Ukrayna-Rusya krizi: Sınırda son durum ne, gerilim nasıl tırmandı?

Ukrayna'nın doğusundaki sınır bölgesinde Rusya ile yaşanan ve zaman zaman küçük çaplı çatışmalara dönüşen gerilim artıyor. Ukrayna ve Batılı destekçileri Rusya'yı sınıra on binlerce askerini yığmakla suçlarken Rusya, suçlamaları reddediyor.

ABD başta olmak üzere NATO ülkeleri, Rusya'nın askeri yığınak ve tatbikatları karşısında Ukrayna'nın da birlik üyesi yapılması ihtimalini daha yüksek sesle dile getirdikçe Rusya da buna itirazlarını artırıyor ve daha sert açıklamalar yapıyor.

Son aylarda yaşanan diplomasi trafiği ve liderlerin görüşmeleri de bugüne kadar sonuçsuz kaldı ve sınırdaki gerilim arttı. Öyle ki, Batılı ülkeler Rusya'nın 2014'te Kırım'ı ilhakından sonra bir kez daha Ukrayna'ya işgal başlatabileceği yönünde kaygıların arttığını belirterek Ukrayna'ya askeri desteğe başladı.

Sınırda son durum ne?

2021 sonunda önce Ukrayna'nın ABD, NATO ve Avrupa Birliği ülkelerine çağrıları, ardından Batılı ülkelerin istihbarat raporları, Rusya'nın on binlerce askerini Ukrayna sınırına konuşlandırdığını; bu sayede Donbas bölgesindeki ayrılıkçılara desteklerini artırdıklarını ortaya koydu. Bunun yanı sıra Rus ordusunun, Ukrayna'nın bir diğer komşusu olan Belarus'la birlikte yine Ukrayna sınırında ortak tatbikat yapacağı açıklandı.

Sosyal medyada paylaşılan ve Avrupa'da birçok gazete ve haber kanalının yayımladığı bazı görüntülerde, Rus ordusuna mensup çok sayıda keskin nişancının Ukrayna sınırına 60 km mesafede talim yaptığı ve Rusya'ya ait iki adet kısa menzilli balistik füze sisteminin ve çok sayıda tankın ülkenin doğusundan Ukrayna sınırına doğru götürüldüğü görülüyor. Ancak füzelerin rotası veya nerede konuşlandırılacağı bilinmiyor.

On binlerce Rus askerinin konuşlandırıldığı belirtilen bölgelerden biri olan Rostav'dan da bazı görüntüler sosyal medyada paylaşıldı. Bu videolarda da askerlerin atış talimi yaptığı görülüyor.

• İngiltere, Rusya'ya karşı savunmasını güçlendirmesi için Ukrayna'ya silah gönderiyor
• ABD: Rusya ya diplomasiyi seçecek ya da Batı'yla karşı karşıya gelecek
• ABD'den Rusya'ya uyarı: 'Ukrayna ile çatışma yoluna giderseniz ciddi sonuçları olur'

Ukrayna Savunma Bakanlığı da, Rus askerlerin 14 Ocak'ta Ukrayna sınırları içinde yer alan ancak Rusya yanlısı ayrılıkçı grupların kontrolünde bulunan Donbas'taki Horlivka bölgesine "amonyak dolu konteynerler taşındığı" açıklaması yaptı. Ukrayna ordusunun istihbarat biriminden yapılan açıklamada da, "Bu maddelerin Rusya tarafından Ukrayna'yı zehirli madde kullanmakla suçlamak ve Ukrayna'da daha fazla işgale zemin hazırlamak için kullanılmasından endişe edildiği" belirtildi.

Aynı zamanda Rus ordu birliklerinin Tambov bölgesinde paraşütlerle iniş talimi yaptığı da biliniyor.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) izleme yaparak edindiği bilgileri paylaştığını belirten Ukraynalı yetkililer, 99 Rus askerî teçhizat biriminin Donbas bölgesine yerleştirildiğini söyledi. Bunların arasında üç adet füze sistemi de bulunuyor.

Tüm bu konuşlandırma, talim ve tatbikatlar, Ukrayna'dan ve NATO'dan gelen tepkileri artırdı. Bunun üzerine Rusya, bu kez askerlerini Belarus'a konuşlandırdı. "Birleşik Kararlılık" adı verilen bir ortak tatbikat için askerlerin Belarus'a gönderildiği açıklansa da; Ukrayna'ya yönelik bir işgalden endişelenen NATO ülkeleri için bu adım, Rus asklerinin aynı zamanda ülkenin kuzey sınırına da yerleşmesi anlamına geliyor.

• Rusya, Ukrayna sınırına neden askeri yığınak yapıyor?
• Rusya gerçekten Ukrayna'yı işgal etmeyi mi planlıyor?
• Ukrayna-Rusya krizi: Tansiyon neden yükseldi, bölgede neler oluyor?

Sadece askerlerin değil, Rusya'dan zırhlı araçlar, toplar ve başka birçok askeri mühimmat ile teçhizatın da trenlerle Belarus'a taşındığı belirtiliyor.

Belarus'un güvenlik konseyinin başında bulunan Alexander Volfovich, bu ikmalle ilgili düzenlediği basın toplantısında "Ortak tatbikatın Şubat ayında yapılacağını, öncesinde askerlerin ve gerekli mühimmatın konuşlandırılmasına başlandığını" duyurdu.

Belarus, Ukrayna'nın kuzeyinde 1125 kilometrelik sınıra sahip ve Rusya ile çok yakın ilişkiler içinde. Tatbikatın ülkenin batı sınırında, NATO üyeleri Polonya ve Litvanya'ya yakın bölgede gerçekleşeceği de Belaruslu yetkililer tarafından açıklandı.

Tatbikatta kaç adet askerin yer alacağı ve tam günüyle ilgili detaylar ise henüz kamuoyuyla paylaşılmadı. Ancak Belaruslu yetkililer, bu tatbikatın "Sınırdaki NATO varlığına ve Ukrayna'nın askeri gücünü artırma çabalarına karşılık olarak yapıldığını" belirtiyor.

Polonya Dışişleri Bakanı Zbigniew Rau ise, Rusya'yla bir savaşın "Son 30 yıldır olmadığı kadar yakın olduğunu" söyledi ve "Eli kulağında olmasa da tehdit bu kez çok gerçek görünüyor" dedi.

Rusya ise tüm bu gelişmelere rağmen iddiaları reddediyor. 10 Ocak'ta Cenevre'de yapılan Rusya-ABD görüşmelerinin ardından konuşan Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkovi "Ukrayna'ya saldırma veya ülkeyi işgal etme planları veya niyetleri olmadığını" savundu.

Bir yandan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise, "Batı'nın agresif yaklaşımı devam ederse uygun askeri-teknik önlemlerle karşılık vereceklerini" söyledi.

2021 sonunda uydu görüntülerinden elde edilen bilgilere göre, Ukrayna'ya 300 kilometre mesafeye kadar taşınıp konuşlandırılan otomatik tahrikli silahlar, savaş tankları, piyade savaş araçları da bölgede varlığını koruyor. İkmalin ardından bölgede eğitimler de yapıldığı biliniyor.

Rusya ise olağan kış eğitimlerinin başladığını belirtiyor ve sadece 10 binden biraz fazla askerin yer aldığını savunuyor.

Rusya da Ukrayna'yı Donbas'ta yaşayan Ruslara ayrımcılık yapmakla ve bölgede Türkiye yapımı silahlı insansız hava araçlarını kullanmakla suçluyor. Ekim ayında Kremlin'den Türkiye'ye "Bölgedeki istikrarsızlığa katkıda bulunma" tepkisi de gelmişti.

NATO nasıl karşılık verdi?

ABD'ye göre Rusya'nın 100 binden fazla askerini sınıra konuşlandırdığı uydu görüntüleriyle ve istihbarat çalışmalarıyla doğrulandı; Rusya ise Ukrayna'yı işgal etme niyeti olmadığına dair kesin bir kanıt sunamadı. Bu "olağan dışı" faaliyetler sebebiyle NATO, bu yılın başlarında Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik yeni bir harekât başlatacağından endişeli.

2014'te Ukrayna ile Rusya arasında ilk çatışmalar başladığından bu yana NATO, Baltık ülkeleri arasındaki üyelerini güçlendirmeye öncelik veriyor. Öyle ki dört taburluk uluslararası askeri gücü Letonya, Litvanya, Estonya ve Polonya'ya konuşlandırdı. Uluslararası güce Kanada, Almanya, İngiltere ve ABD'den askerler katıldı. Bu askerlerin ilk aşamada, NATO'dan daha fazla asker gönderilene kadar harekete geçecek olan birlikler olduğu belirtiliyor.

Kanada da pazartesi sabahı itibarıyla "özel amaçlı bir askeri birliği" Ukrayna'ya konuşlandırdı. Elit birliğin parçası olan bu askerler, herhangi bir Rusya işgalinde Kanadalı diplomatların tahliye edilmesi görevini üstlenecek. Haberler Ukrayna ve Kanada medyasında yayımlansa da, Kanada Özel Operasyon Gücü Komutası'ndan bir sözcü, Reuters haber ajansına, haberleri doğrulayamayacağını, ancak ülkesinin Ukrayna'yı 2020'den bu yana askeri olarak doğrudan desteklediğini söyledi.

Kanada'nın 2015'ten bu yana 200 askeri de eğitim amaçlı Ukrayna'da bulunuyor.

Estonya Başbakanı Kaja Kallas, geçen hafta yaptığı açıklamada NATO müttefikleriyle "Olası bir saldırıya karşı ülkedeki NATO birliklerinin sayısını artırmayı görüştüklerini" açıkladı.

Danimarka ise geçen hafta, Litvanya'ya dört tane daha F-16 savaş uçağı ve bir savaş gemisi göndereceğini duyurdu.

Rusya'nın Ukrayna sınırındaki hareketliliği, son dönemde NATO'yla daha yakın bir ilişki içine giren Finlandiya ve İsveç'te de ittifaka üye olup olmamak gerektiğine yönelik tartışmaları artırdı. Ancak henüz bu konuda net bir açıklama gelmedi.

İsveç, bir yandan da olası bir tehdide karşı yüzlerce askerini hafta sonu boyunca Baltık Denizi'ndeki Gotland Adası'na taşıdı.

Reuters'a konuşan iki NATO diplomatına göre, muhtemelen gelecek ay üye ülkelerin savunma bakanlarının bir araya gelerek Romanya'daki NATO merkezine daha fazla asker gönderme gerekliliğini masaya yatıracak. 2017'den beri operasyonel olan merkezde savaşmaya hazır askerler görev yapmıyor; sadece komuta merkezi olarak kullanılıyor.

Gerilim nasıl tırmandı?

2014'te Rusya ve Ukrayna sınırında yaşanan gerilim, Rusya'nın Ukrayna'ya bağlı Kırım yarımadasını ilhakıyla sonuçlandı. Batı'dan Rusya'ya yönelik yaptırımlar geldi. Aynı dönemde Ukrayna'nın doğusundaki, Rusya sınırındaki Donetsk'te de Rusya'dan destek alan Rus yanlısı ayrılıkçılarla Ukrayna ordusu arasında da çatışmalar yaşanmıştı.

Savaş 2015'te sona ermiş olsa da Temmuz 2020'deki ateşkese kadar çatışmalar devam etti. Yaklaşık 15 bin kişi hayatını kaybetti.

Rus nüfusun da çoğunlukta olduğu Donetsk ve Lugansk'te (Donbas bölgesi) tek taraflı bağımsızlık ilan eden Rusya yanlısı ayrılıkçılar varlığını sürdürüyor. Çatışmaların ve ateşkes ihlallerinin sürdüğü bölgede zaman zaman gerilim artıyor.

Ateşkesin ardından 2021'nin Mart ayı sonlarında yaşanan çatışmalarda dört Ukrayna askeri hayatını kaybettikten sonra Nisan ayında Ukrayna'daki birçok üst düzey ordu, istihbarat ve dışişleri yetkilisinden Rusya'nın bölgedeki varlığını güçlendirdiğine dair açıklamalar geldi. Rusya'nın ayrılıkçılar üzerinden "Ukrayna topraklarında ilerleme planları yaptığı" belirtildi.

2021 sonunda ise Batı ülkelerinin hazırladığı istihbarat raporları, Kiev yönetimini doğrular nitelikteydi. Aralık ayı başında Washington Post'ta yayımlanan bir habere göre, ABD istihbarat yetkilileri Kremlin'in önümüzdeki yılın ilk aylarında birden fazla cephede 175 bin askerle bir işgal planladığından endişeleniyordu.

Aynı dönemde CIA Direktörü William Burns de, "Rusya liderinin risk iştahını asla hafife almayacağını" belirtti:

"Bildiğimiz tek şey Rus ordusunu, Rus güvenlik servislerini kolayca harekete geçebilecekleri bir yere yerleştirdiği..."

Ukrayna Savunma Bakanı Oleksii Reznikov da kendi istihbarat raporlarına dayanarak Rusya'nın Ocak ayı sonunda Ukrayna'ya yönelik geniş çaplı bir operasyon yapma ihtimali olduğunu belirtti.