*Doç. Dr. Murat Batı
15 Ağustos 2019 tarihinde yani bugünkü Resmi Gazete’de yayımlanan 1424 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile sigaranın asgari maktu Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artırıldı. Ancak bu artış tek başına bir artış değildi. Çünkü ÖTV aynı zamanda KDV’nin de matrahını oluşturduğundan bu ÖTV artışı üzerinden ayrıca %18 oranında KDV de otomatik artmış oldu. Nasıl mı? Şöyle genel bilgi kapsamında izah edeyim…
ÖTV nedir?
Özel Tüketim Vergisi Kanunu, 1 Ağustos 2002 tarihinde yürürlüğe giren ve benzin, alkollü ve alkolsüz içecekler, otomobil, sigara, tütün mamulleri, beyaz eşya, parfüm, havyar ve cep telefonu gibi ürünlerden alınan bir vergi türüdür. Hizmetlerden ÖTV alınmamakta sadece kapsamına giren 250 adet civarında mallar üzerinden alınan bir vergi türüdür. Bu ürünler ithal ediliyorsa ithalatçı firma, yok Türkiye’de imalatı yapılıyorsa imalatçı firma tarafından ödenen önemli bir gelir kalemine sahip vergi türlerinden biridir. İlk etapta imalatçı ya da ithalatçı tarafından ödenmiş gibi görünen ÖTV, malın fiyatına eklenerek tüketiciden malın satın alınması esnasında alınmaktadır. Yani bu malları satın alan bizler bu vergiyi fiilen ödemekteyiz. İmalatçı ya da ithalatçı değil.
Cumhurbaşkanı kararı ile ÖTV arttı
Bugünkü Resmi Gazete’de yayımlanan 1424 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile sigaranın asgari maktu vergi miktarı 0,2895 TL’den 0,3899 TL’ye yükseltildi. En son artış 4 Temmuz 2019’da yani yaklaşık bir buçuk ay önce yapılmıştı. Bu artışın anlamı paket başına alınacak maktu ÖTV miktarının 5,79 TL’den 7,80 TL’ye çıkmasıdır. Yani paket başına 2,01 TL artmış oldu. Ancak artan sadece ÖTV değil. KDV de otomatik artıyor. Nasıl mı? Şöyle;
Tek başına ÖTV artmadı
ÖTV’nin en önemli özelliklerinden biri de Katma Değer Vergisi’nin matrahını oluşturmasıdır. Yani malın fiyatına ÖTV’yi de ekleyip toplam bedel üzerinden KDV hesaplanmaktadır. Verginin de vergisi demek yanlış olmaz.
ÖTV oranlarında artış tek başına bir artış değil, olsa yine iyi. Ama değil. ÖTV, Katma Değer Vergisi’nin matrahını oluşturmaktadır. Yani ödenen ÖTV üzerinden bir de KDV alınmakta. Konuyu basit bir matematiksel hesapla şöyle anlatmaya çalışayım. Bugünkü düzenleme ile paket başına alınacak maktu ÖTV miktarı 5,79 TL’den 7,80 TL’ye çıkmıştır. Yani paket başına 2,01 TL artmış oldu. Ancak ilk etapta artış 2,01 TL olarak görünüyor. Ama değil, 2,01 TL’lik bu artış aynı zamanda KDV’nin de matrahına eklenmektedir. Yani sigaraya yapılan bu ÖTV zammı aynı zamanda KDV’nin de hesaplandığı değeri yani matrahını da aynı miktarda artırmaktadır. Sigaradan %18 KDV alınmaktadır. Bu durumda; 2,01 TL’lik ÖTV artışı KDV’nin de matrahını artırdığından bu tutar üzerinden ayrıca %18 KDV de hesaplanacaktır. Buna göre, 2,01 TL’nin %18 KDV’si 0,3618 TL’dir. Yani toplam artış esasında 2,01 TL +0,3618 TL=2,3718 TL olacaktır. Yani paket başına yapılan 2,01 TL’lik zam aynı tüketiciye (matematiksel hesaplamalara boğmamak adına diğer tüm veriler dikkate alınmamıştır) 2,3718 TL yansıyacaktır. Tek taşla 2,3718 TL’lik kuş. Çoklu yansıma. Süper yöntem..
Maktu vergi artışları adaletsizliği de doğuracaktır
Maktu olarak alınan vergilerin özelliklerinden biri de kişilerin gelir düzeylerini dikkate alınmadan konulmasıdır. Yani o ürünü tüketen herkesten aynı miktarda vergi alınmaktadır. Bu durum literatürde tersine artan oranlı denilen bir sorun yaratarak vergilerin degresif yani gelir dağılımını bozucu işlevini tetiklemektedir. Toplumsal refah dengelerini de düşük gelirli aleyhine bozucu bir etki yaratmaktadır. Örneğin iki kişi aynı sigarayı tüketiyor olsun. A kişisinin aylık geliri 1.000 TL, B kişisinin aylık geliri ise 5.000 TL olsun. Ortalama ayda 30 paket sigara tüketen bu iki kişinin ödedikleri maktu vergilerin kendi gelirlerine bölümünde çıkan sonuç; düşük gelirlinin (ödediği vergi/kendi geliri) vergi yükünün nispi (%) olarak daha yüksek olduğu görülecektir. Bu durum düşük gelirlinin aleyhine sonuç yaratmaktadır. Yani adaletsizdir. Şimdi eminim bazı okuyucular “sigara içenlere müstahak” diyorlardır. Ama mevzu sadece sigara değil. Tükettiğiniz birçok üründe de benzer sorunlar var. Örneğin mutfağınıza, salonunuza, iş yerinize bir göz atın bakalım. ÖTV+KDV aromalı o kadar çok ürün var ki şu an evinizde, işyerinizde. Hatta bindiğiniz otomobilinizde. Hatta bu haberi akıllı telefonunuzdan okuyorsanız maalesef elinizde tuttuğunuz telefonunuzda da ÖTV+KDV aromalı bir vergileme yapılmıştır. Velhasılıkelam çok büyük konuşmamak lazım. Sigara içenlere de müstahak değil ayrıca..
İktidarlar bu durumu gözeterek Anayasa’nın sosyal devlet, ölçülülük gibi temel ilkelerini çiğnemeden daha rasyonel vergi artışları ile bu sorunları çözebilirler. Ama pek yanaştıklarını sanmıyorum.
TIKLAYIN - ÖTV düzenlemesi sigaraya zam olarak yansıyacak mı?
