karabağ’ı tümüyle ele geçirdi. Azerbaycan lideri bunu “Artık egemenlik sorunumuz kalmadı” diye ifade etti.

Sonraki aylarda sahadaki durumun bir barış anlaşması imzalanmasıyla süreci tamamlaması beklendiyse de bu bir türlü gerçekleşmedi. Gecikmenin çeşitli nedenleri olsa da öznesi genellikle Azerbaycan tarafıydı.

Önce Bakü’nün ABD, AB ve özellikle de Fransa’nın tutumundan rahatsız olarak Batılı kentlerde yapılması planlanan görüşmelere katılmayacağını açıklamasıyla üst düzey görüşmeler yapılamadı. Sonrasında tarafları temsil eden heyetler sınır bölgelerinde bir araya gelmeye başladı.

3 hafta kadar önce bölgeden ilginç demeçler yükseldi. İki devletin sözcüleri barış anlaşmasını imzalamaya yaklaştıklarını açıkladılar ve birbirlerine yönelik önemli jestler yaptılar.

Taraflar esir takası yapma kararlarını bildirdiler ve sonraki günlerde bunu gerçekleştirdiler. (Azerbaycan 32, Ermenistan 2 esiri karşı tarafa verdi). Bir başka olumlu gelişme de şuydu: Erivan “iyi niyet göstergesi” olarak, Azerbaycan'ın BM İklim Zirvesi COP 29’un oturumuna ev sahibi olmak için yaptığı başvuruyu desteklediğini belirterek kendi adaylığını geri çekti. Bakü de Ermenistan’ın COP Bürosu'nun Doğu Avrupa Grubu üyeliğine adaylığını desteklediğini ilan etti. Böylesi açıklama ve jestler on yıllardır gündemde değildi. Bu durum bölgede iyimserlik yarattı.

Bakü’yü ziyaret eden Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da bu iyimserliği paylaştı ve “anlaşma sonrası Ermenistan’la ilişkilerin normalleşmesinin önünde bir engel kalmayacağını” vurguladı.

Aynı sıralarda beklenmeyen bir haber pek çok kişiyi şaşırttı:

Lider Aliyev, Cumhurbaşkanlığı seçimlerini öne çekti ve adaylığını ilan etti. Bu hamlenin anlamı tartışılırken, Ermenistan’la barış anlaşmasının imzalanması konusu geri plana itildi.

Aliyev ve Paşinyan

Nereden çıktı bu seçimler?

Ülkeyi 20 yıldır yöneten Aliyev, Nisan 2025’te yapılması gereken Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 7 Şubat 2024’te düzenleneceğini açıkladı. Zaten çok zayıf olan muhalefet bir kez daha hazırlıksız yakalanmıştı.

Azerbaycan’da 2009’da yapılan Anayasa referandumu ile üst üste cumhurbaşkanlığı yapma dönemleriyle ilgili sınırlama kaldırılmıştı. 2016’da da Cumhurbaşkanlığı süresi 5 yıldan 7 yıla çıkarılmıştı. 2018’deki Cumhurbaşkanlığı seçimleri de erkene alınarak ekim ayından nisana çekilmişti (O seçimlerde Aliyev oyların yüzde 88’ini alarak zaferini ilan etmişti). 2020 parlamento seçimleri de öne alınmıştı.

Aliyev bugün “gücünün doruğunda.” Peki, seçimleri neden öne aldı?

Bunun bir açıklaması ülke ekonomisinin sıkıntılarıyla ilgili olabilir. Yüz binlerce Azerbaycan vatandaşı ekmek parası için Rusya’da çalışıyor (sayıları 2017’de 760 bin kişiden fazlaydı; ülke nüfusu 10 milyondan biraz fazla). GSMH büyüme hızı 2021’de yüzde 5,6 iken bu yıl yüzde 1,4’e düşüyor. Bütçenin yarısı petrol ve gaz satışına dayanıyor. Ancak enerji ihracatıyla ilgili yolsuzluk iddiaları az değil.

Genel olarak uzun süreden beri ülkedeki her türlü sorunun üstü, iktidar tarafından “Karabağ işgali/savaşı” gerekçe gösterilerek örtülüyordu. Şimdi savaş bittiğine göre bahane kalmadı.

Kimi yorumculara göre Aliyev’in popülaritesinin 15 ay sonra nasıl olacağı belirsiz. Ama 1,5 ay sonra yeni bir seçim zaferi kazanacağına kuşku yok.

Aliyev’in seçimleri öne almasıyla ilgili bir başka tahmin daha var: Son zamanlarda yalnızca Fransa değil ABD de Azerbaycan’a karşı sertleşti. Washington’un, son dönemde giderek Moskova’ya yaklaştığı dolayısıyla Bakü’yü defalarca uyardığını aktaran bazı kaynaklar, bunun devam etmesi ve ayrıca Ermenistan’la barış anlaşmasının kısa sürede imzalanmaması halinde Azerbaycan’a karşı çok ciddi önlemler alınmaya başlanacağını duyurdu.

İddiaya göre, Aliyev seçim ilan ederek “seçim kampanyası ve seçim sonrası telaşı” gerekçesiyle bahar ortalarına kadar Paşinyan’la bir araya gelmenin önünü kapamaya çalışıyor. Sonrasında ise Kasım 2024 ABD devlet başkanlığı seçim süreci başlayacağından “Allah kerim” diyor.

Aliyev’in aklından neler geçiyor?

Bu süre içinde barış anlaşmasının imzalanmadığı koşullarda, askerî-siyasi açıdan zayıf durumda olan Ermenistan, Azerbaycan tehdidini sürekli ensesinde hissedecek. Belki ufak bir kıvılcımla savaş ateşi yeniden alevlenecek ve Bakü bu kez ordu birliklerini bazı gerekçelerle Ermenistan topraklarına gönderebilecek.

Mesela, komşular arasında çok net sınır ve haritaların bulunmamasına da dayanarak Ermenistan’ın güney bölgelerindeki bazı köyleri ele geçirmek ve “Zengezur Koridoru’nun açılması” talebinin gerçekleştirilmesini çabuklaştırmak için. Rusya’nın Ukrayna ile Batı’nın da İsrail ile başının dertte olduğu karmakarışık uluslararası ortamda Azerbaycan’ı durdurmak zor olabilir.

Ancak Kafkasya’nın hassas dengeleri ve ülkeler arasındaki ticaret ve diplomasi hatları, bu kez Bakü’nün önüne Karabağ Savaşı’ndan çok daha büyük faturalar çıkarabilir.

Tabii yine de Aliyev’in aklından geçenleri bilemeyiz…