İç güvenlik torba tasarısıyla ‘iletişim özgürlüğü, özel hayatın gizliliği, kişi dokunulmazlığı, seyahat özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, gösteri yürüyüşü hakkı’ gibi 6 temel özgürlükte geri adım atılırken, Ceza Muhakemesi Kanunu’ndaki sistemle çelişen uygulamalar dikkat çekti. 34 yıl sonra valilere ‘sivil sıkıyönetim komutanı’ yetkileri veriliyor. Hürriyet’ten Oya Armutçu’nun haberine göre, valiler, kaymakamlar, emniyet genel müdürü, savcılara ait yetkileri sıkıyönetim ve OHAL dönemini bile aşan şekilde kullanabilecek. Polis ve jandarmaya artık valiler ve kaymakamlar, direkt soruşturma emri verebilecek.
Polise 4 güne kadar gözaltı yetkisi
Mevcut durum
Adli soruşturmada yakalanan kişi savcının önüne çıkarılıyor. Gözaltı için savcılık kararı şart. 1980 tarihli Sıkıyönetim Kanunu’nda, sıkıyönetim komutanının talimatıyla, 15 gün ve her halde 30 günü aşmayan gözaltına alma yetkisi tanınmıştı. Bunun dışında polis ve jandarmanın gözaltı yetkisi yok.
Tasarıda öngörülen
Polis ve jandarmaya -sıkıyönetim dönemi dışında- savcıdan talimatsız ve 4 güne kadar uzayabilen geniş bir gözaltı yetkisi veriliyor. Polisin yakalama yetkisine, ‘eylemin veya durumun niteliğine göre’, ‘koruma altına alma’ ve ‘uzaklaştırma’ eklenip genişletildi. Gözaltına alınabilecek şüpheliler arasına ‘Kendisinin veya başkalarının can güvenliğini tehlikeye düşürenler’ de katıldı. Uygulamadaki sonucu polislerin amiri olarak vali ve kaymakamların savcıya ait soruşturma yetkisini kullanmaya başlamaları olacak. Mülki amir sıfatıyla vali istediği kişi ve gruplarla ilgili anında gözaltı yaptırabilecek.
Vali ve kaymakama ‘sıkıyönetim
komutanı’ yetkisi
Şiddet olaylarının yaygınlaşarak ‘kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması durumunu’ ilde vali, birden çok ili kapsıyorsa İçişleri Bakanı tespit edecek. Vali, ‘lüzumu halinde’, kolluk amir ve memurlarına, ‘suçun aydınlatılması’, ‘faillerinin bulunması’ için gereken ‘acele’ önlemlerin alınması için ‘doğrudan emir’ verebilecek. Vali, askeri kuruluşlar dışında, mahalli idareler dahil bütün kamu kurum ve kuruluşlarının itfaiye, ambulans, çekici, iş makinesi ve tedbirlerin zorunlu kıldığı diğer araç ve gereçlerinden yararlanabilecek, personeline görev verebilecek. Bunların yerine getirilmemesi veya geciktirilmesi nedeniyle oluşan kamu zararı ile gerçek ve tüzel kişilerin devlet tarafından karşılanan zararları, sorumlu kamu görevlilerinden tazmin edilecek. Valiye tanınan bu yetkileri kaymakamlar da kullanacak.
Polisin izinsiz arama yetkisi
Mevcut durum
Polisler şu anda önleme araması kapsamında bir kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılmasını isteyemiyor. CMK’daki genel hükümler kapsamında bu aramalar için hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde cumhuriyet savcısının yazılı emri gerekiyor.
Tasarıda öngörülen
Polis el ile dıştan kontrol hariç kişinin üstü ve eşyası ile aracının dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerini İçişleri Bakanlığı’nca belirlenecek esaslar dahilinde, mülki amirin görevlendireceği kolluk amirinin yazılı, acele halde sonradan yazıyla teyit edilmek üzere sözlü emriyle yapabilecek. Kolluk amirinin kararı 24 saat içinde hâkim onayına sunulacak.
Polise boyalı su ve silah kullanma yetkisi
Mevcut durum
Polis şu anda direnen kişilere karşı bedeni kuvvetin dışında kelepçe, cop, basınçlı su, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar, fiziki engeller, polis köpekleri ve atları ile sair hizmet araçlarını (TOMA) kullanabiliyor.
Tasarıda öngörülen
Polisin basınçlı su kullanma yetkisi ‘boyalı su’ kullanımı getirilerek genişletildi. Polis, patlayıcı, yanıcı, yakıcı, boğucu silah kullananlara karşı ‘saldırıyı etkisiz kılacak ölçüde’ silah kullanma yetkisini molotof kullanmaya teşebbüs edenler için de kullanabilecek.
Hâkim kararı olmadan 2 gün telefon dinleme
Mevcut durum
Polis, jandarma ve MİT, yargı kararıyla istihbari amaçla telefon dinleyebiliyor. Gecikmesinde sakıncalı hallerde yazılı emir ile yargı kararı olmadan dinleme yapılabiliyor. Ama 24 saat içinde bu kararın hâkim onayına sunulması gerekiyor.
Tasarıda öngörülen
Hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde verilen yazılı emir artık 24 saat yerine 48 saat içinde hâkim onayına sunulacak.
Kullanmasa da molotof bulundurana 4 yıl hapis
Mevcut durum
Yargıtay uygulamasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ışığında şiddet çağrısı yapılmayan barışçıl gösterilere son dönemde ceza verilmiyordu. Ancak, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na göre kanuna aykırı yürüyüş yapanlara 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası, Terörle Mücadele Kanunu çerçevesinde ise 1 yıldan 5 yıla kadar hapis veriliyor. Molotof ise ateşli silahlar arasında sayılmıyor. 11 Nisan 2013’te yapılan değişiklik ile terör örgütünün propagandasına dönüşen gösteriler için verilen ceza, 1-5 yıl hapis olarak değiştirildi. Toplumsal olaylarda kamu mallarına, gerçek ve tüzel kişilerin mallarına verilen zararların sorumlulara rücu ettirilmesindeki zamanaşımı ise 10 yıl.
Tasarıda öngörülen
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nda ayrıntılı düzenleme yapıldı. Terör eylemlerinde ve toplumsal olaylarda cezaların alt sınırı artırıldı, tutuklu yargılanmanın önü açıldı. ‘Ateşli silahlar’ ibaresinden sonra gelmek üzere ‘havai fişek, molotof ve benzeri el yapımı olanlar dahil; demir bilye ve sapan’ ibaresi eklendi. Bu maddeleri taşıyanlara 4 yıla kadar hapis cezası verilebilecek. Terör örgütünün propagandasına dönüşen gösterilerde cezanın alt sınırı 1 yıldan 3 yıla çıkarıldı. Yüzünü gizleyerek eyleme katılanlara da 3-5 yıl hapis cezası verilebilecek. Rücuda zamanaşımı ise 20 yıl oldu. Toplumsal olaylarda şiddete başvuranlara, molotof ve benzeri patlayıcı, yakıcı, yaralayıcı madde bulunduranlara, bunları kullanmasalar bile verilecek cezanın alt sınırı 4 yıldan az olamayacak.
İfade işyerinde ve evde alınacak
Mevcut durum
Polis şu anda yürütülen soruşturma sırasında kişileri çağırarak ifade alıyor.
Tasarıda öngörülen
Polis müşteki, mağdur veya tanık ifadelerini, ikamet ettikleri yerlerde veya işyerlerinde alabilecek. Bu konudaki usul ve esaslar İçişleri Bakanlığı’nca belirlenecek.
Tasarıdaki yenilikler
Muhtara evlendirme memuru yetkisi
Köyken mahalleye dönüştürülen idari birimdeki vatandaşların evlendirme hizmetlerinde uzaklık nedeniyle karşılaşacakları zorlukları önlemek amacıyla buralardaki muhtarlıklara da evlendirme memurluğu yetkisi verildi.
Her vatandaştan parmak izi
Yeni kimlikler verilirken her vatandaşın parmak izi, damar izi veya el ayası alınacak. Kimlik kartında yer alacak biyometrik verinin türü, niteliği ve alınma yaşı bakanlıkça belirlenecek. Biyometrik veriler merkezi veri tabanında tutulacak. Çocuğa konulan ad, üç adı geçmemek üzere ve kısaltma yapılmadan yazılacak. Adres değişikliğini bildirme yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyenlere 80 lira, gerçeğe aykırı beyanda bulunanlara 500 lira para cezası verilecek.
Pasaport, Nüfus Müdürlüğü’nden
Emniyet Genel Müdürlüğü’nce verilen pasaport ve pasaport yerine geçen belgeler ile sürücü belgeleri de kimlik kartı gibi Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nden alınabilecek.
