Mahfi Eğilmez*
Uluslararası yatırım pozisyonu, bir ülkedeki yerleşik kişilerin yurt dışında yerleşik kişilerden olan finansal alacakları ve ekonomide altın ve döviz şeklinde tutulan rezerv varlıklar ile ülkede yerleşik kişilerin yurt dışında yerleşik kişilere olan finansal yükümlülükleri arasındaki ilişkiyi belli bir tarihteki stok değerleri itibariyle gösterir. Varlıklarla yükümlülükler arasındaki fark bize uluslararası net yatırım pozisyonunu verir. Bu pozisyon eksi işaret taşıyorsa açık, artı işaret taşıyorsa fazla var demektir. Uluslararası net yatırım pozisyonu açık veriyorsa bu yükümlülüklerin varlıklardan fazla olduğu anlamına gelir.
Uluslararası yatırım pozisyonu tıpkı bir bilanço gibi iki taraflı bir tablo biçiminde düzenlenir. Tablonun bir tarafında varlıklar diğer tarafında yükümlülükler yer alır.
Bu tabloyu denklemlerle ifade edebiliriz:
Uluslararası Net Yatırım Pozisyonu = Varlıklar – Yükümlülükler
Varlıklar = Doğrudan Yatırımlar + Portföy Yatırımları + Diğer Yatırımlar + Rezerv Varlıklar
Yükümlülükler = Doğrudan Yatırımlar + Portföy Yatırımları + Diğer Yatırımlar
Burada geçen deyimlerin tanımlarını da şöylece verebiliriz:
Doğrudan yatırım; yatırımcının yerleşik olduğu ekonomi dışındaki bir ekonomide bir işletmenin yönetimini kontrol ettiği veya yönetiminde söz sahibi olduğu uzun vadeli bir yatırım şeklidir. Doğrudan yatırımda, yatırımcının işletmenin sermayesinde % 10 ya da daha fazla paya sahip olması veya yönetimde söz sahibi olması asıldır.
Portföy yatırımları; hisse senedi ve borç senetlerine yapılan yatırımları içerir. Doğrudan yatırımların aksine, hisse senedine toplam olarak yüzde 10’un altında yaptığı yatırımla yatırımcı, bu senetleri ihraç eden kuruluşun yönetiminde etkin pozisyonda değildir.
Diğer yatırımlar; doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve rezerv varlıklar dışında kalan, mevduat, krediler ve ticari krediler gibi diğer varlık ve yükümlülüklerden oluşur.
Rezerv varlıklar; para ve kur politikalarını desteklemek, piyasalara güven vermek, devletin döviz cinsi üzerinden iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, dışsal şoklara karşı gerekli döviz likiditesini bulundurmak gibi amaçlara yönelik olarak parasal otorite tarafından kontrol edilen kullanıma hazır dış varlıklardır.
Uluslararası Net Yatırım Pozisyonu verilerine Merkez Bankasının sitesinden ulaşılabilir. Eldeki son veriler 2016 yılının 3’üncü çeyreği itibariyle olan durumu gösteriyor. Bu tablodaki sayılar özetle şöyledir:
Şimdi bu verileri yukarıdaki denklemlerde yerlerine yerleştirelim:
Varlıklar = 37.386 + 1.547 + 64.550 + 117.847 = 221.330
Yükümlülükler = 147.183 + 156.071 + 307.646 = 610.900
Uluslararası Net Yatırım Pozisyonu = 221.330 – 610.900 = -389.570
Buna göre Türkiye, 2016 yılının 3’üncü çeyreğinde 389,6 milyar Dolar net uluslararası yatırım pozisyonu açığı vermiş olmaktadır.
