Japonya'daki kadın üniversiteleri: Neden kuruldular, başarılılar mı?

Ilgın Yorulmaz

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 28-29 Haziran'da Osaka'da düzenlenen G20 zirvesi nedeniyle Japonya'ya yaptığı ziyaret kapsamında Mukogawa Kadın Üniversitesi'ni de gezdi.

Erdoğan, kendisine fahri doktora unvanı veren üniversitede düzenlenen törende yaptığı konuşmada "Kadın üniversitelerini incelemek suretiyle ülkemde de bunun adımını atacağız" diyerek Türkiye'de de kadın üniversiteleri kurulması fikrini tartışmaya açtı.

G20 Zirvesi'nde diğer 19 gelişmiş ülkeye ev sahipliği yapan Japonya'nın, kadın-erkek eşitliği konusunda tam tersine gelişmemiş ülkelerle yarışacak düzeyde geri kaldığı bilinen bir gerçek.

Ülkede bir asırdan fazla süredir var olan kadın üniversitelerinin ise, diğer koşullar değişmediği sürece bu eşitsizliği ortadan kaldırmaya çare olamadığı görülüyor.

Geleneksel anlayıştan kurtulamamanın sonucu olarak kadın-erkek eşitsizliği

Tarihsel olarak uzun yıllar feodal bir yapının egemenliğinde kalan Japonya'da 1860'lara dek hüküm süren samuray geleneğine göre kadının yeri evi, çocukları ve kocasının yanı oldu. Hatta bir samuray kuralı daha da ileri giderek "kadınların sözlerinin hiçbir şekilde dikkate alınmaması gerektiğini" söylemekteydi.

Dışa tamamen kapalı ülkede 1865 yılında başlayan Meiji Restorasyonu'na dek kadınların toplumsal hayattaki yeri sıfıra yakındı.

Zamanın Japon İmparatoriçesi'nin himayesinde ilk defa 1871'de Amerika'ya okumaya giden bir grup kız öğrencinin misyonu bile, aydınlanmaktan ziyade, annelik görevini öne çıkaracak şekilde "geri döndüklerinde Japonya'yı yönetecek erkeklerin yetişmesine yardımcı olmak" olarak belirlenmişti.

Kızların eğitiminin bir zorunluluktan çok neredeyse bir keyfiyet meselesi olarak görüldüğü o zamandan bu zamana dek egemen olan bu anlayış, hâlâ kırılabilmiş değil.

Dolayısıyla Japonya'da kadınlar, kadın üniversiteleri ve benzeri pozitif ayrımcılık olanaklarıya donatılsalar da toplumdaki geleneksel zihniyet değişmedikçe bu eğitimin sonucunda kendilerinden beklenen atılımı bir türlü yapamıyorlar.

Nitekim Ocak ayında Davos'ta toplanan Dünya Ekonomik Forumu'nun açıkladığı 2018 Dünya Cinsiyet Uçurumu Raporu'na dahil olan 149 ülke içinde Japonya 110.cu sırada yer alıyor.

Raporda Türkiye'nin de 130.cu sırada olduğu görülüyor.

"Kadınların politik ve ekonomik hayata katılımında Japonya gelişmemiş ülkeler seviyesinde"

Aynı rapora göre Japonya'da kadınlar "eğitime erişebilirlik" kriterinde dünya sıralamasında 64.cü olarak nispeten bu kriteri tuttursalar da özellikle "politikaya katılım" ve "ekonomiye katılım" konusunda ancak 127.ci ve 115.ci olarak sınıfta kalıyorlar.

Sophia Üniversitesi'nden akademisyen Mari Miura'ya göre politik ve ekonomik hayata katılımın düşüklüğü, Japonya'nın sıralamadaki yerini Afrika ve benzeri yerlerdeki gelişmemiş ülkeler seviyesine çekiyor.

G20 gelişmiş ülkeler sıralamasına bakıldığında durum, zengin ve endüstrileşmiş bir ülke olarak kabul edilen Japonya için çok daha vahim: Japon kadınlar bu grupta sadece üç ülkedeki (Güney Kore, Türkiye ve Suudi Arabistan) hemcinslerinden daha iyi düzeyde, diğer 16 ülkedekilerin ise gerisinde yer alıyor.

Japon Eğitim Bakanlığı verilerine göre Japonya'da kızların yüzde 50,1'i ve erkeklerin yüzde 56.3'ü üniversiteye kayıt oluyorlar.

Bu sonuçlar, Japonya'da kızların başlangıçta üniversite eğitimine istekli olduklarını, ancak yaşlanan ebeveynlere bakma zorunluluğu ve mezun olduktan sonraki ağır iş ve yaşam şartlarının hem çalışıp hem ev kurma, hem de çocuk yapmalarına olanak tanımadığını gösteriyor.

Japon kadınlar çalışmaya devam etseler bile aynı işi yapan erkeklerle aralarındaki maaş farkı gitgide açılıyor.

Sonuç olarak Japonya'da her yıl binlerce nitelikli üniversite mezunu kadın, cinsiyet ayrımcılığı veya psikolojik tacizden dolayı işten ayrılmak zorunda bırakılıyor.

Kadın üniversitesi diplomalı ev kadını mı yetiştirir?

Geleneksel olarak, halihazırda okuyan öğrencilerinin tümünü kızların oluşturduğu ve kadınlara pozitif ayrımcılık uygulayan bu eğitim kurumlarına genel olarak "kadın üniversitesi" deniliyor.

Japonya'daki 800'ün üzerindeki üniversitenin 80 tanesi bu şekilde kurulmuş.

1871'de Meiji Restorasyonu sırasında Batı'ya gönderilen üç kız öğrenciden biri olan Umeko Tsuda'nın 1900 yılında Japonya'ya geri döndüğünde Tokyo'da kurduğu, İngilizce eğitim veren özel Tsuda Üniversitesi de bu tür kadın üniversitelerinden biri.

Ancak o dönemin şartları gereği seçme ve seçilme hakkı başta olmak üzere pek çok haktan mahrum olan Japon kadınlar için Tsuda'nın öngördüğü eğitim modeli, "zarif, her istenileni yapan ve kibar kadınlar" yetiştirmekti.

Peki aradan geçen 119 yılda ne değişti? Kadın üniversiteleri beklenen başarıyı getirdi mi?

Ülkenin en eski kadın üniversitesi olan Tokyo'daki Ochanomizu Üniversitesi, Times Higher Education'ın 2019 yılı için yaptığı sıralamada dünyadaki ilk 1000 üniversite arasında yer almasa da, Japonya sıralamasında 25.cilik ile en başarılı kadın üniversitesi olarak ortaya çıkıyor.

Bir başka kadın üniversitesi olan yine Tokyo'daki Showa Kadın Üniversitesi, öğrenci sayısı giderek azaldığı için kampüsünü liselere ve üniversitelere kiraya veriyor.

Hangi branşlarda eğitim veriliyor?

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ziyaret ettiği, Osaka yakınlarındaki Mukogawa Üniversitesi ise hemşirelik, gündelik yaşamda estetik, dünya sağlığının geliştirilmesi ve Türkiye kültürel araştırmaları gibi konularda eğitim veren bir yer.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan, Mukogawa Üniversitesi'nde çay seremonisine katılmıştı.

Japonya'da yürürlükte bulunan Eğitim Hakkına Yönelik Temel Kanun'un 4.cü maddesi uyarınca hiç kimsenin cinsiyeti, ırkı, etnik kökeni, sosyal statüsü, ekonomik gücü veya aile kökeni nedeniyle eğitim hakkı elinden alınamıyor.

Ancak bu yıl patlak veren bir skandalda Tokyo Tıp Üniversitesi (TTÜ) giriş sınavında erkeklerden daha yüksek puan alarak başarılı olmalarına karşın, kadın adayların puanlarının bilerek düşürüldüğü, erkeklerin puanlarına ise ekleme yapıldığı ortaya çıktı.

Puanlarla oynayan diğer iki üniversiteden biri olan TK'nın yönetiminin, kadın doktorların evlenip çocuk sahibi olunca işi bırakacaklarını öne sürerek kendini savunması daha da büyük tepkiye yol açtı.

Chicago Üniversitesi profesörlerinden Kazuo Yamaguchi, bu gibi çağ dışı uygulamalar ve kadınlara yönelik ayrımcılık yüzünden Japonya'daki kadın doktor oranının OECD üyesi ülkelerin en düşüğü olduğunun altını çiziyor.

Asahi Shimbun'a konuşan Yamaguchi, kalıcı bir iş ve yaşla doğru orantılı bir maaş çerçevesine sıkışıp kalan Japon iş hayatında kadınların ne kadar eğitimli olurlarsa olsunlar evde kalmalarının istendiğine ve bunun da erkek egemen bir iş ortamı yaratmaya yardımcı olduğuna dikkat çekiyor.

Yamaguchi'ye göre Japonya'da yönetim kademesi, doktorlar, üniversite profesörleri ve diğer uzmanlık seviyesindeki pozisyonlardaki işe alımlarda erkekler yönünde tercih kullanma eğiliminden mutlaka vazgeçilmesi gerek.

Bu tehlikeli eğilim, kadınların daha iyi bir eğitim almasına yönelik yatırım yapma şevkini kırıyor. Yamaguchi, "Bir toplumun, bünyesindeki farklı insan kaynaklarını tam kapasite kullanamaması ekonomik olarak hiç de rasyonel değil" diyor.