Mahfi Eğilmez*
Türkiye Varlık Fonu bir yıl önce bugün kuruldu. Varlık Fonu’nun kuruluşu, amaçları, eksikleri gibi konulardaki görüşlerimi daha önceki bir yazımda ayrıntılarıyla açıklamıştım.[i] Varlık Fonu hakkında ayrıntılı bilgi almak isteyenler bu yazımı okuyabilir. Varlık Fonunun kuruluşundan bu yana yaşanan gelişmeleri kısaca özetleyelim.
Kamu kesimine ait malvarlığının bir bölümü Varlık Fonu'na devredildi
Son bir yıl içinde Hazine’ye ait bazı işletmeler veya bazı işletmelerdeki Hazine hisseleri, mülkiyeti Hazine’ye ait bazı malvarlıkları, taşınmaz mallar Varlık Fonuna devredildi. Bunların dökümü şöyle: (1) Türk Hava Yolları A.O’nun yüzde 49,12 oranındaki hissesi. (2) Türk Telekom A.Ş’nin yüzde 6,68 oranındaki hissesi. (3) T.C. Ziraat Bankası A.Ş. (4) T. Halkbankası A.Ş’nin yüzde 51,11 oranındaki hissesi. (5) Türkiye Petrolleri A.O’nun Hazineye ait bütün hisseleri. (6) BOTAŞ’ın Hazineye ait hisselerinin tamamı. (7) PTT’nin Hazineye ait hisselerinin tamamı. (8) TÜRKSAT’ın Hazineye ait hisselerinin tamamı. (9) Borsa İstanbul A.Ş’nin Hazineye ait hisselerinin tamamı. (10) Milli Piyango (Nakit oynatılan piyango, hemen kazan, sayısal loto, şans topu, on numara, süper loto oyunları ile ilgili daha değişik yeni oyunların yapılmasına izin verilebilecek oyunlara ilişkin lisans 49 yıl süreyle.) (11) TCDD İzmir Limanı. (12) T. Denizcilik İşletmesi A.Ş.’nin sermayesindeki yüzde 49’luk hisse. (13) Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü. (14) Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş.’nin yüzde 10 hissesi. (15) Çaykur. (16) T. Jokey Kulübünün düzenlediği at yarışları, müşterek bahislerle ilgili lisanslar 49 yıl süreyle.) (17) Mülkiyeti Hazineye ait Antalya, Aydın, İstanbul, Isparta, İzmir, Kayseri ve Muğla’da bulunan bazı taşınmazlar.
Kamu kesimine ait bu işletme ve malvarlığının Varlık Fonuna devredilmesiyle bunlardan Hazine’ye devredilen kârlar, mal varlıklarının kira gelirleri, ecrimisil[ii] gelirleri ve varsa diğer gelirler Varlık Fonu gelirleri arasına girdi.
Bir yıl içinde Varlık Fonu neler yaptı?
Varlık Fonu’nun yukarıda değinilen mal varlığından elde ettiği gelirleri ne kadar oldu, bu gelirler nasıl ve nerede kullanıldı ya da nasıl değerlendirildi, Fon ve şirketler ne gibi giderler yaptı? Bu soruların yanıtını bilmiyoruz. Çünkü Varlık Fonuna ilişkin herhangi bir faaliyet raporu, bilanço, gelir cetveli, bütçe, kesin hesap ya da denetim raporu yayınlanmış değil. Varlık Fonu’nun web sitesinde de bu konularda bir ayrıntı yer almıyor. Merak edenler Varlık Fonu’nun web sitesinde yer alan bilgileri bu linkden giderek inceleyebilir.
Varlık Fonu denetleniyor mu?
Varlık Fonu kuruluşuna ilişkin yasada Fonun denetimiyle ilgili düzenlemeler 6. Maddede yer alıyor. Söz konusu madde hükmüne göre üç katlı bir denetim mekanizması söz konusu: (1) Bağımsız denetim yapılacak.[iii] (2) Bağımsız denetimden geçen mali raporlar ve yıllık faaliyetler Başbakan tarafından atanacak üç denetim elemanı tarafından denetlenecek ve yazacakları rapor her yıl Haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kuruluna sunulacak. (3) TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu, her yıl Ekim ayında Başbakanlık tarafından kendisine gönderilen denetim raporları üzerinden görüşme yoluyla Fon ve Şirketlerin denetimini tamamlayacak.
Varlık Fonu kurulurken yaşanan en ciddi tartışmalar bu fonun harcamalarının Sayıştay denetimine tabi olmaması konusunda yoğunlaşmış, denetim konusunda birçok tereddüt ileri sürülmüştü. Bunun üzerine hükümet yetkilileri açıklama yaparak Varlık Fonu’nun yukarıya özetleyerek aldığımız madde hükmü gereğince bağımsız denetimden geçeceğini, denetim sonuçlarının tıpkı Sayıştay denetiminde olduğu gibi TBMM’nin görüşmesiyle sonuçlanacağını vurgulamışlar ve bu konunun şeffaflık, açıklık ve hesap verilebilirlik ilkelerinin kapsamında olduğuna dikkat çekmişlerdi.
Türkiye Varlık Fonu, kuruluşundan bu yana bir yılı geride bıraktı. Varlık Fonu’nun faaliyetleriyle ilgili olarak, yukarıya özetle aldığımız denetim hükümlerine paralel olarak 2016 yılı sonunda böyle bir denetim raporu yazılıp yazılmadığını bilmiyoruz. Başbakanlık tarafından denetimle ilgili olarak en az üç merkezi denetim elemanı görevlendirilip görevlendirilmediğini bilmiyoruz. Görevlendirme olduysa böyle bir heyetin geçen yılki mali raporlar ve faaliyetlerle ilgili olarak bir rapor yazıp yazmadığını, eğer böyle bir rapor yazmışlarsa bu raporun bu yılın Haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kuruluna gelip gelmediğini bilmiyoruz. Varlık Fonunun web sitesinde herhangi bir denetim raporu ya da bu soruların yanıtları yer almıyor.
Sonuç
Bu kadar önemli ve değerli kamu işletmesi ve kamu malının devredildiği bir fona ilişkin denetim, eğer Sayıştay denetimi dışına çıkarılmışsa, her şeyden daha açık, daha şeffaf ve daha hesap verilebilir olmalıdır. İşler beklendiği gibi gitmemiş olabilir, bazı şeyler aksamış da olabilir, o nedenle hiçbir şey yapılamamış olabilir. Her şey mümkündür. Ama hiçbir şey yapılmamış olsa bile Varlık Fonuna devredilen işletmelerin gelirleri, Fonda görevli olanların ücretleri, ısıtma, aydınlanma giderleri gibi harcamaların gösterildiği mali tablolar olmalı ve bu tablolar ile bunların denetlendiğine, onaylandığına ilişkin denetim raporları zamanında kamuoyuna açıklanmalıdır.
Devlet böyle işler. “Herhangi bir harcama yapmadık o nedenle rapora gerek yok” denilemez devlette.
*Bu yazı mahfiegilmez.com'dan alınmıştır.
[ii] Ecrimisil, kelime anlamıyla kira benzeri demektir. Mal sahibinin isteği ve ön onayı dışında işgal edilen bir malın bu işgal karşılığı için hesaplanıp tahsil edilen tazminat miktarına ecrimisil denir.
[iii] Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatına göre bağımsız denetim, işletmelerin yıllık finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin, bu tablo ve bilgiler için belirlenen kriterlere (örneğin, halka açık şirket finansal tabloları için Kurulca belirlenmiş veya kabul edilmiş finansal raporlama standartlarına) uygunluğu ve doğruluğu hususunda, makul güvence sağlayacak yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtlarının elde edilmesi amacıyla, genel kabul görmüş bağımsız denetim standartlarında öngörülen gerekli tüm bağımsız denetim tekniklerinin uygulanarak, defter, kayıt ve belgeler üzerinden denetlenmesi ve değerlendirilerek rapora bağlanmasını ifade eder.
