Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), 37 yılda tam 27 hükümet gördü, onlarca bakan eskitti. Peki 9 ili kapsayan proje ne durumda? Yüzde kaçı tamamlandı? Bölge halkının projeden beklentileri ne? Özetle bölgeyi kalkındırması beklenen sulama projelerinin sadece yüzde 15'ü tamamlanırken elektrik üretimi yapan projeler bitmek üzere...
Nizamettin Kaplan'ın ntvmsnbc'de yer alan haberine göre; dünyanın ikinci, Türkiye'nin ise en büyük entegre projesi olan GAP'ın son durumu...
Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep , Kilis, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Mardin... Güneydoğu Anadolu Projesi'nde yer alan iller bunlar. Bu bölge Türkiye topraklarının yaklaşık yüzde 10'unu oluşturuyor.
Türkiye'de sulanabilir arazilerin yüzde 20'si GAP bölgesinde. 7 buçuk milyon kişi, GAP sınırlarındaki 9 ilde yaşıyor. İnsan odaklı bir kalkınma projesi olan GAP, bölgenin sosyoekonomik yapısını değiştirmeyi hedefliyor.
GAP'ın en başta ortaya çıkış amaçlarından biri olan bölgeyi kalkındırma hedefinin en önemli ayağı Güneydoğu topraklarını suyla buluşturarak tarıma sınıf atlatmaktı.
Elektrik üretiyor, sulama yetersiz
Gaziantep Ticaret Odası Başkanı Mehmet Aslan'a göre GAP'ın en başarılı olduğu konu enerji alanı. Ancak Aslan elektrik üretimi konusundaki hedeflerin sulama konusunda gerçekleştirilmediği de ekliyor sözlerine.
Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi Başkanı Mehmet Kaya ise rakamlarla ortaya koyuyor son durumu: "Enerji yüzde 80'li oranlarda, sulamada ise bu yılın sonu itibariyle yüzde 20'ler bulunmuş değil. Dönüp baktığınızda ise sulama bölümünün daha çok gerilerde olduğunu görüyoruz."
1930'lara uzanan hayal
Bu anlamda bölgeyi kalkındırmak için başlatılan GAP, zamanla tüm Türkiye'nin elektrik ihtiyacını karşılayan bir projeye dönüştü. Asıl başarıya sulama alanındaki yatırımlar hayata geçtikten sonra ulaşılacak.Aslında su kaynaklarını etkin kullanma çabalarının temeli 1930'lu yıllara kadar dayanıyor.
Bu süreç içinde kurumsal yapılanma tamamlandı, jeolojik ve topografik etüdler başladı.
1950'li yıllarda çalışmalar Dicle ve Fırat nehirlerinde yoğunlaştı. Sondaja ağırlık verildi. Bunlar Türkiye'nin en büyük projesisinin ayak sesleriydi.
1954 yılında kurulan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nün koltuğuna bir yıl sonra genç bir mühendis oturdu. 31 yaşındaki bu genç Süleyman Demirel'di. Turgut Özal ve Recai Kutan ile yolları burada kesişti.
Bu dönemde havza projelerine hız verildi, süreç 1977'de Urfa Tüneli'nin, 1983 yılında ise GAP'ın tarihinde önemli bir kilometre taşı olan Atatürk Barajı'nın temeli atılmasıyla devam etti..
Proje, 1980 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi adını aldı. 1980'li yılların sonunda GAP bölgesini bir ana plan çerçevesinde ele alma ihtiyacı doğdu. 1989 yılında GAP master planı tamamlandı. Su ve toprak kaynaklarını geliştirme amaçlı olarak tasarlanan GAP'ı, çok sektörlü, entegre bölgesel kalkınma projesine dönüştürdü.
Proje tamamlandı
GAP'ın en temel hedefi bölgenin çehresini değiştirmekti. Proje tamamlandığında kişi başına gelir yüzde 209 oranında artacak, bölgenin işsiizlik sorunu çözüme kavuşacaktı. Proje henüz tamamlanmadı ama sosyal anlamda hayatı değiştiren önemli adımlar var.
* Bölgedeki feodal yapıyı kırmak, kadınların toplumsal hayata katılımını sağlamak gibi hedefler için çalışmalar son hızla sürüyor.
1995 yılında UNICEF'le birlikte kurulan çok amaçlı toplum merkezleri Çok Amaçlı Toplum Merkezlerinin (ÇATOM), bölge halkı ve proje arasındaki en önemli köprü. Şimdiden 200 bin kadına ulaşıldı. 9 ilde halen 42 ÇATOM var. Merkezlerde eğitim, beceri ve meslek kursları veriliyor...
Barajlar ve santraller
* Proje tamamlandığında bölgede 22 baraj 19 hidroelektrik santral olacak. 1,8 milyon hektar alan sulanacak, yılda 27 milyar kilovatsaat hidroelektrik enerji üretilecek.
Yılda 52,9 milyar metreküp'ten fazla suyun aktığı Fırat ve Dicle üzerindeki tesislerle, Türkiye toplam su potansiyelinin % 29'u kontrol altına alınacak.
* GAP için bugüne kadar önemli paralar harcandı. GAP'ın bölgeye getirdikleri gözardı edilmiyor. Ancak, sürecin yavaş işlediği yönünde şikayetler var.
* Proje, bölgeyi hem iklim hem de coğrafi yönden de değiştirdi. Sıcak ve kurak bir iklime sahip olan bölgede yapılan barajlarla nem oranı yükseldi. Barajlar yapılırken, birçok yerleşim birimi, tarihi mekan sulara gömüldü. Sivil toplum örgütleri bu konuda sık sık eylem yaptı. Hasankeyf de sulara gömülmeyi bekleyen tarihi yerlerden biri. Şanlıurfa ve Adıyaman'da pek çok yer yok artık. Halfeti ilçesi bunların en görünen örneklerinden biri.
* Geçmişin anılarının üzerinde artık tekneler tur atıyor. Halfeti ilk bakışta bir tatil beldesi gibi. Bölge halkı da tarımdan turizme geçmiş durumda.
Bölgede turizm
* Bölgede turizm sezonu uzun. Nisanda başlayıp eylüle kadar devam ediyor. Yerli turist daha fazla. Halfeti uzun zamandır, GAP su sporları şenliğine de ev sahipliği yapıyor.
GAP'la birlikte turizmde iddialı olan tek yer bu bölge değil. Urfa-Mardin-Gaziantep hattı özellikle kongre turizminde son yıllarda öne çıkıyor. Adıyaman'da ise Nemrut turizmin merkezi. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist, Komagene Uygarlığı'nın yaşandığı bu topraklara akın ediyor.
* 1995 yılında Harran Ovası'nın bereketli toprakları suyla buluştu. Amaç, bölge halkının özellikle Çukurova'ya mevsimlik işçi olarak çalışmaya gitmesini engellemekti. Bu hedef kısmen gerçekleşti. Ancak hesapta olmayan gelişmeler de yaşandı. Çiftçi, suya yabancıydı, nasıl kullanacağını kestiremedi. Yanlış sulama tuzlanma ve çoraklaşmaya neden oldu.
9 ilde 75 uydu istasyonu
* Çözüm ürün çeşitliliğinin nasıl yönlendirileceğinde... Bu amaçla Güneydoğu da bu yıl ilk kez ürün rekolte tahmini yapılacak. 9 ilde 75 uydu izleme istasyonu kuruldu. Bu istasyonlar, ürünün gelişimini, boyun, rengini saatlik ve günlük olarak izliyecek, kayıtlar tek merkezde toplanacak. Hasat sonrasında ürünün verimi, gelişim düzeyi uydu görüntüleriyle ilişkilendirilecek ve ortaya bir model çıkarılacak. Yani Türkiye artık yıllık tahıl üretimini tahmin edebilecek ve ona göre ithalat ve ihracaatını ayarlayacak...
Harran Ovası
* Bölgede gerçek anlamda suya kavuşan tek alan Harran Ovası. Birçok yerleşim birimi hala su bekliyor. GAP bölgesinde teknolojinin hala ulaşamadığı yerler de var. Bölgenin su sorunun çözümünde en önemli halkalardan biri ise Silvan Barajı. Temeli 4 Mayıs'ta atılacak baraj devreye girdiğinde başta Diyarbakır olmak üzere birçok ilin çehresi değişecek.
Dinlerin ve dillerin buluştuğu kent Mardin
Mardin, Mimarisiiyle, mutfağıyla, kadim geçmişiyle GAP bölgesinin en önemli turizm merkezlerinden biri. Son yıllarda bir başka özelliği daha var. Mardin, Türkiye'nin İstanbul'dan sonra Bienal düzenlenen ilk kenti. Mardin, GAP projesiyle birlikte bir dünya kenti olma yolunda.
GAP eylem planı
Projenin 2008-2012 hedefleri bu planda yer aldı. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, GAP eylem planını 2008 yılında Diyarbakır'da açıkladı.
GAP'ın yıllardır devam eden yolculuğunun henüz tamamlanamamış olması ise eleştiri konusu.
* Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin gelişmesine sekte vuran en önemli sebeblerden biri de terör oldu.
Güneydoğu Anadolu Projesi, 30 yılı aşkın bir süredir devam eden terör olayları ve olumsuz sonuçları için de etkili olabilir mi? GAP'tan beklentiler yüksek; terörden, feodal yapıya, ekonomik kalkınmadan eğitime kadar pek çok sorunun çözümü için umut bu projede.
Ekonomik sonuçlar dikkat çekiyor
Şimdiye kadar 13 organize sanayi bölgesi inşaa edildi. 13'ünün projesi ise sürüyor. İhracatta da son on yılda kayda değer bir artış görüldü. GAP bölesinden yapılan ihracatın ülke genelindeki payı iki kat artarak yüzde 4.4'e ulaştı. Ancak hala yapılması gerekenler var.
