Türkiye'de kalan yabancılar durumlarına bakılmaksızın 6 ayda bir 306 TL 30 kuruş ikamet harcı yatırmak zorunda. Didim'deki İngiliz turist de, Van'daki Iraklı mülteci de aynı uygulamaya tabi. Bu parayı ödeyemedikleri için Türkiye'den çıkamayanlar bile var.
Referans gazetesinin haberine göre; Irak uyruklu Türkmen iki arkadaş R.S. ve S.S., iki yıl önce sınırı geçerek Türkiye'ye sığındı. Biri elektronik mühendisiydi. Ötekinin eğitimi yoktu, ancak dertleri aynıydı. Irak'ta baskı, zulüm, şiddet vardı. İki yılın sonunda Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) tarafından mülteci olarak kabul edildiler. ABD de iki Iraklıyı ülkesine kabul etti. Uçak biletleri ABD hükümeti tarafından alındı.
Ancak, unuttukları bir şey vardı. Türkiye Cumhuriyeti'ne ödemek zorunda oldukları ve her biri için 2 bin 60'şar TL tutan ikamet harcı borcu. Çünkü sığındıkları devlet, Türkiye'de kalan yabancının durumuna bakmaksızın 6 ayda bir kişi başı 306 TL 30 kuruş ikamet harcı yatırmalarını zorunlu tutuyordu.
Iraklı mülteciler işte bu parayı yatırmamıştı. Bu nedenle bağlı bulundukları ilin emniyet müdürlüğü ülkeden çıkmaları için gerekli belgeyi vermedi. Hatta ABD'ye gitme haklarına rağmen, borçlarını ödemedikleri için şu anda Türkiye'den sınır dışı edilerek Irak'a geri dönme tehlikesiyle de karşı karşıyalar. Yine Van Kadın Derneği Sığınma Evi'nde yaşayan 48 yaşındaki Iraklı Arap bir kadın da, 4 Nisan'da kabul edildiği ülkeye gidemedi. Çünkü, o da 2 bin TL'lik ikamet harcını ödeyemedi.
BMMYK Türkiye Temsilcisi Metin Çorabatır'ın, durumu şu sözlerle özetliyor: "Türkiye'ye sığınan bir mülteci, emekliliğinin tadını Didim'de çıkarmak için Türkiye'ye yerleşen İngiliz bir turistle aynı statüde değerlendiriliyor. Maliye, durumlarına bakmaksızın iki kesim için de aynı harç miktarını istiyor."
10 milyon TL'lik gelir
Türkiye'de halen, uluslararası kriterlere göre mülteci, Türkiye'ye göre sığınmacı olan 18 bin civarında insan yaşıyor. Bunlar her 6 ayda bir 492 sayılı Harçlar Kanunu'nun 88. maddesine göre 306.30 TL'yi devlete ödemek zorunda kalıyor. Ödeyemeyenlerin borcu faiziyle birlikte büyüyor. Bu aynı zamanda Maliye için de önemli bir gelir kalemi oluşturuyor. Çünkü Maliye bu sayede teorik olarak yılda 10 milyon TL'ye yakın vergi geliri elde ediyor. Ancak, mültecilerin çoğu bu parayı ödeyemiyor.
Dünyada şu anda Türkiye dışında sadece Madagaskar ve Monaco, mültecilerden ikamet harcı alıyor. Metin Çorabatır, sığınmacı ya da yerleşik Türkiye'de yaşayan tüm yabancıların aynı statüde kabul edildiğine dikkat çekerek, 2 Mayıs 2008'de Maliye Bakanlığı'na bu konuda mektup yazdıklarını, ancak henüz bir gelişme olmadığını söylüyor. Çorabatır, mültecilerin harçları ödeyemedikleri zaman illegal duruma da düştüklerini ve sınır dışı edilme risklerinin arttığına da dikkat çekiyor. Yani istediği ülkeye iltica talebi kabul edilmesine rağmen, Türkiye'ye olan borcunu ödemediği için kaçtığı ülkeye geri gönderilen birçok sığınmacının olduğu belirtiliyor.
Oysa Uluslararası Af Örgütü Türkiye şubesinden Mülteciler bölümü sorumlusu Volkan Görendağ'a göre, yine Harçlar Kanunu'nun 88. maddesinin (d) bendinde harç bedelini ödeyemeyecek durumda olanların, harçtan muaf tutulmaları yasal olarak mümkün. Ancak yetkili konumundaki valiliklerin bu konuda yardımcı olmadıklarını, aksine ikamet tezkeresi borcunu tahsil etmeye çalıştıklarını anlatan Görendağ, harçtan muaf kalmak için sığınmacıların verdikleri dilekçelerin de çoğunlukla kabul edilmediğini veya işleme alınmadığını anlatıyor. Görendağ, çözümün ise, 88. maddeye yapılacak ve sığınma amacıyla gelenleri ayrı tutacak tek bir cümleyle bile mümkün olduğunu vurguluyor. Görendağ, aynı şekilde 5510 sayılı Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na yapılacak ek bir düzenlemenin de 18 bin mültecinin sağlık ve eğitim hakkına kavuşmasına yardım edebileceğinin altını çiziyor.
Ödüyorlar ama nasıl
BMMYK Türkiye Temsilcisi Metin Çorabatır, son zamanlarda sığınmacıların çıkışlarının engelleneceği endişesiyle parayı bir şekilde bulmaya çalıştıklarına dikkat çekerek, şöyle konuşuyor: "Nasıl buluyorlar bunu bilmiyoruz. İstenmeyen davranış biçimleri olabilir. Seks işçiliğine kadar gidebilecek bir durum olabiliyor. Bazı şanslı mültecilere yerleştikleri ülkeler kredi açıyor. Kimi zaman da polis kendi inisiyatifiyle mülteciyi harç borcundan muaf tutuyor. Ancak yasayla belirlenmemiş bu zorunluluk her ilde farklı uygulamalara ve kimi zaman dramlara yol açmaya devam ediyor."
Sağlık haklarından mahrumlar
İkamet harcı: Her 6 ayda bir 300 TL ödüyorlar. Ödeyemezlerse borç faize biniyor.
Mecburi ikamet: 30 ilde imza karşılığı mecburi ikamete zorlanıyorlar.
Çalışma hakları: 2006'da çalışma haklarının olduğu tespit edildi. Ama 4817 sayılı yabancılara uygulanan çalışma yasasına tabiler. Tabii 6 aylık ikamet tezkereleri varsa. Üstelik işveren mültecinin işgücüne ihtiyaç olduğunu ispat etmek zorunda bırakılıyor. Oysa holdingler bile bu izni almakta güçlük çekiyor. Sığınmacıların ve mültecilerin bir kısmı ihtiyaçlarını karşılamak üzere kayıtdışı olarak gündelik işlerde çalışıyor. Hiçbir güvenceleri yok ve çok düşük ücretler alıyorlar.
Sosyal hizmete erişim: İkamet harcını ödeyenler sınırlı da olsa sosyal yardımlara erişebiliyor. Ama Sosyal Yardımlaşma Vakfı'na başvurabilmek için ikamet göstermek ve borçsuz olmak gerekiyor. Bunlar yoksa eğitim, sağlık gibi en temel haklardan da mahrum oluyorlar.
Barınma: Herhangi bir resmi kurumun yardımını alamadıkları için kiraladıkları evlerde barınıyorlar ve bu kira bedelini karşılamak zorundalar.
Sağlık: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda yer almıyorlar. Bu nedenle sığınma nedeni ile Türkiye'ye başvuran yabancılar sağlık hakkından mahrumlar. Sağlık hizmeti almak isteyenler ancak ücret ödeyerek bu hizmetlerden faydalanabiliyor
