Türkiye’de basına yönelik baskılar ve hak ihlalleri üzerine bir açıklama yayımlayan İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), "artan baskı politikalarının, hükümetin ve kamu kurumlarının sivil kamuoyunca denetlenmesini engelleme amacını güttüğünü" söyledi.
13 Aralık günü, Gazetecileri Koruma Komitesi (CJP) de Türkiye’de basına yönelik baskıları belgeleyen bir rapor yayınlanmış, kendi kayıtlarına göre Türkiye’nin dünyada en çok gazeteci hapseden ülke olduğunu duyurmuştu.
HRW, yayımladığı basın açıklamasında “Türkiye hükümetinin düşman olarak algıladığı kesimlere karşı yürüttüğü amansız baskının denetlenmesini veya eleştirilmesini önleyebilmek için neredeyse tüm bağımsız basının sesini kıstığını” söyledi. Kuruluş aynı zamanda “Türkiye Basınını Susturmak: Hükümetin Eleştirel Gazeteciliğe Karşı Derinleşen Saldırısı” raporunun kamuoyuyla paylaşıldığını duyurdu.
Raporunda 148 gazetecinin cezaevinde olduğunu duyuran HRW’a göre, Türkiye’de “eleştirel gazeteciliğe yönelik saldırılar 2014’te sertleştiyse de, Temmuz 2016’daki darbe girişiminden sonra iyiden iyiye artarak, Türkiye halkının ülkede yaşanan gelişmeler hakkında ulusal gazete, radyo ve televizyonlardan edinebileceği bağımsız bilgi akışına erişimini engelledi.”
Açıklamanın tam metni şöyle:
71 sayfalık “Türkiye Basınını Susturmak: Hükümetin Eleştirel Gazeteciliğe Karşı Derinleşen Saldırısı” başlıklı raporda, Türkiye’de bağımsız basına uygulanan baskının öne çıkan ve gazetecileri sahte terör suçları, kamu görevlilerine hakaret veya devlete karşı işlenen suçlardan yargılayıp hapsetmek için ceza adalet sisteminin kullanılmasını da içeren beş eğilimi ortaya konuyor. İnsan Hakları İzleme Örgütü raporda ayrıca, gazetecilere ve basın organlarına yönelik tehditleri ve fiziksel saldırıları, hükümetin yazı işlerine müdahalesi ve eleştirel gazetecileri işten çıkarmaları için medya kuruluşlarına baskı yapması; hükümetin özel medya şirketlerine el koyması veya kapatması ve yayın dağıtım platformlarına erişimi kısıtlama, para cezası ve eleştirel televizyon kanallarının kapatılması konularını da belgeledi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Direktörü Hugh Williamson, “Türkiye hükümeti ve cumhurbaşkanının ülkedeki basını susturmak için yürüttüğü tüm bu sistematik çabaların amacı kamuoyu denetimini önlemekten ibaret” dedi. Williamson şöyle devam etti: “Olağanüstü hal uyarınca 148 gazeteci ve basın çalışanını hapsederek ve 169 medya kuruluşu ve yayın evini kapatarak Türkiye demokrasisinin merkezinde yer alan insan hakları ve hukukun üstünlüğü temel ilkelerini nasıl kasıtlı olarak çiğnediğini gösteriyor.”
İnsan Hakları İzleme Örgütü baskıların hedefinde yalnızca hükümetin Temmuz darbe girişiminin de sorumlusu olan bir terör örgütü olduğunu iddia ettiği Gülen hareketiyle bağlantılı medya ve gazeteciler olmadığını, aynı zamanda Kürt basını, Cumhuriyet Gazetesi ve gazetede çalışan gazeteciler gibi hükümeti eleştiren seslerin de olduğunu tespit etti. İnsan Hakları İzleme Örgütü, olağanüstü halin sağladığı yetkilerin, Türkiye’nin geniş kapsamlı terörle mücadele yasalarının ve itaatkar yargı sisteminin baskı aracı olarak kullanılması konusunu da inceledi.
Rapor gazeteciler, editörler, avukatlar, politikacılar ve basın özgürlüğü aktivistleriyle yapılan toplam 61 derinlemesine görüşmeye ve gazeteciler ve basın çalışanlarının kovuşturulması ve hapsedilmesiyle ilişkili mahkeme belgelerinin incelenmesine dayanılarak hazırlandı.
Görüşülen kişiler çalıştıkları ortamın boğuculuğundan ve hükümetin haber olmasını istemediği konuları haber yapacak mecranın hızla daraldığından söz ettiler. Görüşülenlerden bazıları daha sonra tutuklandı veya gözaltına alınmamak için yurtdışına kaçmak zorunda kaldılar. Örneğin, Cumhuriyet Gazetesi köşe yazarı Kadri Gürsel ve Zaman Gazetesi’nin eski muhabiri Hanım Büşra Erdal tutuklu ve Radikal Gazetesi’nin eski muhabiri Fatih Yağmur da Türkiye’yi terk etmiş bulunuyor. Vakalarına yer verilen Aslı Erdoğan, Necmiye Alpay ve Ahmet Altan’ın tutukluluk halleri ise raporun yazımı esnasında henüz sürmekteydi. Erdoğan ve Alpay, haklarında terör suçlarından hazırlanan iddianameye bağlı olarak bu ay yargılanmaya başlayacaklar.
Bir gazeteci İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne, “Türkiye’de eskiden gazeteciler öldürülüyordu. Bu hükümet gazeteciliği bütünüyle öldürüyor” dedi.
Gazeteciler hükümetle silahlı Kürdistan İşçi Partisi (PKK) arasındaki ateşkesin bozularak iki buçuk yıllık barış sürecinin yerle bir edildiği Temmuz 2015’ten beri, çatışmaların şiddetlendiği ve ağırlıkla Kürtlerin yaşadığı güneydoğu bölgesine erişimin kısıtlandığından da bahsettiler. Güneydoğuda çalışan gazeteciler haber takip ederken ciddi risklerle karşı karşıya kalıyorlar ve bugüne dek güvenlik güçleri ve emniyet mensupları ve hatta halk tarafından tehdit edildiler, gözaltına alındılar ve kötü muamele gördüler.
Ancak, Cumhuriyet Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar’a ateş edilmesi, CNN Türk’ün gazetecisi Ahmet Hakan’a evinin önünde saldırılması ve Hürriyet Gazetesi’ne yapılan saldırının da ortaya koyduğu üzere, geçen sene gazetecilere yönelik fiziksel saldırılar güneydoğuyla sınırlı kalmadı. Görüşülen gazeteciler, yetkililerin tehdit ve fiziksel saldırıları kapsamlı olarak soruşturmaya istekli olup olmadıkları veya şüphelilerin yargılandığı davalarda adaletin yerine geleceği konularına şüpheyle yaklaşıyorlardı.
Geçen yıl boyunca hükümet özel medya şirketlerinin ve diğer kuruluşların yönetimlerini kendi onayladığı kayyımlara devretmek suretiyle bu şirketlere el koyma planını hayata geçirdi. İnsan Hakları İzleme Örgütü, bu uygulamanın kayyımlık kanununun ciddi bir suistimali, özel mülkiyet hakkının ihlali ve basın söz konusu olduğunda da eleştirel ve karşıt seslerin bastırılmasını amaçlayan kasıtlı bir sansür politikası olduğunu kaydetti. Başarısız darbe girişimini takip eden dönemde hükümet, olağanüstü hal uygulamasının verdiği yetkileri kullanarak gazeteleri, haber ajanslarını, radyo ve televizyon kanallarını tamamen kapatma yoluna gitti.
Elde edilen bulgular ışığında, Türkiye hükümeti mesleklerini veya iddia edilen bağlantılarını bahane ederek gazetecileri gözaltına almayı ve yargılamayı sona erdirmeli; olağanüstü hal döneminde basına yönelik her türlü kapatmanın ancak hukuk kurallarına uygun şekilde ve son çare olarak uygulanmasını sağlamalı; gazetecilere yönelik saldırıları kınamalı ve zamanında ve etkin soruşturma açılmasını temin etmeli; basını kayyımların yönetimine vermek amacıyla Ceza Kanunu’nu kötüye kullanmaktan vazgeçmeli ve Ceza Kanunu ve Terörle Mücadele Kanunu’nu uluslarası insan hakları yükümlülükleriyle uyumlulaştırmalıdır.
İnsan Hakları İzleme Örgütü ayrıca, ABD ve Avrupa Birliği’ne üye ülke hükümetlerinin, Avrupa Konseyi, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nin nüfuzlarını kullanarak Türkiye hükümetine basın özgürlüğüne saygı göstermesi için baskı yapmaları tavsiyesinde bulundu.
Williamson, “Özgür ve bağımsız basın, siyasi hayatın işlemesi için gerekli olan fikirlerin, düşüncelerin ve bilginin özgürce yayılmasına yardımcı olur ve yürütme makamları ile onlarla ilişkide olan güçlü aktörlerin üzerinde önemli bir kontrol mekanizması olarak hizmet eder. Türkiye hükümetinin basın özgürlüğünü erozyona uğratması Türkiye’ye ve demokrasisine olduğu kadar uluslararası itibarına da zarar veriyor” dedi.
