Sivas katliamı, emniyet kayıtlarında nasıl yer aldı?

Sivas’ta 2 Temmuz 1993 tarihinde Pir Sultan Abdal Kültür Derneği'nin organize ettiği Pir Sultan Abdal Şenlikleri sırasında Madımak Oteli’nin yakılmasıyla ikisi otel çalışanı olmak 35’i yazar, şair, ozan ve sanatçılar olmak üzere 37 kişinin hayatını kaybettiği katliam karanlıkta kalan yanları ve yargılama gölgesiyle anılıyor.

 “MİT’in ‘Gösteri olabilir' duyumu vali ve emniyet müdürüne ulaşmıyor”

TBMM’de Madımak katliamıyla ilgili 6 Temmuz 1993 tarihinde bir araştırma komisyonu kuruluyor. Daha sonraki süreçte muhalefetin yoğun çabasına rağmen başka bir araştırma komisyonu kurulmadı. Ancak, 2012 Mayıs ayında çalışmalarına başlayan TBMM Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu sınırlı da olsa Sivas olaylarına da değindi. Komisyona gönderilen 'gizli’ ibareli belgelerde MİT’in etkinlikte gösteriler çıkabileceğine ilişkin duyumun asıl muhatapları olan Sivas Valisi ve Sivas Emniyet Müdürü'ne ulaşmadığı dikkat çekiyor.

 “MİT muhatapları bulamayınca terörle mücadeleden bir personeli bilgilendiriyor’

Daha sonra kurumlar arasında tartışmaya neden olduğu anlaşılan MİT’in duyumu belgelere göre, ‘terörle mücadele şubesinden R…  adlı görevliye telefonla bildirildiği’ görülüyor. Belgelerde, itfaiyenin yakılan Madımak Oteli’nden kurtarmaya çalıştığı yazar Aziz Nesin’in merdivenden düşmesine çalışan göstericilerle ilgili önemli ayrıntılarda yer alıyor. Emniyet belgelerinde o dönemin Sivas Belediye Başkanı Temel Karamollaoğlu’nun gösterileri yatıştırmak için konuşma yaptığına ilişkin bilgiler var.

TBMM Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyonu bünyesinde oluşturulan 28 Şubat sürecine ilişkin alt komisyon raporunda Sivas olaylarına ilişkin, “Sivas olaylarına ilişkin, ''Sivas olaylarındaki görünürdeki neden, Şeytan Ayetleri adlı kitabın Türkiye'de yayımlanmasıyla gündemde olan Aziz Nesin'in kutlamalara bizzat katılması idi. Sivas olaylarındaki hadiselerin bu boyuta ulaşmasında, idarenin yönetim zafiyeti ve devletin Ankara'ya bu kadar yakın mesafedeki bir ilde takviye kuvvet noktasında yetersiz kalması sonucunda devletin vahim bir hatası olduğu sonucuna varılmıştır. Bu olay kamuoyunda şeriatçı grupların organize ettiği gerici bir ayaklanma olarak takdim edilmiştir. Türkiye'de Sünni-Alevi ayrışmasını körükleyen Madımak olayı, kimilerine göre 28 Şubat sürecine gidişin bir kilometre taşı olarak görülmüştür''  diye yer almıştı.

TBMM komisyonuna 2 Temmuz 1993 katliamına ilişkin bazı belge, bilgi ve raporlar şöyle:

İçişleri Bakanlığı’ndan Sivas olaylarıyla ilgili gönderilen yazıda,

MİT Müsteşarlığı’ndan alınan bir yazıda; 02 Temmuz 1993 günü ilinizde meydana gelen olaylar hakkında aynı gün  Aziz Nesin  ve il valisini protesto amacıyla gösteriler yapılacağına ilişkin  alınan duyumun Sivas Bölge Müdürlükleri tarafından Vali ve Emniyet Müdürünün makamlarında bulunmaması ve konunun aciliyeti nedeniyle  saat 11.00 sıralarında Emniyet Müdürlüğü Terörle mücadele şubesinden  R…  adlı görevliye telefonla bildirildiği  belirtilmektedir.

Konu hakkında mevcut ve derlenebilecek bilgilerin gönderilmesini rica ederim. 

Emniyet Genel Müdürlüğü (Terörle Mücadele ve Harekat Daire Başkanlığına)

 Em.Gnl.Müdürlüğü’nün 18.11,1993 gün ve B.O5.1.BGM.0.H.O4.O3. oe.2708-28819/9X297714) ssp.li emirleri

MİT Müsteşarlığından alınan  bir yazıda»2.7.1993 günü İlimizde-meydana gelen toplumsal olaylardan önce gün saat 11.00 sıralarında Vali ve Emniyet Müdürünün makamında bulunmadığı  sırada  Aziz Nesin ve Sivas  valisini sini protesto edeceklerini Terörle mücadele Şubesinden  R.. …  sıralı görevliye bildirildiği belirtilmiştir.

İlgi yazıda belirtilen ve soyadı açıklanmayan Şubemizde görevli R….isimli  Polis Memuru bulunmaktadır.30.06.1993 tarihli ekli görev listesinde belirtildiği gibi R. K kod uçlu Aziz  Nesin’e ait koruma  ekibinde görevli R.T ise ekibinde görevlidir. Günün önemine binaen (4.Pir Sultan Abdal Etkinliklerinin Programı yoğun ve dağınık olması) Şube Personelimizin tamamı ekli  görev listesinde belirtildiği görev yerlerine saat  08.00 de gönderilmiş olup,bu nedenle Şubemiz kapatılmıştır.

Söz konusu duyumdan da anlaşılacağı gibi, kimler organize edecek, nerede toplanılacakları şeklinde net bir bilgi verilmediği gibi. Müdürleri 4.Pir Sultan Etkinliklerinde, Meydanda ve  görevli  olduklardan ayrıca haber Merkezine ait 155 numaralı telefon kullanılarak bar müdüre ulaşma imkanı var iken MİT görevlisinin  muhatap almaması anlaşılamamıştır. Zaten olaydan önce eldeki tüm mevcut kuvvetle görevlendirilmiş olup, Şubemiz personeline böyle bir duyumun bildirilip bildirilmediği hatırlanamamaktadır.

Ankara Emniyet Müdürlüğü’nden 06.07.2012 tarihli yazılarıyla komisyona gönderilen  Sivas olayları ve öncesinde alınana önemlerle ilgili rapor şöyle.

OLAYLAR ÖNCESİNDE SİVAS’TA ALINAN ÖNLEMLER

"4. Geleneksel Pir Sultan Abdal Kültür Etkinlikleri" isimli organizasyonun güvenliğinin sağlanabilmesi için pek çok etkinlik noktasında ve bazı büyük camilerde polis ve jandarma görev almıştır. Birden çok yerde aynı anda görev alan polis sayıca küçük gruplar halinde görevlendirilebilmiştir. Sadece Aziz NESİN’in korunması için bir ekip görevlendirilmiştir. (EK-2)

“ MİT’in duyum iddiası araştırılmış ancak polis memuru tespit edilemedi”

Olaylar öncesinde il merkezinde (50) rütbeli (296) rütbesiz personel olmak üzere toplam (346) personel görev almıştır. 02.07.1993 tarihinde saat 13.30 itibariyle (5) ilçeden gelen (63) kişilik ve (2) ilden gelen (45) kişilik takviye kuvvetlerle beraber görevli personel sayısı (454)’e çıkmıştır.

Bununla beraber olayların gerçekleştiği gün MİT, Aziz NESİN ve Sivas Valiliğinin protesto edileceği duyumunu alsa da Sivas Valisi ve Emniyet Müdürüne makamlarında ulaşılamadığından saat 11.00 civarında TEM Şube Müdürlüğünde görevli bir polis memuruna konuyu aktardığını belirtmiştir. Olaylar sonrasında MİT’in bu iddiası araştırılmış ancak bilgi aktardığını iddia ettiği polis memuru tespit edilememiştir.

02 TEMMUZ 1993 TARİHİNDE MEYDANA GELEN OLAYLAR

Genel merkezi Ankara ilinde bulunan “Pir Sultan Abdal Kültür ve Tanıtma Derneği” tarafından Kültür Bakanlığı’nın katkıları ile daha önce (3) defa Sivas ili Banaz ilçesinde düzenlenen “Geleneksel Pir Sultan Abdal Kültür Etkinlikleri”nin 01-04.07.1993 tarihleri arasında Sivas il merkezinde düzenlenmesinin Sivas Valiliği’nce uygun görülmesi üzerine; 01.07.1993 Perşembe günü, ildeki Atatürk Anıtı önüne çelenk konulması ile başlayan ve İl Kültür Merkezi önünde devam eden törende Pir Sultan Abdal Kültür ve Tanıtma Derneği Başkanı Murtaza DEMİR, Sivas Valisi Ahmet KARABİLGİN ile davetlilerden Aziz NESİN tarafından konuşmalar yapılmıştır. Etkinliklerin ilk gününde herhangi bir olay meydana gelmemiştir.

Aziz NESİN konuşmasında, Türk Milletinin %60'ının aptal ve korkak olduğunu, kendisinin dinsiz olduğunu, 1300-1400 yıllık Kur'an-ı Kerim'in eskidiği, kimden gönderilirse gönderilsin artık ona inanmadığı şeklinde Türk Milletini ve Kur'an-ı Kerim'i tahkir edici ifadeler kullanmıştır.

02.07.1993 tarihinde olaylar öncesinde Sivas ilindeki bazı camilerde kimliği tespit edilemeyen şahıslar tarafından "Müslüman Kamuoyuna" başlıklı bildiriler dağıtılmış, yerel gazetelerden “HAKİKAT” isimli gazetenin aynı günkü nüshasında söz konusu bildiriye değinilmiş, diğer yerel gazetelerde NESİN’in 01.07.1993 tarihinde kutlamaların açılış töreninde yapmış olduğu konuşma;

-“Müslüman Mahallesinde Salyangoz Satmak”, “Türk Milletine Sataşmayı Adet Haline Getiren Aziz NESİN’i Kim Ne Amaçla Getirdi”, “Sivas’ta Ne Yapılmak İsteniyor” manşetleriyle verilmiştir.

Etkinliklerin 2. günü olan 02.07.1993 tarihinde Cuma Namazı Ezanı okunurken Kale Camii yanında bulunan ve 4. Pir Sultan Abdal Kültür Etkinlikleri çerçevesinde kutlamaların yapıldığı Buruciye Medresesi içinde davul-zurna çalınması, Cuma Namazı kılınırken Nazım HİKMET'in "Umut Adlı Sokak" isimli kitabından tiyatroya uyarlanan oyun oynanması sırasında maymun sesi gibi sesler çıkartılarak camii ve bahçesinde namaz kılan vatandaşların tahrik edilmesi neticesinde,

Kılınan Cuma Namazı sonrası Paşa Camii ve Meydan Camii’nden çıkan, sayıları beş yüz ile bin kişi civarındaki grup saat 13.30 sıralarında, “ZAFER İSLAMIN”, “ALLAHÜ EKBER”, “VALİ İSTİFA” ve “ŞEYTAN AZİZ” gibi sloganlar atarak Vilayet binasına doğru ilerlemeye başlamış ve tüm müdahalelere rağmen polis barikatını yararak Vilayet alanında toplanmışlardır.

Saat 14.00 civarında sayısı iki bine ulaşan protestocu kalabalık etkinliklerin yapıldığı yerlerden birisi olan Kültür Merkezi’ne doğru yönelmiş, Kültür Merkezi’ne ulaşan gruptan içeri girmek isteyenlere polis engel olmuş ancak, etkinlik nedeniyle içeride bulunan yaklaşık altı yüz kişilik gruptan bazı şahısların Kültür Merkezi’nin dışına çıkması ile gruplar arasında karşılıklı sloganlar atılmıştır.

Polisin müdahalesi ile Valilik tarafından gelen kalabalığın dağıtılmasına rağmen, saat 15.00 sıralarında tekrar Kültür Merkezine dönen grup tarafından merkez önündeki Atatürk büstü ile 01.07.1993 tarihinde günü gece saatlerinde dikilen Ozanlar Anıtı’nın tahrip edilmesi ve sonrasında grubun yine içeri girmek isteyerek Kültür Merkezi’nin camlarını taşlamaları içerideki karşıt grubun da dışarı çıkarak taşlı, sopalı olarak karşılık vermesine neden olmuştur.

Saat 15.55 sıralarında polis zor kullanmak suretiyle gruplara müdahale etmiş, müdahale esnasında (2)’si polis olmak üzere (4) şahıs yaralanmıştır. Polisin isteği üzerine Refah Partili Belediye Başkanı Temel KARAMOLLAOĞLU’nun Kültür Merkezi yanındaki cami önünde toplanan kalabalığa yaptığı konuşmanın etkisiyle saat: 16.05’de topluluk kısmen dağılmıştır.

Ancak, dağılan kalabalık tekrar saat 18.00’de Madımak Oteli önünde toplanmıştır. Mesainin de bitimi ile protestocu kalabalığın sayısı çok kısa bir süre içerisinde on bine ulaşmıştır. Otelin önüne gelen kalabalık kaldırım yapımında kullanılan parke taşlarını kırarak ve çeşitli sloganlar atarak oteli taşlamıştır. Güvenlik güçlerinin yetersiz ve bölünmüş olması nedeniyle protestoculara engel olunamamış hatta Belediye Başkanı Temel KARAMOLLAOĞLU ve Büyük Birlik Partisi İlçe Başkanının topluluğa yaptıkları konuşmalar da protestocuların tansiyonunu düşürememiştir.

Şenliklerin iptal edilmesini talep eden ve Sivas Valisi’nin istifa etmediği takdirde dağılmayacaklarını ifade eden kalabalığa saat 19.00’da Pir Sultan Abdal Şenliği programının iptal edildiği açıklanmış ancak grup dağılmamıştır. Ayrıca, grubun Ozanlar Anıtı’nın yerinden kaldırılmasını talep etmesi üzerine Valinin talimatıyla yerinden kaldırılan heykel, belediye garajına götürüldüğü esnada protestocular tarafından taşındığı araçtan indirilerek otelin önüne getirilmiştir.

Saat 19.30 sıralarında otelin önünde bulunan iki aracın ters çevirerek depolarını delmeye çalışan gruba polis müdahale etmiştir. Ancak kalabalık arasından başka bir grubun yangın çıkarmak için olay yerine bidonlarla benzin getirmesi üzerine görevlilerimiz şahısları yakalamak isterken bidonlardaki benzin yere dökülmüş, grup yere dökülen benzine çeşitli kumaş parçalarını sürerek yakmış ve otele atmıştır. Otel önüne getirilen Pir Sultan Abdal heykeli de bu esnada yakılmıştır.

Olay yerinde bulunan itfaiyenin kalabalık nedeniyle bir müddet yangına müdahale edememesi alevlerin binayı tamamen sarmasına neden olmuş, binada bulunan (30) kişi arka kapıdan çıkmayı başarırken (60) kişi otelde mahsur kalmıştır. Saat 20.00 sıralarında güvenlik güçlerinin havaya ateş açması sonucu gerileyen kalabalık arasından itfaiye yangına müdahale etmiştir. Müdahale sonucunda otelin 4. katında bulunan Aziz NESİN itfaiyenin yardımıyla kurtarılmıştır.

Aziz NESİN itfaiye merdiveninden inerken bir itfaiye erinin kendisini ittirmesiyle düşecekken polis memurları kendisini tutmuştur. Belediye meclis üyesi Cafer ERÇAKMAK yumrukla ve bir belediye görevlisi elindeki telsizle NESİN’e saldırmaya çalışsa da yine aynı polis memurları saldırıya mani olmuştur.

Aziz NESİN'in buradan uzaklaştırıldığını öğrenen kalabalık bu kez de Vilayet Binasına yürümüş ve binayı taşa tutmuştur. Olaylar sırasında saat 14.00’dan itibaren ısrarla takviye kuvvet talebinde bulunulmasına rağmen özelliklede Cuma günü 19.00’a kadar hazır kuvvet bekletmesi talep edilen 5. Er Eğitim Tugayından destek gelmemiştir. Ancak (20) kişilik bir Jandarma kuvveti dışında olaya müdahale eden askeri bir birim olmamıştır. 19.50 civarında Tugaydan gelen kuvvet itfaiyenin yangını söndürmesi için yolu açmış ardından bölgeden ayrılmıştır.

Çevre illerden gelen Güvenlik Kuvvetlerinin de yardımı ile kalabalığın dağıtılması sağlanmıştır. İlerleyen saatlerde ilde yaşayan Alevi vatandaşlarımızın da bu olaya karşılıkverebileceği düşüncesiyle saat: 23.00 sıralarında sokağa çıkma yasağı ilan edilmiştir.

17.07.1993 tarihinde de bu yasak kaldırılmıştır. (EK-1)(EK-7)(EK-9)(2)’si otel dışında, (34)’ü ise otel içinde olmak üzere (1)’i yabancı uyruklu toplam (36) kişi olay sırasında hayatını kaybetmiş, (56) kişi yaralanmıştır. Yaralananlar arasında bulunan Şair Metin ALTIOK’un da 09.07.1993 tarihinde tedavi görmekte olduğu Ankara Gülhane Askeri Hastanesinde vefat etmesiyle ölü sayısı (37)’ye çıkmıştır.

Olayda ölen (37) kişiden (2)’si ateşli silahla vurulma neticesi hayatını kaybetmiş, yaralanan (55) kişiden ise (5)’i silahla yaralanmıştır. Yaralılardan (14)’ü Polis Memuru (2)’si Emniyet Müdürüdür. Ölenlerden biri kafasından diğeri göğsünden vurulmak suretiyle hayatını kaybetmiş, yaralananlar ise kol ve bacaklarından ateşli silahla yaralanmışlardır.

Meydana gelen Olay dolayısıyla başlatılan tahkikat çerçevesinde olaylara karıştığı belirlenen (207) kişi 02-12.07.1993 tarihleri arasında yakalanarak gözaltına alınmıştır. Haklarında düzenlenen tahkikat evrakları ile birlikte; “2911 Sayılı Kanuna Muhalefet”, “Yangın Çıkartarak Yaralanmaya ve Ölüme Sebebiyet Vermek”, “Kamu Kurum ve Kuruluşlarını Tahrip Ederek Zarar Vermek”, “Toplu Eylem ve Izrar”, “Atatürk Büstünü Tahrip Etmek” ve “Güvenlik Güçlerine Mukavemet Ederek Yaralanmalarına Sebebiyet Vermek” suçlarından dolayı 1993/C-8 sayı ile Sivas Cumhuriyet Savcılığına sevk edilmişlerdir.