İstanbul’da 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı kapsamında yapılan kutlamalarda havai fişek gösterilerinin de olması, bu fişeklerinin doğaya ve içindeki canlılara zararlarını tekrar gündeme getirdi.
Havai fişek gösterileri, gürültü kirliliğinin yanı sıra, kimyasal ve zehirli gazların havaya karışmasıyla birlikte insanlar dahil birçok canlının sağlığını ve yaşam alanını olumsuz etkiliyor. Gösteriler özellikle kuşlarda ölümlere yol açarken, kedi ve köpek gibi canlılarda kalıcı hasar bırakabiliyor. DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar ve hayvan hakları dernekleri temsilcileri, hava fişeklerin zararlarını anlattı.
Kuşlarda ölüme sebep oluyor
WWF-Türkiye’den (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yaban hayatı uzmanı ve veteriner hekim Ahmet Emre Kütükçü, havai fişeklerin "hem insanların hem de yaban hayvanlarının sağlığına ciddi zararlar verebildiği" vurgusunu yapıyor. Kütükçü, aynı zamanda, havai fişeklerin içerdiği kimyasalların, zehirli gazların ve ağır metallerin havaya karışarak, daha sonra suyu ve toprağı kirlettiğini de belirtiyor.
Havai fişekler, özellikle gökyüzünün sakinleri olan kuşların yaşama alanına etki ediyor. Gösteri esnasında havada olmayan kuşların bile havai fişeklerin etkisiyle yaralanmaları veya ölmeleri mümkün.
Yaratılan yoğun ışık ve gürültü karşısında özellikle kuşların tepkisiz kalmasının olası olmadığını belirten Kütükçü, baykuş türleri gibi istisnalar hariç kuşların özellikle gece iyi göremediğini hatırlatıyor. "Kuşlar hava kararmadan buldukları ve geceyi geçirdikleri güvenli alanları terk etmek zorunda kalıyor" diyor. Buna ek olarak Kütükçü, kuşların yüksek enerji ihtiyaçlarını, güvenli iniş yapmaları durumunda bile kaybederek, ölebileceklerini söylüyor.
Doğada çeşitlilik tehdit altında
İlkbahar ve sonbahar dönemlerinde göçmen kuşların da uğramasıyla birçok farklı kuş türlerine ev sahipliği yapan Türkiye, biyolojik canlılığın korunması için de büyük önem arz ediyor. Kuşlar sadece büyük kentlerde değil, kırsal alanlarda da havai fişeklerden zarar görebiliyor.
Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü’nden kuş bilimci Prof. Dr. Utku Perktaş, havai fişeklerin sebep oldukları yüksek sese dikkat çekiyor. Gürültü sebebiyle kuşların ölebileceğini belirten Perktaş, "Havai fişekler şehirlerdeki kuş çeşitliliği için önemli bir tehdit olarak algılanabilir" diyor. Kuşların yüksek ses nedeniyle bilinçsiz bir şekilde ve panik halinde uçuşabildiklerini belirten Perktaş, "Sonuç, çarpma ve çarpışmalar sonucu kuş ölümleri olarak karşımıza çıkıyor" diyor.
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa öğretim üyesi Prof. Dr. Zeynel Arslangündoğdu ise kuşlarda oluşan korku ve strese dikkat çekiyor. Arslangündoğdu, oluşan panik sonucu "Kuluçkada duran ebeveynler yuvayı terk edebilir. Bu da yumurtaların ve yavruların ölümüne neden olur" diyor. Panik ayrıca "yumurtanın soğuk kalması ve yavrunun aç kalması" gibi riskleri de beraberinde getiriyor.
Bu kapsamda, Arslangündoğdu kuş türü çeşitliliğinin de azaldığını hatırlatarak "şehir, kırsal demeden tüm alanlarda havai fişek atılmasının kuşlara olan etkileri vatandaşlara anlatılarak bu alışkanlıktan vazgeçilmesi sağlanmalıdır" yorumunda bulunuyor ve ekliyor: "Özellikle kır düğünleri, orman içindeki düğünler, milli parklarda yapılacak düğünler de kesinlikle idare tarafından yasaklanmalıdır."
"Havai fişekler yasaklanmalı"
İstanbul Büyükçekmece ve Nevşehir Kapadokya gibi birkaç bölgede halihazırda yerel düzeyde havai fişek yasakları var. Hayvan hakları dernekleri ise canlılara verilen zarar sebebiyle tamamen yasaklanmalarını talep ediyor.
Hayvanlara Adalet Derneği'nden (HAD) Av. Melike Özdemir Ballı, TBMM Hayvan Hakları Araştırma Komisyonu Raporu’nda "havai fişek izninin sıkı kurallara bağlanarak istisnai bir durum haline getirilmesinin tavsiye edildiğini" hatırlatıyor. Buna ek olarak, fişeklerin patladıktan sonra günlerce atmosferde kaldığını, canlıların tozlarını soluğunu ve ciddi hastalıkların oluştuğunu belirterek "havai fişeklerin tamamen yasaklanmasını" istiyor.
"Havai fişek yalnızca kuşları değil, aslında fişeğin atıldığı alana yakın olan bütün canlıları ve doğayı etkiliyor. Kediler, köpekler korkuyor ve travma yaşıyor, yaşam alanlarından kaçıyorlar, yaralanıyor ve bazıları kalp krizi geçirebiliyor" yorumunu da yapan Özdemir Ballı, yaratılan travmaların etkisinin günlerce sürdüğüne dair araştırmalar olduğunu kaydediyor.
"Görkemli bir kutlama yapmak için yüzlerce, yılbaşı gibi günlerdeyse binlerce canlıyı öldürmeye hakkımız yok" diyen Özdemir Ballı, havai fişeklerin içinde, başta baryum olmak üzere birçok zararlı madde olduğuna da dikkat çekiyor.
Hayvanların Yaşam Hakları Konfederasyonu (Haykonfed) Başkan Yardımcısı Nihal Kasa da havai fişek gösterileri sırasında kuşların büyük zarar görmesinin yanı sıra "Deniz hayvanları, karada yaşayan yaban hayvanları da bu kimyasallardan ve ses patlamalarından ciddi biçimde zarar görüyorlar" diyor.
Kimyasal gazların doğaya yayılarak içindeki canlı türlerine de zarar verdiğini belirten Kasa, "Havai fişek gösterileri ölüm saçıyor" diyor. Kasa, buna ek olarak, resmi ve özel ayrımı olmadan "tüm kuruluş ve şahıslarca kullanımının yasaklanmasını" talep ettiklerini belirtiyor.
