Sudan'da darbe: Afrika'da askeri müdahaleler neden artıyor?

Afrika'da bağımsızlığını ilan eden ülkelerde on yıllar boyunca darbeler yaşandı, ama yakın dönemde askeri darbeler eskisinden daha sık yaşanmaya başladı.

Sudan'da bu yıl iki benzer olay yaşandı, birincisi Eylül'de, askeri darbe girişimi başarısız oldu, sonuncu darbede ise General Abdülfettah Burhan geçiş hükümetinin sivil kolunu feshetti ve iktidarı tamamen ele geçirdi.

Gine'de Devlet Başkanı Conde Eylül'de ordu tarafından devrildi ve komşu ülke Mali'de bir yıldan kısa bir süre içinde ordu iki müdahalede bulundu, en yakını Mayıs ayında yaşandı.

Nijer'de Mart ayında, devlet başkanlığı yemin töreninden birkaç gün önce bir darbe girişimi önlendi.

Peki, kıtada askeri müdahalelerin sayısı arttı mı?

Bir darbe, ne zaman darbe olur?

Darbe için yapılan bir tanım, "ordunun veya diğer sivillerin, görevdeki liderlerin iktidarına son vermek için yasadışı ve aleni müdahalesi" olarak geçiyor.

Amerikalı iki uzman Jonathan Powell ve Clayton Thyne, yaptıkları araştırmayla, Afrika'da 1950'lerin sonlarından bu yana 200'den fazla darbe girişimi tespit etti.

Bu girişimlerin yaklaşık yarısı başarılı oldu, burada başarı, yedi günden uzun iktidarda kalmak olarak tanımlanıyor.

Batı Afrika'da Burkina Faso, darbe girişimlerinin en başarılı olduğu ülke konumunda. Ülkede ordu yedi defa iktidarı ele geçirdi, yalnızca bir darbe girişimi başarısız oldu.

Bazen bu tür askeri müdahalelere katılanlar, yaptıklarının "darbe" olduğu suçlamasını reddediyor.

Zimbabve'de 2017 yılında düzenlenen askeri müdahalede Robert Mugabe'nin 37 yıllık iktidarına son verildi.

Liderlerden Tümgeneral Sibusiso Moyo, o dönem televizyon ekranlarına çıkıp yapılanın askeri müdahale olmadığını söyledi.

Bu yıl Nisan ayında, Çad Devlet Başkanı Idriss Deby'nin ölümünden sonra ordu oğlunu, askeri geçiş konseyine liderleri de etmesi için, geçici devlet başkanı olarak atadı. Muhalifler bu hareketi "hanedan darbesi" olarak tanımladı.

Jonathan Powell, "Darbe liderleri meşru görünmek için yaptıklarının darbe olduğunu sürekli olarak reddeder" diyor.

Afrika'da şimdi daha az sayıda darbe yapılıyor?

Afrika kıtasında 1960-2000 yılları arasında ortalama her dört yılda bir darbe yapıldı.

Jonathan Powell, Afrika ülkelerinde bağımsızlık sonrası yaşanan istikrarsızlık göz önünde bulundurulduğunda bunun şaşırtıcı olmadığını söylüyor:

"Afrika ülkelerinde darbeler için ortak koşullar var, yoksulluk ve zayıf ekonomik performans gibi. Genelde bir ülkede bir darbe olduğunda, bu diğer darbelerin de habercisidir."

Afrika'da 2019'dan önceki yirmi yıl içinde ise ortalama iki yılda bir darbe oluyordu.

2020'de yalnızca bir darbe olmuştu, bu yıl ise altı darbe, bir de darbe girişimi yaşandı.

Sudan'daki son darbe öncesi, Çad'da, Mali'de, Gine'de başarılı darbeler olmuştu, Nijer ve Sudan'da askeri müdahale girişimleri.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Eylül ayında "askeri darbeler geri dönüyor" uyarısı yaptı ve askeri müdahalelere karşı uluslararası toplumu birlik olmamakla suçladı.

Guterres, "Jeopolitik ayrılıklar uluslararası işbirliğini baltalıyor… Cezasız kalındığı hissi oluyor" dedi.

Kwazulu-Natal Üniversitesi'nden Ndubuisi Christian Ani, uzun süre iktidarda kalan diktatörlere karşı ayaklanmaların Afrika'da darbelerin dönüşü için fırsat olduğunu söylüyor:

"Halk ayaklanmaları her ne kadar halkın öncülüğünde gerçekleşse de ve her ne kadar meşru olsa da genelde başarıları, ordunun aldığı kararlar tarafından belirleniyor."

En çok darbe hangi ülkelerde yaşandı?

Sudan, Afrika'da en çok darbenin ve darbe girişiminin yaşandığı ülke. Toplam 17 darbe girişiminin beşi başarıyla sonuçlandı. Bu sayı, birkaç gün önce gerçekleşen darbeyi kapsamıyor.

Sudan'da eski lider Ömer el Beşir 2019'da aylar süren ayaklanmaların ardından devrildi.

Beşir de iktidara 1989'da askeri darbeyle gelmişti.

Nijerya'da da çok sayıda askeri darbe yaşandı.

Ülkenin bağımsızlığını kazanmasının ardından, Ocak 1966 ile General Sani Abacha'nın 993'te iktidarı ele geçirmesi arasında sekiz darbe yaşandı.

Ama 1999'dan bu yana Afrika'nın en kalabalık ülkesi Nijerya'da iktidar değişimi hep demokratik yollarla oldu.

Burundi'nin tarihinde de 11 ayrı darbe düzenlendi. Darbeler çoğunlukla Hutu ile Tutsi toplumları arasındaki gerilim sonucu yaşandı.

Sierra Leone'de 1967 ile 1968 arasında üç darbe oldu, bir diğeri de 1971'de düzenlendi. Ülkede 1992 ile 1997 arasında da beş darbe girişimi yaşandı.

Gana da darbe deneyimine sahip. Geçtiğimiz yirmi senede ülkede sekiz darbe oldu. İlki 1966'da, Kwame Nkrumah iktidardan devrildiğinde düzenlendi. Ertesi yıl da orduda düşük rütbeli yetkililer başarısız bir darbe girişiminde bulundu.

Genele bakıldığında, Afrika en çok darbenin yaşandığı kıta oldu.

Dünya genelinde 2017'den bu yana yaşanan 11 darbeden, bu yıl Şubat ayında Myanmar'da yaşanan dışında hepsi Afrika'da düzenlendi.