Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile belediyeler tarafından kentsel dönüşüm yapılan semtlerde anlaşmazlık halinde uygulanan ‘acele kamulaştırma’ya fren geldi.
Sulukule, Tarlabaşı, Süleymaniye gibi ‘5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Varlıkların Yenilenmesi Yasası’ kapsamındaki pek çok projede, anlaşmaya yanaşmayan vatandaşların mülklerine acele kamulaştırma yapılmıştı.
Fatih Belediyesi Fener-Balat-Ayvansaray Yenileme Alanı’nda da benzer yöntemle birçok mülke ‘acele kamulaştırma’ uyguladı.
Bunlardan biri de Balat’taki Plato Meslek Yüksek Okulu’na ait binaydı. Okul, Danıştay 6. Dairesi’nde dava açtı. Danıştay yürütmeyi durdurma kararı verirken, acele kamulaştırmaya izin veren bakanlar kurulu kararı için de‘ “Hukuka uyarlılık yok” tespiti yaptı. Acele kamulaştırmayla ilgili ilk defa bakanlar kurulu kararı iptal edilmiş oldu.
Gerekçe: Yurt savunması
Ömer Erbil’in Radikal’deki haberine göre, Fener-Balat-Ayvansaray Yenileme Alanı Avan Projesi 9 Aralık 2009’da Fatih Belediye Meclisi’nde onaylanmıştı. İstanbul Yenileme Alanları Koruma Kurulu tarafından da onaylanan proje için Mimarlar Odası, İstanbul 5. İdare Mahkemesi’nde dava açmıştı. Mahkeme 7 Mayıs 2012’de ‘mahalle kültürünü yok ettiği, tarihsel dokuya zarar verdiği, kamu yararı olmadığı, şehircilik ilkelerine aykırı olduğu’ gerekçeleriyle projeleri iptal etmişti.
Bunun üzerine Fatih Belediyesi, bir yandan yeni projeyi meclisten geçirirken diğer yandan da kentsel dönüşüm için bakanlar kurulundan acele kamulaştırma izni istedi. Bakanlar kurulu, 10 Eylül 2012 tarihinde, Kamulaştırma Kanunu’nun ‘yurt savunması veya olağanüstü durumlarda’ uygulanan 27. maddesini gerekçe göstererek acele kamulaştırma kararı aldı. Böylece Fener-Balat-Ayvansaray projesi içinde yer alan Molla Aşkı, Balat Karabaş, Atik Mustafa Paşa, Tahta Minare mahallelerinde vatandaşların mülklerine el konulmaya başlandı. El konulmak istenen binalardan biri de özel bir okuldu. İçinde öğrencilerin bulunduğu bina için Fatih Belediyesi acele kamulaştırma çıkarttı. Bunun üzerine Plato Meslek Yüksek Okulu yönetimi, bakanlar kurulunun acele kamulaştırma kararına itiraz ederek Danıştay 6. Dairesi’nde yürütmeyi durdurma davası açtı. Fatih Belediyesi ve Başbakanlık benzer savunmalar yaparak, okulun yenileme alanında kaldığını, kamu yararı gözetildiğini ve yenileme projesinin hızlı bir şekilde sonuçlandırılması amacıyla kararın alındığını ileri sürdü.
Savunmalar yetersiz
Ancak mahkeme savunmaları yeterli bulmadı. Mahkeme, acele kamulaştırma yönteminin olağanüstü kamulaştırma usulü olarak öngörüldüğünü, istisnai durumlarda uygulanacak bir yöntem olduğunu vurguladı. Acele kamulaştırma nedenlerini inceleyen mahkeme. Kararının gerekçesinde şöyle dedi:
“Bölgedeki bütün taşınmazların parsel bazında bir inceleme yapılmadan acele kamulaştırmasına karar verildiği, acele kamulaştırma gerektirecek şartların olup olmadığı konusunda herhangi bir değerlendirme ve tespit yapılmadığı, yenileme alanı ilan edilmesi ve proje uygulanacak olması gerekçe gösterilerek acele kamulaştırma kararı alındığı anlaşılmaktadır. İlgili idarece öncelikle taşınmaz malikleri ile anlaşma yoluna gidilmesi, anlaşmanın gerçekleşmemesi halinde de yine ilk önce olağan kamulaştırma yolunun tercih edilmesi, ancak 2942 sayılı yasanın 27. maddesinde yer alan acelelik halinin bulunduğunun saptanması halinde acele kamulaştırılması zorunlu bulunan taşınmazlara yönelik olarak gerekli tespitler yapılarak sebepleri de belirtilmek suretiyle bakanlar kuruluna başvuruda bulunulması gerekmektedir.”
Mahkeme: Hukuka uyarlılık yok
Mahkemenin iptal kararı:
“Alanın yenileme alanı olarak belirlenmesinin tek başına acele kamulaştırma yapılmasına gerekçe teşkil etmeyeceği, acele kamulaştırma prosedürünün uygulanabilmesi için gerekli olağanüstü durumların ve bu yönteme başvurulması ile amaçlanan kamu yararının somut olarak ortaya konulmadığı sonucuna varılmıştır. Taşınmazların acele kamulaştırılmasını gerektirecek acelelik halinin bulunmaması karşısında, dava konusu taşınmazların acele kamulaştırılması yolunda tesis edilen bakanlar kurulu kararında hukuka uyarlılık bulunmamıştır.”
İptal edilen ilk Bakanlar Kurulu kararı
Davayı açan Avukat Taha Ayhan kararı şöyle yorumladı:
“Her gün bir acele kamulaştırma kararı çıkıyor. Yenileme alanlarında acele kamulaştırma yöntemi ile uyuşmazlık gösteren mülk sahipleri zor durumda kalıyor. Biz de bu yöntemle mağdur edildik. Dava açarak hakkımızı geri aldık. Ülkemizde acele kamulaştırma konusunda ilk defa bir bakanlar kurulu kararı iptal edilmiş oldu.”
