'Usulsüzlük' iddiaları, saldırılar; kim, ne dedi; dakika dakika Türkiye'nin tarihi referandumundan notlar...

Türkiye, 18 maddeden oluşan anayasa değişikliği için bugün sandık başında. 55 milyondan fazla seçmen, ‘Evet’ veya ‘Hayır’ seçeneklerinden birini tercih ederek, parlamenter sistemin devamına ya da 'cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine' geçilmesine karar verdi. Saat 17:00'de tüm ülkede sandıklar kapandı ve oy sayımına geçildi.

Oy verme işlemi, doğudaki 32 ilde 07.00-16.00, diğer kentlerde 08.00-17.00 saatlerinde yapıldı. 

Saat 17.00'de tüm illerde sandıkların kapanmasının ardından oyların sayımına geçildi. Saat 21.00'e kadar yayın yasağı olmasından dolayı televizyonda, radyoda ya da internette sonuçlar yayınlanamayacak.

Ancak, Yüksek Seçim Kurulu'nun (YSK) yayın yasağını daha erken bir saatte kaldırma yetkisi bulunuyor.

'Usulsüzlük' iddiaları, saldırılar; kim, ne dedi; dakika dakika Türkiye'nin tarihi referandumundan notlar şöyle:

17:00 Tüm ülkede sandıklar kapandı.

16:25 Engelliler oy kullanmakta zorluk çekti

Yurt genelinden gelen görüntülerde, sandık kurulan okullarda asansör ve engelli merdivenleri bulunmaması nedeniyle, bazı engelli seçmenlerin zorluk yaşadığı görülüyor. 

İstanbul Eyüp'teki Silahtarağa İlköğretim Okulu'nda bir engelli, okulun asansörünün bozuk olması nedeniyle elleri üstünde merdivenleri çıkmak zorunda kaldı. 

Nevşehir'de Turgut Akdecelioğlu İlkokulu'nda da akülü arabasıyla oy kullanmaya gelen bir kişi, okulun merdivenlerini aracından inerek elleri üstünde çıktı. Mustafa Bıyıklı ardından okulda bekletilen tekerlekli sandalyeye bindirildi. 

DHA ise Kocaeli'de 73 yaşındaki felçli Burhan Topal'ın, okul önüne kadar arabayla getirilmiş olmasına rağmen 3. kattaki sandığa ulaşamayınca oyunu kullanamadan geri döndü. 

16:12: 32 ilde sandıklar kapandı

Referandumda oy verme işleminin saat 07.00'de başladığı 32 ilde sandıklar saat 16.00 itibarıyla kapandı. Adıyaman, Ağrı, Artvin, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin, Muş, Ordu, Rize, Siirt, Sivas, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır ve Kilis bu iller arasında. Diğer illerde ise oy verme işlemi saat 17.00'ye kadar devam edecek.

16:00 Doğu illerinde sandıklar kapandı

Sadece sandık kuyruklarında bekleyenlerin 16.00'dan sonra oy kullanmasına izin verilecek.

15:48 YSK Başkanı: 'EVET' mührünün basıldığı oy pusulaları sayılacak

Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Sadi Güven, oy pusulalarıyla ilgili bir açıklama yaptı. 'TERCİH' mührü yerine 'EVET' mührü basılan ve arka yüzü yerine ön yüzüne mühür basılan oy pusulalarının geçerli olacağını söyledi:

"Yüksek Kurul, vatandaşın iradesinin sandığa doğru tecelli edebilmesi açısından, 298 sayılı yasa da buna izin verdiğinden 'TERCİH' mührü yerine 'EVET' mührünün basıldığı oy pusulalarının da geçerli olmasına karar vermiştir. Bazı sandık kurullarımızın da oy pusulalarının arka yüzlerini mühürlemeleri gerekirken ön yüzlerine mühür bastıkları anlaşılmıştır. Yüksek Kurul, bu oy pusulalarının da geçerli olmasını kararlaştırmıştır."

15:41: Demirtas ve Yüksekdağ cezaevinde oy kullandı

HDP Eş genel başkanları Selahattin Dezmirtaş ve Figen Yüksekdağ, DBP Eş Genel Başkanı Sebahat Tuncel, 11 HDP’li milletvekili ve 83 belediye eşbaşkanı bulundukları cezaevinde oy kullandı. 

Selahattin Demirtaş, Edirne F Tipi Kapalı Cezaevinde, Eş genel başkanı Yüksekdağ ise Kandıra F Tipi Kapalı Cezaevi’nde oy kullandı. 

Yine tutuklu HDP’li milletvekilleri Çağlar Demirel, Gülser Yıldırım ve Besime Konca, Kocaeli 1 Nolu F Tipi Kapalı Cezaevi’nde, Nursel Aydoğan, Meral Danış Beştaş, Selma Irmak, Nihat Akdoğan ve Ayhan Bilgen, Silivri 9 Nolu Kapalı Cezaevi’nde, Abdullah Zeydan Edirne F Tipi Cezaevi’nde ve Ferhat Encu ve İdris Baluken de Kandıra F Tipi Kapalı Cezaevi’nde oylarını kullandı.HDP’li milletvekillerinin yanı sıra yerlerine kayyum atanan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eşbaşkanları Gültan Kışanak ve Fırat Anlı’nın da aralarında bulunduğu 83 belediye eş başkanı cezaevinde oy kullandı. 

15:31: İnsan Hakları Derneği'nden usulsüzlüklere ilişkin ara rapor

İnsan Hakları Derneği (İHD) '16 Nisan 2017 Anayasa Değişikliği Halkoylaması ile İlgili İHD’ye Ulaşan ve Tespit Edilebilen İhlal İddialarına İlişkin Ara Rapor'u internet sitesinden yayınladı.

İl il sandık ihlallerinin yer aldığı ara raporda öne çıkan bazı başlıklar:

* Kampanya materyallerinin hemen hemen Türkiye’nin tamamında durması yüzünden seçim yasakları ihlal ediliyor.

* Kürt seçmenin ağırlıklı olduğu seçim çevrelerindeki okullarda asker, polis, jandarma ve korucu sayısı yüksek, sandıktan en az 15 metre uzakta bulunması gereken güvenlik görevlilerinin bu kurala uymadığı gözlemleniyor.

* İHD gözlemcilerine önceki seçimlerden farklı olarak bağımsız gözlem yapma imkanı tanınmıyor ve engel çıkarılıyor.

* Fiziksel engelli seçmenlerin oy kullanmasına ilişkin zorluklar ve engellemeler görülüyor.

15.05: Diyarbakır'daki silahlı kavgada ölenlerin sayısı üçe yükseldi

Diyarbakır’ın Çermik İlçesi’ne bağlı Yabanardı Köyü'ndeki oy verme merkezi önünde çıkan silahlı kavgada hayatını kaybedenlerin sayısı üçe yükseldi.

BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan CHP İlçe Başkanı Mehmet Emin Ekinci, hayatını kaybeden köylüleri tanıdığını belirtti ve şunları aktardı:

“Sabah saatlerinde köyde gerginlik yaşandığı haberi üzerine jandarmayı aradım. 1115 numaralı sandıkta kavga olduğu söylendi. Köyün muhtarı Hıdır, amcasının oğlu Abdulrezak'ı ve oğlu Şehmus'u vurdu. Kavganın ‘Evet’ – ‘Hayır’ oyları yüzünden çıktığını öğrendik. Hıdır, AKP'liydi. Öldürülenler ise ‘Hayır’ oyu kullananlar. Hepsi akraba. Olayda yaralanan İdris'in de az önce hayatını kaybettiğini öğrendik. Olay kısaca ‘Evet’ – ‘Hayır’ kavgası maalesef"

14.46: Türkiye'de bugüne kadar yapılan referandumlarda katılım oranları

Türkiye'de bugüne kadar altı referandum düzenlendi. 

Bu referandumlarda en yüksek katılım oranına yüzde 93,6 ile 1987 yılında dönemin yasaklı siyasetçilerinin politik hayata dönüp dönmemeleriyle ilgili halk oylamasında ulaşıldı.

En düşük katılım oranı ise aralarında cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini ve görev süresinin 5+5 yıl olması gibi bir dizi düzenlemenin yer aldığı anayasa değişikliğinin yapıldığı 2007 yılında oldu. Bu yılki referanduma katılım yüzde 67,5'te kaldı.

14.40: Muş'ta usülsüzlük iddiaları

Burası MUŞ'un Çatbaşı köyü...
AKP'li Muhtar Mehmet Koçlardan oy kabinine kadar seçmenlere eşlik ediyor, kontrol edip geri dönüyor. pic.twitter.com/LEvsww7AoR

— Amed Dicle (@ameddicleT) 16 Nisan 2017

14.32: Gazeteci Ali Bayramoğlu'na saldırı

Uzun yıllar çalıştığı Yeni Şafak gazetesinden ayrılan ve referandumda "Hayır" oyu vereceğini açıklayan gazeteci Ali Bayramoğlu, oy kullandığı İstanbul-Beşiktaş’taki Şair Nedim İlköğretim Okulu'nda saldırıya uğradı.

T24 haber sitesine göre Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) Türkiye Temsilcisi Erol Önderoğlu’nun telefonda ulaştığı Bayramoğlu, “AK Partili bir grubun saldırısına uğradım, yumruklar yedim” dedi.

Yetkilileri aradığını ifade eden Bayramoğlu, olay yerine polislerin gelmesini beklediğini söyledi.

RSF de Twitter'dan yaptığı açıklama ile saldırıyı kınadı.

Akşam gazetesinin haberine göre ise Bayramoğlu'nun oyunu kullandığı sandık kurulunda görevli olan Safa Albayrak "Bayramoğlu oyunu yanlış kullandı, tekrar pusula istedi fakat kanun gereği yeni pusula verilmedi. Bunun üzerine durumu provake ederek olay çıkardı" dedi. 

14.07: Seçim usulsüzlüklerine ilişkin iletişim bilgileri

Türkiye Barolar Birliği ile Oy ve Ötesi, seçim usulsüzlüklerinin tespit edilmesi takdirinde ulaşılması gereken iletişim bilgilerini sosyal medyadan paylaştı.

Yüksek Seçim Kurulu'nun çağrı merkezinin telefon numarası ise yurt içinden 444 9 975, yurt dışından +90 444 9 975.

GÖREV BAŞINDAYIZ 16.04.2017, 07.00'den itibaren sandık güvenliğine ilişkin karşılaşacabileceğiniz hukuki sorunlara cevap veriyoruz. #OyVer pic.twitter.com/Fy1kzilmBf

— Metin Feyzioğlu (@metinfeyzioglu) 15 Nisan 2017

14.06: Abdullah Gül: Şimdi milletin sözünü işitmek gerekecek

11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül İstanbul’da oyunu kullandıktan sonra kısa bir açıklama yaptı: 

"Şimdi milletin sözünü işitmek gerekecek. Ondan sonra da saygıyla karşılamak. Ümit ediyorum ki bundan sonra her şey geride kalır, Türkiye'nin geleceği için, bütün vatandaşlarımızın, herkesin mutluluğu için. Türkiye'nin geleceği açık, parlak ve öngörülebilir yapılır. İnşallah iyi olur.”

13.59: 'Kadıköy'de sandık başları dolu'

BBC Türkçe'den Rengin Arslan, Kadıköy'deki referandum havasını aktarıyor:

Oyumu kullandım. Kadıköy'de sandık başları dolu. Bazı sandıklarda kuyruklar var. Oyunu kullanan kendini bu güzel havada sokaklara atıyor. pic.twitter.com/ogNq0mHrxv

— Rengin Arslan (@RenginArslan) 16 Nisan 2017

13.42: Diyarbakır'da usülsüzlük iddiaları

Diyarbakır'da HDP-DBP kriz masasına oy verme işlemleri sırasında meydana geldiği iddia edilen usülsüzlükler ihbar ediliyor: 

Bağlar’da İBB Kiptaş Meslek Tercih Lisesi’nde polisler okul sorumlularını ve sandık görevlilerini dışarı çıkarıyor.
Ali Kuşçu Ortaokulu'nda müşahitler dışarı çıkarılıyor.
Molla Gürhani İlkokulu'nda müşahitler kapının önünde tutuluyor.
Karacadağ İmam Hatip Lisesi ve Milli Eğitim Vakfı İlkokulu'nda sandık görevlileri dışarı çıkarılıyor.
Karacadağ Ortaokulu sandık sorumluları dışarı çıkarılıyor.
Mesut Yılmaz Ortaokulu'nda müşahit kartları elle yazıldığından dolayı dışarı çıkarılıyor.

13.38: Türkiye'nin en hızlı kapanan sandıkları

Batman'a bağlı Yolveren Köyü'nde yaşayan ve tek seçmen olan muhtar Mehmet Alcu, oyunu sandığın kurulduğu Demirbilek Köyü Çeşmebaşı mezrasında kullandı.

Sandık Başkanı Ramazan Kaban, "Türkiye'de oy işlemlerini en erken bitiren sandık olduk" dedi. Seçmenlerinin geri kalan tamamı Avrupa'da olan köyün muhtarı Alcu, "Önceki seçimlerde eşim ile birlikte oy kullanıyorduk. Eşim ağır hasta. Oy kullanamayacak durumda olduğu için referandumda köyde oy kullanan tek seçmen oldum" dedi.

Hızla kapanan bir başka sandık ise Manisa'nın Demirci İlçesi'ndeki 12 seçmenli Kayranokçular Mahallesi oldu. Sandık 15 dakikada kapandı.

13.27: Şamil Tayyar oy pusulasının fotoğrafını Twitter'da paylaştı

AKP Gaziantep Milletvekili Şamil Tayyar’ın, mühür basılmış oy pusulasını sosyal medyada paylaşması tepki çekti.

EVET mesaisi... pic.twitter.com/xMQvfszy0F

— Şamil Tayyar (@samiltayyar27) 16 Nisan 2017

13.13: HDP'li vekiller Ankara'da oy kullandı

HDP'li (Halkların Demokratik Partisi) milletvekilleri, anayasa değişikliği için yapılan referandumda Ankara'nın Dikmen semtinde bulunan bir ortaokulda oylarını kullandı.

HDP Sözcüsü Osman Baydemir, Kadın Meclisi Sözcüsü Dilan Dirayet Taşdemir, Eş Genel Başkan Yardımcısı Nadir Yıldırım, Ankara Milletvekili Sırrı Süreyya Önder ve İzmir Milletvekili Ertuğrul Kürkçü, oy kullanan vekiller oldu.

Edirne Cezaevi'nde bulunan HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş'ın eşi Başak Demirtaş ise Diyarbakır'ın Kayapınar İlçesi'nde tek başına oyunu kullandı.

12.57: Erdoğan: 'Daha istikrarlı Türkiye için bir milat'

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kişisel Twitter hesabından oy verirken çekilmiş bir fotoğrafını paylaştı.

Daha büyük, daha güçlü, daha müreffeh, daha istikrarlı Türkiye için bir milat olması dileğiyle... pic.twitter.com/UaZ6qZVEn5

— Recep Tayyip Erdoğan (@RT_Erdogan) 16 Nisan 2017

12.38: Diyarbakır’da oy kullanma merkezi önünde silahlı kavga: 2 ölü

Diyarbakır'ın Çermik İlçesi’ne bağlı Yabanardı Köyü'nde akraba iki aile arasında silahlı kavga çıktığı, iki kişinin hayatını kaybettiği altı kişinin de yaralandığı belirtiliyor.

HDP Diyarbakır Milletvekili Sibel Yiğitalp, Çermik'teki durumla ilgili şunları söyledi:

"Bize gelen bilgiye göre, burası Korucu Köyü. Hıdır Yıldız adındaki vatandaş, sandık başında yaşanan bir gerginlikten dolayı babası Abdullah Yıldız ve kardeşi Şehmus Yıldız'ı vurarak öldürüyor. Köyde gerginliğin devam ettiği söylendi."

12.35: Devlet Bahçeli: Siyaset yeni bir yapılanmaya gidecektir

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli oyunu kullandıktan sonra kısa bir açıklama yaptı:

"Vatandaşlık görevini yerine getiriyoruz. Siyaset yeni bir yapılanmaya gidecektir. Yüksek katılım da bunun bir gereğidir.”

12.15: Kılıçdaroğlu: Türkiye'nin kaderini oyluyoruz

Ana muhalefet partisi CHP'nin Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Ankara'da oyunu kullandı:

"Türkiye'nin kaderini oyluyoruz. Bütün vatandaşlar sorumluluk duygusuyla oylarını kullanacaklar. İnşallah hayırlı bir sonuç çıkar ve hep birlikte Türkiye'nin temel sorunlarını tartışma imkanımız olur."

12.06: Başbakan Binali Yıldırım: Milletimizin verdiği karar en güzel karardır

Başbakan Binali Yıldırım İzmir'de oyunu kullandıktan sonra şunları söyledi: 

"Akşam olup sandıklar açılınca sonuçlar ortaya çıkacak. Çıkacak sonuç ne olursa olsun, başımızın tacıdır. Milletimizin verdiği karar en güzel karardır."

08.00: Türkiye genelinde oy verme işlemleri başadı