Nükleerde teklif şoku

Mersin-Akkuyu'da kurulması planlanan Türkiye'nin ilk nükleer santral inşaatı ve işletimi için açılan ihaleye teklif veren tek firma Rus Atostroyexport - Inter Rao - Park Teknik (Ciner Holding) Ortak Girişim Grubu oldu. İhaleye 6 şirketten zarf gelirken, 5 firmanın zarfından teşekkür yazısı çıktı.

Türkiye’nin ilk nükleer santralı için dün çıktığı yarışma şeklindeki dördüncü ihalede de istenen sonuç alınamadı.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Türkiye Elektrik Ticaret Anonim Şirketi (TETAŞ) tarafından yapılan ve Türkiye’nin uzun zamandır beklediği bu ihale için 13 firma şartname almasına karşın TETAŞ’a 6 zarf ulaştı. Bu zarflardan Suez Tractebel (Fransa-Belçika), Unit Investment N.V. (Hollanda), Ak Enerji (Türkiye), AECL Atomic Energy Of Canada Limited (Kanada) ve Hattat Holding’in (Türkiye) teşekkürleri çıkarken, tek teklif Atomstroyexport-Inter Rao-Park Tekni (Ciner Grubu) Ortak Girişim Grubu’nun zarfından çıktı.

Yatırımcıların nükleer santral yatırımına yanaşmamasının en büyük nedeni ise başta süre uzatım olmak üzere bazı taleplerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından kabul görmemesi oldu. Rusların sahip olduğu teknolojinin eski olması, tek bir konsorsiyumun teklif vermesi nedeniyle yarışma ortamının sağlanamadığı eleştirileri, ihalenin iptal edilebileceği yönünde yorumlara neden oldu.

Nükleer santral ihalesinde kehanet tuttu

Dünyada toplam 439 reaktör bulunuyor

Teklifin içeriği bilinmiyor

TETAŞ Genel Müdürü Hacı Turan Gökkaya, yaptığı açıklamada Rus Atostroyexport grubunun teklifinin TAEK tarafından değerlendirileceğini, kararın da kamuoyu ile paylaşılacağını açıkladı. Teklifin içeriğine dair ise bir açıklama yapılmadı. Gökkaya’nın sonuçları açıklamasının ardından basın dışarı çıkarılarak teklif dosyasının açılması da tartışma yarattı. Verilen bilgilere göre kapalı teklif usulüyle yapılan ihalede Rus şirketi Atostroyexport’un ikinci zarfı, yani Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) ölçütlerine uygunluk belgeleri TAEK’e gönderilecek.

15 gün değerlendirilecek

Bu aşamadan sonra TAEK daha önceden belirlenen teknolojik ölçütlere göre gelen tek teklifi değerlendirecek. Uygun bulup bulmadığını en geç 15 gün içinde TETAŞ’a bildirecek. Şirket TAEK’ten olur alırsa ardından ihalenin ikinci oturumu gerçekleştirilecek. Bu oturumda TAEK’ten olur alan teklif sahibinin, fiyat teklifini içeren ve bu süre boyunca açılmadan TETAŞ’ta saklanmış olan üçüncü zarf açılacak.

Teklif olumlu bulunursa

Üçüncü zarfta, nükleer santralde üretilecek elektriğe kamu 15 yıl alım garantisi verdiği için, bu sürede TETAŞ’ın santrali kuracak şirketten satın alacağı elektrik için verilen fiyat teklifi bulunacak. TETAŞ Yönetim Kurulu teklifi uygun bulursa onay için Bakanlar Kurulu’na gönderecek. Bakanlar Kurulu kararı onaylarsa şirket Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan lisans alıp santralı kurma işlemlerine başlayacak. Kamu elektriğe 2031 yılına kadar 15 yıl sürecek alım garantisi verdiği için santralın en geç 2015’te devreye alınması gerekecek.

Tek teklifli ihale olur mu

Ancak şu aşamada gündeme gelen konulardan biri de tek teklifle bir ihalenin yapılıp yapılmayacağı. Enerji Bakanlığı’nın önümüzdeki günlerde bunun kararını vermesi bekleniyor. Turan Gökkaya’nın verdiği bilgiye göre ihalede tek bir konsorsiyumun teklif sunması yarışma sürecinin iptaline gerekçe değil.

Tek firma ile olmaz

Enerji Ekonomistleri Başkanı Gürkan Kumbaraoğlu, tek teklifin gelmesini şöyle değerlendirdi:

"Bu iş tek teklifle bir yere gitmez, tek teklifle nükleer santral yapılamaz. Bu şirkete verilebileceğini düşünmüyorum. İkinci bir ihalenin yapılması gerektiği kanaatindeyim. Şu anda yeterince yarışmacı bir ortam yok."

Yerli ve yabancı 13 firma şartname almıştı

Mersin Akkuyu'da kurulması planlanan Türkiye'nin ilk nükleer santral inşaatının yapım ve işletimi için bugüne kadar 13 yerli ve yabancı firma TETAŞ'tan şartname almıştı. İhale için şartname alan firmalar ve ihalede kim ne yaptı:

AECL Atomic Energy Of Canada Limited (Kanada) Teşekkür mektubu verdi.
Itochu Corporation (Japonya) Sadece şartname aldı.
Vinci Construction Grand Projets (Fransa) Sadece şartname aldı.
Suez Tractebel (Fransa-Belçika) Teşekkür mektubu verdi.
Atostroyexport (Rusya) Tek teklifi sundu
KEPCO (Güney Kore-Türkiye) Sadece şartname aldı.
China Nuclear Power Components Co. (Çin) Sadece şartname aldı.
Unit Investment N.V. (Hollanda) Teşekkür mektubu verdi.
Hacı Ömer Sabancı Holding (Türkiye) Sadece şartname aldı.
Alsim-Alarko Sanayi Tesisleri (Türkiye) Sadece şartname aldı.
Hattat Holding (Türkiye) Teşekkür mektubu verdi.
RWE (Almanya) Sadece şartname aldı.
Ak Enerji (Türkiye) Teşekkür mektubu verdi.

Sabancı takvim yetersiz diye teklif vermedi

Nükleer santral ihalesine şartname aldığı halde teklif vermeyen 12 şirketten biri olan Sabancı Holding, bunun nedenini "verilen takvimin Sabancı Holding'in yüksek kalite standartlarına uygun bir teklif oluşturulması için yeterli olmamasından" kaynaklandığını açıkladı.

Sabancı Holding'ten dün yapılan yazılı açıklamada, şirketin, Türkiye'nin artan enerji talebinin karşılanması için nükleer enerjinin, yararlanılacak kaynaklar arasında olması gerektiği yönündeki inancını sürdürmekte olduğu belirtildi. Açıklamada, şu ifadeler yer aldı: "Ancak Mersin Akkuyu'da yapılması planlanan nükleer santral ile ilgili olarak yapılan ihalede Sabancı Holding teklif vermemiştir. Aldığımız bu karar, son derece hassas ve detaylı çalışma gerektiren, ülkemiz açısından güvenlik ve risk konularının en üst düzeyde önem taşıdığı nükleer santral ihale süreci için verilen takvimin, Sabancı Holding'in yüksek kalite standartlarına uygun bir teklif oluşturulması için yeterli olmamasından kaynaklanmaktadır."

Küresel dalga ve garanti sıkıntısı firmaların kararlarını etkiledi

Uzun zamandır beklenen nükleer santral ihalesine tek teklifin gelmesi, aslında sürpriz olmadı. İhalenin hemen öncesinde şartname alan şirketlerin, küresel dalga ortamında kredi bulma sorunu yaşandığı ve garantilerin yeterli olmadığına ilişkin sıkıntılarını dile getirdikleri biliniyordu. 13 şartname satılan Mersin Akkuyu’da nükleer santral kurulması ihalesinin soru iletme devresinde şartname alan 11 şirketten 6’sı ihale ile ilgili sıkıntılarını aktarmışlardı. Bu firmalardan 4’ü de ihalenin en az 6 ay ertelenmesini istemişti. TETAŞ alım garantisi verilmesine rağmen bu büyüklükteki bir projeye finansmanın sağlanabilmesi için öncelikle Hazine Garantisi verilmesi istenmişti. Uluslararası finans kuruluşlarınca kabul görecek proje dokümanlarının oluşturulması gerekli olduğu, özellikle tesis döneminde veya santral üretime başladıktan sonra yaşanabilecek olası bir durdurma (mahkeme kararı, hükümet politikası değişikliği gibi) neticesinde o güne kadar yapılan yatırımın akıbetinin ne olacağının açıklığa kavuşturulması gerekliliği vurgulanmıştı.

Park Enerji’nin ikinci nükleer başvurusu

RUS Atomstroexport ve Inter RAO ortaklığında yer alan Ciner Grubu’na bağlı Park Holding, 2007’de Mersin Akkuyu’da nükleer santral kurmak için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) başvurmuştu. O tarihte nükleer santral kurmak için ilk kez başvuruda bulunan firma olan Park Holding, 1600 megavat kurulu gücünde bir santral kurmak üzere üretim lisansı almak için başvurmuştu. Böylece Şirket, dün yapılan ihale koşullarının aksine devletten herhangi bir alım ve fiyat garantisi istemeden üreteceği elektriği piyasaya ve piyasada oluşacak fiyatlardan satmayı kabul etmişti. EPDK ise yeni tebliğ gerektiğini belirterek Park Enerji’nin yaptığı bu başvuruyu iade etmişti.

İptal yorumları başladı

Türkiye'nin 1970'li yıllardan beri dönem dönem ihale ettiği ancak henüz gerçekleştiremediği nükleer rüyası, yarışma ortamı nedeniyle bozulma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı. Birçok nükleer karşıtının eylemleri eşliğinde gerçekleştirilen yarışmaya sadece tek teklif gelmiş olması, hayal kırıklığı da yarattı.
Yarışma sürecinin iptal edilebileceğine yönelik yorumlar ise yarışmanın bitmesinden hemen sonra başladı. Öncelikle bir ihale modelinde gerçekleştirilen bu sürecin "yarışma" olarak adlandırılmış olması anlamlandırılamazken, tek bir teklifin geldiği ortamın nasıl yarışma olarak ele alınabileceği de tartışma yarattı.

Gökkaya, tek bir teklifin iptale neden olmayacağını söylese de, yakın dönemde yapılan üçüncü nesil mobil iletişim (3G) ve Petkim gibi bazı ihaleler tek teklif nedeniyle iptal edilmişti. Ruslar'ın sahip olduğu teknoloji de tartışma konusu yarattı. Ruslar her ne kadar kendi ülkelerinde nükleer teknolojiden elektrik üretimine önem vererek birçok santral kursa da, dünyada Rusların sahip olduğu teknolojiden daha yeni olanlara sahip ülkeler bulunuyor. Ruslar ilk etapta ERG inşaat ile Ciner-Park Teknik grubu ise Çinli Guandong Nuclear Power ile konsorsiyum kurmaya karar vermişti. Son dönemde ortaklıkların neden bozulduğu ise henüz bilinmiyor.

Basından bu kadar ilgi beklenmemiş

Yarışma sürecinde dikkatleri çeken bir başka nokta ise teklif dosyasının basın dışarı çıkarılarak açılması oldu. Bu durum oldukça tartışma yaratırken, TETAŞ yetkililerinden bu duruma yönelik herhangi bir cevap ise gelmedi. Yarışmanın yapıldığı salon seçimi ise basın mensuplarına oldukça zor anlar yaşattı. Yarışma, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın bulunduğu kampüs içinde bulunan TETAŞ'ın bir toplantı salonunda gerçekleştirildi.

İhaleyi birçok sayıda basın mensubu izlerken, salonun küçüklüğü sorun yarattı. Kameraların zor sığdığı, oturulacak yerlerin yetersiz olduğu ve havalandırma sorunlarının yaşandığı salonun seçilmesi tepki aldı. Şartnamede yarışmanın bu salonda yapılacağı belirtildiği için, değişiklik yapılamadığı yönünde açıklama yapılırken, TETAŞ Genel Müdürü Hacı Duran Gökkaya ise, "Birçok basın mensubunun izleyeceğini biliyorduk ama bu kadarını beklemiyorduk" diyerek duruma vurgu yapmakla yetindi.

Atomstroyexport’un başkanı Vladimir Putin

* Joint Stock Company Atomstroyexport, Rusya Federasyonu Atom Enerjisi Bakanlığı'nın 1998 yılında aldığı kararla kurulan bir devlet şirketi.
* Atomenergoprom Holding'e bağlı, yüzde 49,8 payı Gazprombank'a ait.
* Başkanlığını, Rusya Başbakanı Vladimir Putin yapıyor.
* 1966-2002 arasında inşa ettiği Almanya'da 2, Bulgaristan'da 3, Finlandiya ve Macaristan'da birer, Slovakya'da 4 ve Çek Cumhuriyeti'nde 2 olmak üzere toplam 13 nükleer santral bulunuyor.
* Almanya, Küba, Polonya, Libya, Bulgaristan, Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerde yapımı askıya alınan 9 nükleer santralı var.
* Bir süre önce Çin'de bir nükleer santral ihalesi kazandı. Finlandiya'da da iki nükleer santral kurmak için anlaşmaya vardı.
* Rus şirket, nükleer santral yapımında çift çekirdekli 3. nesil (VVER) teknoloji kullanıyor.
* Global nükleer santral yapım pazarının yüzde 20'sini elinde bulundurduğu belirtiliyor.

Nükleerde teklif günü protestolarla geçti

Nükleer'e sanatçı tepkisi

'Yeşiller'den nükleer karşıtı eylem

Greenpeace Sabancı'nın nükleer santraline karşı!