HÜLYA KARABAĞLI T24/ANKARA
TBMM Terörden Kaynaklı Yaşam Hakkı İhlallerini Araştıran Alt Komisyonda, İnsan Hakları Derneği Başkanı Öztürk Türkdoğan, Türkiye’nin toplu mezar haritasını açıkladı. Buna göre Türkiye'de 21 ilde 253 toplu mezar var ve bu mezarlarda 3 bin 248 olduğu tahmin ediliyor. 36 mezar sayısıyla Siirt ilk sırayı alıyor. Bitlis, Hakkari ve Bingöl listenin ön sırasında. İHD Başkanı Türkdoğan, “Dersim’den kalma iki ya da üç mezar yeri var. Birisinde 240, diğerinde 180 kişinin gömülü olduğu tahmin ediliyor”. Açılan 29 toplu mezarda 190 kişi çıkarıldı. Hizbullah tarafından öldürülen 54 kişi de toplu mezarda.
‘Ermeni ve Süryanilere yapılan soykırım’
İHD Başkanı ÖztürkTürkdoğan’a göre, toplu mezarlar7 kategoride değerlendiriliyor. Kategoriler içinde 1915’de Ermeni ve Süryanilere yapılanlar ve Şeyh Sait, Seyit rıza gibi mezar yeri belli olmayan isimler de var. Türkdogan’ın değerlendirmesi şöyle.
“Türkiye’de toplu mezarlar yedi grupta değerlendirilebilir. 1915’te Ermeni ve Süryanilere yapılan soykırımdan kalma toplu mezarlar. 1924 ve devamında Kürt isyanları sonucunda Kürtlere yapılan katliamlara ait toplu mezarlar.1928’de Dersim’de Kürt Alevilerine yapılan soykırımdan toplu mezarlar, 1984 ve devamında PKK ile devlet güçleri arasında yaşanan silahlı çatışmalardan kalma toplu mezarlar. Bir çoğu 90’lı yıllarda olmak üzere gözaltında veya evinden işyerinden sokaktan zorla kaçırılarak götürülüp infaz edilenlere ait toplu mezarlar. Askeri darbeler sonrası işlenen insanlığa karşı suç sonucu oluşturulmuş toplu mezarlar ile İstiklal Mahkemeleri döneminde kalma toplu mezarlar, yasa dışı örgütlerden kaynaklanan toplu mezarlar.
Şeyh Sait ve Seyit Rıza ‘gizli mezar’
Türkiye’de toplu mezar olmamakla ‘gizli ‘ mezarlar bulunmaktadır. Bunlar ölüm cezası verilip infazı gizlice yapılan ve gizlice defnedilen kişilere ait mezarlar (Şeyh Sait, Seyid Rıza) ile ölümü gizlice defnedilen kişilere ait ( Sait Nursi) mezarlardır. Ayrıca 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile başlayıp 1983 yılı Kasım ayına kadar geçen sürede gözaltında öldürülüp gizlice defnedilen ve hala mezarı belli olmayan kişilere ait mezarlar bulunmaktadır.
Dersim’den kalma iki ya da üç toplu mezar
İHD olarak, mezarların açılması noktasında ailelere acele etmemelerini söylediklerini anlatan Türkdoğan, “Bu bir arkeolojik kazı gibi olmalı. Altyapının, adli tıp uygulamalarının hepsinin yeterli olması lazım. Bunların yetersizliği yüzünden kaybolan, açıkta kalan kemik parçaları, eşleşmeyen DNA örnekleri var”. Toplu mezarların açılmasından Bosna örneği veren Türkdoğan “Şeyh Sait döneminden tutun da Ermenilere yapılan, Kürt isyanları, Dersim soykırımı döneminde kalma toplu mezarlarer ya da geç gündeme gelecek. Dersim'den kalma iki ya da üç mezar yeri var. Birinde 240 diğerinde 180 kişi tahmin ediliyor.
Komisyona verilen çizelgede illere göre toplu mezarlar ve bu mezarlardaki kişi sayısı şöyle:
DİYARBAKIR: 30 mezar 298 kişi
SİİRT: 36 Mezar 376 kişi
BİTLİS:35 mezar 485 kişi
HAKKARİ; 33 mezar 347 kişi
BİNGÖL 33 mezar 468 kişi
VAN: 18 mezar 257 kişi
ŞIRNAK: 14 mezar 204 kişi
BATMAN: 11 mezar 198 kişi
MARDİN: 14 mezar 98 kişi
TUNCELİ:5 mezar 259 kişi
ELAZIĞ: 3 mezar 55 kişi
AĞRI: 2 MEZAR 53 KİŞİ
IĞDIR: 1 mezar 14 kişi
ARDAHAN. 1 mezar 19 kişi
KARS: 1 mezar 7 kişi
ADIYAMAN: 1 mezar 17 kişi
MALATYA : 1 mezar 5 kişi
GAZİANTEP: 1 mezar 10 kişi
HATAY: 1 mezar 8 kişi
ŞANLIURFA: 2 mezar 16 kişi
HİZBULLAH: 10 MEZAR 54 KİŞİ
Toplam: 253 mezar 3248 kişi
