Nobel ödüllü 44 yazar ve akademisyenin Erdoğan'a yazdığı mektup gazetelerin birinci sayfasına giremedi

Nobel Ödülü sahibi 44 yazar ve bilim insanının, yazar Ahmet Altan, akademisyen kardeşi Mehmet Altan ve gazeteci Nazlı Ilıcak'a verilen ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına ilişkin olarak Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'a yazdığı açık mektup, Türkiye'de gazetelerin birinci sayfasına giremedi. 

Cumhuriyet, BirGün ve Evrensel'in dün (28 Şubat 2018) internet sitelerinde duyurdukları bu haberi, baskı saati kısıntısı nedeniyle birinci sayfalarından duyuramadıkları düşünülüyor. 

Ne olmuştu?

Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) içindeki cunta yapılanması tarafından düzenlenen darbe girişimi sonrası tutuklanan Altan kardeşler ve Nazlı Ilıcak, İstanbul 26. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından "anayasal düzeni ortadan kaldırmaya teşebbüs" iddiasıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı. Darbe girişimi öncesi yaptıkları bir televizyon programında "subliminal mesaj verdikleri" iddia edilen üç isim hakkında hazırlanan iddianameye "delil" olarak bazı Twitter paylaşımları ve köşe yazıları girmişti. 

Nobel ödüllü yazar ve bilim insanlarının mektubunda ne deniyordu?

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a hitaben yazılan mektupta, Altan kardeşler ve Ilıcak aleyhine açılan dava, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri ile Birleşmiş Milletler İfade Özgürlüğü Özel Raportörü’nün görüşlerine atıf yapılarak eleştiriliyordu.

Mektubu imzalayanlar arasında başta 2017 Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibi Kazuo Ishiguro olmak üzere sekiz Nobel Edebiyat Ödülü sahibi, yedi Nobel Fizik Ödülü sahibi, 11 Nobel Kimya Ödülü sahibi, 13 Nobel Tıp Ödülü sahibi ve beş Nobel Ekonomi Ödülü sahibi bulunuyordu.

Ishiguro’nun yanı sıra, Tek Bacaklı Yolcuve Keşke Bugün Kendimle Karşılaşmasaydım gibi romanlarıyla tanınan Romanya doğumlu Alman yazar Herta Müller, Michael Haneke tarafından beyazperdeye aktarılarak Cannes’da Jüri Büyük Ödülü’nü alan Piyanist romanının yazarı Avusturyalı Elfriede Jelinek, İkinci El Zaman, Kadın Yok Savaşın Yüzünde ve Çinko Çocuklar kitaplarıyla Türkçede okurla buluşan Belaruslu gazeteci yazar Svetlana Aleksiyeviç, Latin Amerika’nın yetiştirdiği en büyük romancı ve denemeciler arasında gösterilen Perulu Mario Vargas Llosa ve iki kere Man Booker Ödülü’ne de değer görülen Güney Afrikalı yazar J. M. Coetzee de mektuba imza atmıştı. Ayrıca, Amerikalı ekonomist Joseph Stiglitz, dünyanın yaşayan en önemli kimyagerlerinden biri olarak görülen Elias J. Corey, fotosentezle ilgili önemli keşiflerde bulunan kimyager Robert Huber ve Harmurt Michel, genetik alanında çığır açıcı çalışmalara imza atan biyolog Andrew Fire ve bilinen en ince, hafif ve sağlam malzeme olan grafenin mucidi fizikçi Andre Geim de mektubun imzacılarındandı.

Ortak mektubun tam metni ve imzacıları şöyleydi:

Ekselansları Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Açık Mektup

Sayın Cumhurbaşkanı,

İfade özgürlüğü alanında dünyanın önde gelen otoritelerine göre, ülkenizde, yazarlar ve düşünürler sadece evrensel bir hak olan ifade özgürlüğü hakkını kullandıkları için, haksız bir şekilde tutuklanıyor ve mahkûm ediliyorlar. Bu durumun Türkiye Cumhuriyeti’nin itibarına ve vatandaşlarının onur ve refahına verdiği zarara dikkatinizi çekmek isteriz.

Dönemin Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks tarafından kaleme alınan Türkiye’de İfade Özgürlüğü Memorandumu (2017) şu konuda uyarıda bulunmuştu:

“Yargı kurumunun, gazeteciler, milletvekilleri, akademisyenler ve sıradan vatandaşların da dâhil olduğu toplumun geniş bir kesimine yönelik gitgide artan tacizleri ve hükümetin çoğulculuğu yok eden ve otosansürü çoğaltan eylemleri sebebiyle, Türkiye’deki demokratik tartışma zemini endişe verici bir biçimde daralmıştır. Her ne kadar bu kötüye gidiş, oldukça zor bir bağlamın sonucu olarak ortaya çıkmış olsa da, ne darbe girişimi, ne de Türkiye’nin karşı karşıya olduğu diğer terör tehditleri basın özgürlüğünü ve hukukun üstünlüğünü bu denli yok sayan tedbirlere gerekçe oluşturabilir. Yetkililer, ceza mevzuatını ve uygulamasını gözden geçirmek, yargı bağımsızlığını yeniden tesis etmek ve ifade özgürlüğünü koruma yönünde yeniden kararlı bir tavır göstermek suretiyle acilen bu gidişatı değiştirmelidir.”

Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri’nin endişesinin en açık örneği, gazeteci-yazar Ahmet Altan, ekonomi profesörü ve deneme yazarı kardeşi Mehmet Altan ile önde gelen bir gazeteci olan Nazlı Ilıcak’ın 15 Temmuz darbe girişiminin ardından yaşanan gözaltı dalgasının bir parçası olarak tutuklanmalarıdır. Bu yazarlar cebir ve şiddet kullanarak anayasal düzeni ortadan kaldırmaya teşebbüs ile suçlandılar. Savcılar ilk önce onları bir televizyon tartışma programında darbe destekçilerine “sübliminal mesajlar” vermekle suçlamak istediler. Ancak bunun kamuoyunda alay konusu olması üzerine suçlamayı “darbeyi çağrıştıran söylemlerde bulunmak” ile değiştirdiler. Hattâ, Türkiye’nin resmî Anadolu Ajansı davayı “Darbe Çağrışımı Davası” diye adlandırdı.   

Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri’nin raporunda belirtildiği gibi, Ahmet Altan ile ilgili deliller, kendisinin 2012 yılına kadar genel yayın yönetmenliğini yaptığı Taraf gazetesinde 2010 yılında çıkan üç köşe yazısı ve katıldığı bir televizyon programında söylediklerinden ibarettir. Diğer sanıklar hakkındaki deliller de bir o kadar temelsizdir. Bu yazarların tümü meslekî kariyerleri boyunca her türlü darbe ve militarizme karşı tutum almışlardır, ancak buna rağmen silahlı bir terör örgütüne ve darbe girişimine yardım etmekle suçlanmışlardır. Avrupa İnsan Hakları Komiseri, Altan kardeşlerin tutuklanmasını ve yargılanmasını daha geniş bir çerçevede, Türkiye’de hükümete yönelik muhalif tavır alan ya da eleştiride bulunanlara karşı uygulanan baskının bir parçası olarak görmüştür. Bunun gibi tutuklamaların ve yargılamaların insan haklarını ihlal ettiği ve hukuk devletini zayıflattığı görüşünü dile getirmiştir. Birleşmiş Milletler İfade Özgürlüğü Özel Raportörü David Kaye de bu görüşe katılıp, davaları “göstermelik yargılamalar” olarak nitelemiştir.    

Türkiye’nin Anayasa Mahkemesi de bu eleştiriye bizzat katılmıştır. Geçtiğimiz 11 Ocak’ta verdiği kararda, tutukluluk nedeniyle Mehmet Altan ve bir diğer gazeteci, Şahin Alpay’ın haklarının ihlal edildiğine ve tahliye edilmeleri gerektiğine hükmetmiştir. Ancak, birinci derece mahkemeler, üst mahkeme hüviyetindeki Anayasa Mahkemesi’nin kararını uygulamayı reddetmiş, bunun sonucunda da yargı, açıkça anayasayı ihlal etme suçunu işlemiştir. Bu gayrimeşru karar hükümet sözcüsü tarafından da desteklenmiştir. Sayın Cumhurbaşkanı, alt Ağır Ceza Mahkemesi’nin Anayasa’ya bu meydan okuyuşundan şüphesiz endişe duymuş olmalısınız.

Altan kardeşler ve Nazlı Ilıcak hakkında 16 Şubat 2018’de ağırlaştırılmış müebbet cezası verilmiş ve bu hükümle, gelecekte çıkabilecek bir aftan da yararlanmaları olanaksız hâle getirilmiştir.

Sayın Cumhurbaşkanı, bizler, bu mektubun imzacıları olarak, David Kaye’in şu görüşünü paylaşmaktayız: “Gazetecileri, darbe girişimi ile bağlantılarına dair herhangi somut bir delil göstermeden ve adil bir yargılamaya tâbi tutmadan sadece mesleklerini icra etmek nedeniyle ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptıran mahkeme kararı, gazeteciliği ve bununla birlikte Türkiye’de kalan ifade ve basın özgürlüğünü ölümcül bir biçimde tehdit etmektedir.”

Sayın Cumhurbaşkanı, zatıalileriniz de, 1998 yılının Nisan ayında, 1997’nin Aralık ayında bir miting sırasında okuduğunuz bir şiir nedeniyle yine TCK’nın 312. maddesi uyarınca İstanbul Belediye Başkanlığı görevinden azledilmiş, siyasetten men edilmiş ve 10 ay hapis cezasına mahkûm olmuştunuz. Bu, haksız, gayrimeşru ve zalim bir karardı. O zaman sizi savunan çok sayıda insan hakları örgütü, aynı ihlallerin bugün de işleniyor olmasını son derece sarsıcı bulmaktadır. Uluslararası Af Örgütü, Uluslararası PEN, Gazetecileri Koruma Kurulu, Article 19 ve Sınır Tanımayan Gazeteciler aynı şekilde bugün de bu mahkeme kararlarına karşı çıkıyorlar.

2 Şubat 2009’da Çetin Altan’ın onuruna düzenlenen bir ödül töreninde kamuoyunun önünde “Türkiye büyük yazarlarını hapislerde süründüren o eski Türkiye değildir –o dönem artık geride kaldı,” dediniz. O gün sizi alkışlayan izleyiciler arasında Çetin Altan’ın iki oğlu da vardı: Ahmet ve Mehmet. Dokuz sene sonra, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldılar; bu sizce de amansız bir çelişki değil midir?

Sayın Cumhurbaşkanı, bu mektubun imzacıları olarak biz Nobel Ödülü’ne layık görülmüş yazar ve bilim insanları, Türkiye’de yaşayan çok sayıda kişinin, müttefiki olduğunuz ülkelerin, üyesi olduğunuz uluslararası kuruluşların paylaştığı derin endişeleri dile getiriyoruz. OHAL uygulamasının ivedilikle kaldırılması, hukuk devletine hızlı bir şekilde geri dönülmesi ve ifade özgürlüğünün yeniden tam ve eksiksiz olarak tesis edilmesi için çağrıda bulunuyoruz. Böyle bir adım Altan kardeşler ile Nazlı Ilıcak hakkında verilen kararların bozulmasına ve hızlı bir şekilde beraat etmelerine yol açacağı gibi, haksız yere tutuklu olanların da derhal tahliyesi ile sonuçlanacaktır. Ama bunlardan daha önemlisi, böyle bir adım Türkiye’yi tekrar özgür dünyanın onurlu bir üyesi hâline getirecektir.

Svetlana Aleksiyeviç (2015 Nobel Edebiyat Ödülü)

Philip W. Anderson (1977 Nobel Fizik Ödülü)

Aaron Ciechanover (2004 Nobel Kimya Ödülü)

J.M. Coetzee (2003 Nobel Edebiyat Ödülü)

Claude Cohen-Tannoudji (1997 Nobel Fizik Ödülü)

Elias J. Corey (1990 Nobel Kimya Ödülü)

Peter Diamond (2010 Alfred Nobel'in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü)

Gerhard Ertl (2007 Nobel Kimya Ödülü)

Albert Fert (2007 Nobel Fizik Ödülü)

Edmond H. Fischer (1992 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Andrew Z. Fire (2006 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Andre Geim (2010 Nobel Fizik Ödülü)

Sheldon Glashow (1979 Nobel Fizik Ödülü)

Serge Haroche (2012 Nobel Fizik Ödülü)

Oliver Hart (2016 Alfred Nobel'in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü)

Leland H. Hartwell (2001 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Richard Henderson (2017 Nobel Kimya Ödülü)

Dudley Herschbach (1986 Nobel Kimya Ödülü)

Avram Hershko (2004 Nobel Kimya Ödülü)

Robert Huber (1988 Nobel Kimya Ödülü)

Roald Hoffmann (1981 Nobel Kimya Ödülü)

Tim Hunt (2001 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Kazuo Ishiguro (2017 Nobel Edebiyat Ödülü)

Elfriede Jelinek (2004 Nobel Edebiyat Ödülü)

Daniel Kahneman (2002 Alfred Nobel'in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü)

Eric Kandel (2000 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Eric S. Maskin (2007 Alfred Nobel'in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü)

Hartmut Michel (1988 Nobel Kimya Ödülü)

Craig Mello (2006 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Herta Müller (2009 Nobel Edebiyat Ödülü)

V.S. Naipaul (2001 Nobel Edebiyat Ödülü)

William D. Phillips (1997 Nobel Fizik Ödülü)

John C. Polanyi (1986 Nobel Kimya Ödülü)

Richard J. Roberts (1993 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Randy W. Schekman (2013 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Wole Soyinka (1986 Nobel Edebiyat Ödülü)

Thomas A. Steitz (2009 Nobel Kimya Ödülü)

Joseph Stiglitz (2001 Alfred Nobel'in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü)

Thomas C. Südhof (2013 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Jack W. Szostak (2009 Nobel Fizyoloji veya Tıp)

Mario Vargas Llosa (2010 Nobel Edebiyat Ödülü)

J. Robin Warren, (2005 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Eric F. Wieschaus (1995 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)

Torsten Wiesel (1981 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü)