Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem: 6 muhalefet partisinin, 14 Aralık’ta tamamlamayı planladığı çalışma, hangi düzenlemeleri öngörüyor?

Ayşe Sayın-Ankara

6 muhalefet partisi, Ekim ayı başından bu yana üzerinde çalıştıkları 'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' ile ilgili ortak metne 14 Aralık'ta son biçimini verecek.

CHP, İYİ Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Saadet Partisi ve Demokrat Parti temsilcilerinin üzerinde çalıştığı 'güçlendirilmiş parlamenter sistem' önerisi 5 ana başlıktan oluşuyor; Yasama, Yürütme ve Yargı alanlarında kapsamlı düzenleme önerileri içeriyor.

CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek, İYİ Parti Genel Başkan Yardımcısı Bahadır Erdem, Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Ayhan Sefer Üstün, DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya ve Demokrat Parti Genel Başkan Yardımcısı Bülent Şahinalp'ten oluşan ortak komisyon çalışmalarında sona yaklaştı.

Salı günü yapılan toplantıda 'kamu yönetimi' alanında yapılacak düzenlemeleri kaleme alan ortak komisyon, gelecek hafta toplanmayacak ve son toplantısını 14 Aralık'ta yaparak, ortak metne nihai biçimini verecek.

Liderlere sunulacak

Daha sonra hazırlanan ortak metin, 6 partinin genel başkanlarına sunulacak. Ve sonrasında da ortak metin kamuoyuna açıklanacak.

6 partinin liderinin, üzerinde anlaşılan öneriyi ortak bir toplantıyla kamuoyuna açıklaması da gündemde. Ancak bu konuda henüz kesin karar alınmadığı, bu konunun ilerleyen süreçte liderler arası yürütülecek görüşmeyle kesinleştirileceği belirtiliyor.

5 başlıktan oluşuyor

BBC Türkçe'nin detaylarına ulaştığı 'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' önerisi; Giriş, Yasama, Yürütme, Yargı ve Demokratik Sistemin Temel Esasları olmak üzere 5 ana başlıktan oluşuyor.

Giriş bölümünde cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine neden karşı çıkıldığı ve eski parlamenter sisteme dönmek yerine neden güçlendirilmiş parlamenter sistemin önerildiği açıklanıyor. Bu bölümde güçlendirilmiş parlamenter sisteme ilişkin temel ilkelere de yer veriliyor.

Komisyon 14 Aralık'taki toplantısında "siyasi etik" yasası ile düzenleyici kurullarına ilişkin önerilerini kaleme alacak.

6 partinin, Yasama, Yürütme ve Yargı başlıkları ile ilgili üzerinde uzlaştığı bazı önemli düzenlemeler ise şöyle:

Yasama: Hükümeti düşüren, yenisini kurma garantisini de verecek

Yapıcı güvensizlik oyu: Başkanlık sistemine geçilmesi ile kaldırılan, Meclis'in denetim yollarından olan "gensoru" mekanizması "yapıcı güvensizlik oyu" sağlanması koşulu ile geri getirilecek. Buna göre, yeni hükümet kurulması güvence altına alınmadan, gensoru ile mevcut hükümet düşürülemeyecek. Bunun için de Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile hükümeti düşürme çoğunluğuna sahip olan Meclis üyelerinin, yine aynı çoğunlukla yeni hükümet konusunda da uzlaşması zorunluluğu aranacak.

Seçim barajı ve hazine yardımı: Meclis'in görev süresi mevcut sistemdeki gibi 5 yıl olacak. Halen yüzde 10 olan seçim barajı yüzde 3'e düşürülecek. Siyasi partilerin hazine yardımı almaları için halen gerekli olan yüzde 3 oy oranı da yüzde 1'e indirilecek.

Torba yasa: İktidarın yasaları hızla geçirmek için birbirleriyle ilgisi olmayan yasalarda değişiklik yapmak için kullandığı "torba yasa" sistemine son verilecek.

Kesin Hesap Komisyonu: Meclisin bütçe hakkının güçlendirilmesi için bir denetim komisyonu olarak 'Kesin Hesap Komisyonu" kurulacak. Meclis ihtisas komisyonları güçlendirilecek. Yeni sistemde kaldırılan sözlü soru mekanizması yeniden getirilecek.

Yürütme: Cumhurbaşkanının veto yetkisine son verilecek

Cumhurbaşkanlığı seçimi: Cumhurbaşkanı bir kereye özgü 7 yıllığına seçilecek. Eğer cumhurbaşkanı adayı isim, parti üyesi bir kişi ise, seçildiği gün partisinden istifa edecek. Görevini tamamlayan cumhurbaşkanı bir daha aktif siyasete giremeyecek.

Sembolik yetki: Cumhurbaşkanı "devletin başı" olarak milletin ve ülkenin bütünlüğünü temsil edecek ve yetkileri sembolik ve sınırlı olacak. Bu çerçevede, cumhurbaşkanın yasama, yürütme ve yargıya ilişkin görevlerine, yani icrai görev ve yetkilerine son verilecek. İmzaladığı kararlarla ilgili, başbakan ve ilgili bakanın da imzası kuralını içeren "karşı imza" ilkesi getirilecek. Cumhurbaşkanına sadece kendi teşkilatı ile ilgili atamalarda, tek başına imza atma yetkisi verilecek ve istisnai nitelikteki, tek başına imza atabileceği işlemler anayasada açıkça düzenlenecek.

Bakanlar Meclis'ten atanacak: Bakanlar, Başbakan tarafından, TBMM üyeleri veya istisnai durumlarda, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan kişiler arasından atanacak. Cumhurbaşkanının, bakanları "veto" yetkisi olmayacak ve başbakanın önerdiği ismi bakan olarak onaylamak durumunda olacak.

Hükümet kurma görevi: Cumhurbaşkanı hükümet kurma görevini parlamentoda en çok sandalye sayısına sahip olan siyasi partinin liderine verecek. En fazla sandalyeye sahip siyasi parti, hükümeti kuramadığı taktirde, cumhurbaşkanı hükümet kurma görevini sırasıyla ikinci, üçüncü partiye verecek ve siyasi partilerin konulacak süreler içinde hükümeti kurması için uzlaşma araması sağlanacak. 7 Haziran 2015 seçimlerinde AKP ilk kez tek başına hükümet kurma çoğunluğunu kaybetmiş, ancak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ana muhalefet partisi CHP'ye hükümeti kurma görevi vermemiş ve "seçim hükümeti" kurularak 1 Kasım 2015'te seçime gidilmişti.

Yargı: Silahların eşitliği ilkesi sağlanacak

HSK ikiye bölünecek: Hakimler ve Savcılar Kurulu birbirinden ayrılacak. Hakimler Kurulu'ndan Adalet Bakanı ve Müsteşarı çıkarılacak.

Üye seçimi: Bu kurullarda çoğulculuğu sağlamak için üyelerin yarısı TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla, yarısı da Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Barolar Birliği ve 1. Sınıf hakimlerin önereceği adaylar arasından seçilecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri de Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Kurul'un belirleyeceği adaylar arasından, Meclis tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecek.

Barolar: İktidarın geçen yıl Meclis'ten geçirdiği, 'çoklu baro' sistemine son verilecek.

YSK'ya yüksek mahkeme statüsü: Yüksek Seçim Kurulu, yüksek yargı organı olarak yeniden yapılandırılacak ve iki daireye bölünecek. Dairenin birisi uygulama ve önüne gelen işlere bakacak, diğer dairenin görevi ise itirazları değerlendirmek olacak.

Özel yargılama usullerine son verilecek: Özel yargılama usulleri ve özel mahkeme uygulamasına son verilecek. Bu çerçevede yetkileri tartışma konusu olan sulh ceza hakimliklerinin yetkileri yeniden düzenlenecek.

Silahların eşitliği: Yargılamanın her aşamasında ve duruşma salonlarının düzeninde "silahların eşitliği" ilkesi uygulanacak. Bu çerçevede savunma ile iddia makamı salonda eşit düzeyde olacak, savcılar bir üst basamakta oturmayacak.

Terfide AİHM kriteri: Yargıçların terfisinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarına uymaları gözetilecek. Uymayanların siciline olumsuz puan işlenecek.

İptal davaları: Çıkarılan kanunlarla ilgili Anayasa Mahkemesi'ne yapılabilen iptal başvurularının kapsamı da genişletilecek. Ana muhalefet partisinin yanı sıra Meclis üye tam sayısının 10'da biri oranına denk gelen sayıda milletvekilinin imzasıyla iptal davası açılabilecek.

Demokratik Sistemin Temel Esasları

Muhalefetin parlamenter sistem çalışmasının sonuncu ve beşinci başlığını ise "Demokratik Sistemin Temel Esasları"na ilişkin öneriler oluşturuyor.

Bu başlık altında; temel hak ve özgürlükler ile kamu yönetimine ilişkin yapılması düşünülen yasal değişiklikler yer alıyor.

Üzerinde fikir birliği sağlanan düzenlemeler şöyle:

Basın özgürlüğü: Gazetecilere karşı ceza soruşturmasına gerekçe olan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihadı çerçevesinde yeniden düzenlenecek. TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık esaslarına göre yeniden yapılandırılacak.

Basın kartları: Keyfi akreditasyon kararları engellenecek. Basın kartlarının verilmesinde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacak.

Medya sahipliği: Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek. Basında tekel ve kartel oluşmaması ve medya kuruluşlarının denetlenmesi amacıyla Rekabet Kurulu'na resen inceleme yetkisi verilecek.

RTÜK: Radyo Televizyon Üst Kurulu üyeleri, alanında uzman kişiler ve meslek kuruluşlarının temsilcileri arasından, TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecek. Nitelikli çoğunluğun sağlanamadığı durumlarda üye, kura ile belirlenecek.

Kadına şiddetle mücadele: Kadına yönelik şiddetle etkin şekilde mücadele edilecek. Kadına şiddetin önlenmesi adına uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat hükümleri uygulanacak.

Kamu Yönetimi: Kayyum uygulamasına son verilecek

Siyasi partiler, son toplantıda 'kamu yönetimi' başlığı altında da şu hükümlerde uzlaştı:

Yerel yönetimler: Merkezi idarenin yerel yönetimler üzerindeki yetkileri sınırlanacak. Bu çerçevede İçişleri Bakanlığı tarafından belediye başkanlarının görevden alınarak kayyum atanması uygulamasına son verilecek. Belediye başkanının kesin hüküm giymesi veya yargı kararıyla görevden el çektirilmesi halinde yerine belediye meclisinden başkan seçilecek.

Yazılı sınav esas olacak: Kamuya atamalarda liyakat, eşitlik, şeffaflık ilkeleri gözetilecek. İşe alımlarda mülakat yerine yazılı sınav esas olacak. Ancak temsil niteliği yüksek olan bazı kurumlarda mülakat da uygulanabilecek.

Kamu ihaleleri: Kamu İhale Yasası'nda düzenlemeye gidilecek, kamu ihalelerinin kamuoyuna açık yapılması sağlanacak. Yolsuzlukla mücadele için Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu (GRECO) tavsiye kararlarına uyum sağlayacak düzenlemeler yaşama geçirilecek.