Lehman Brothers niye kurtarılmadı
ABD’de konut sektörü krizinin son mağduru Lehman Brothers yatırım bankası oldu. Banka kurtarılmayı bekliyordu ki, Amerikan Hazinesi, kamu fonlarını Lehman Brothers için kullanmayacağını açıkladı. Bunun üzerine ödeme taleplerini yerine getirmekte zorluk çeken banka “iflasını” istedi.
Amerikan Hazinesi daha önce konut sektörü krizinden etkilenen JP Morgan ile Bear Stearns bankalarını bileştirip 29 milyar dolarlık destek vermiş ve bu iki bankayı kurtarmıştı. Ardından Fannie Mae ve Freddie Mac isimli iki konut finansman devi kurtarıldı. Ama ABD’nin dördüncü büyük bankası olan Lehman Brothers ortada kaldı. Bankanın hisse senedi fiyatları 2008 yılı başında 65 dolardı geçen hafta 3 dolara kadar düştü.
Peki, Lehman Brothers’ın suçu neydi? Lehman Brothers’ın müşterileri büyük kuruluşlar. Banka küçük yatırımcı ve müşterilerle iş yapmıyor. ABD Hazinesi, Lehman Brothers’ın alacaklıları tarafından kurtarılmasını bekledi. Çünkü bunlar büyük yatırımcı kurumlardı ve Lehman’ın batışından para kaybedeceklerdi. Ama beklenen “özel” kurtarma olmadı. Devlet de kurtarmayınca Lehman iflasını istedi.
Bu arada, Britanya’nın en büyük bankası Barclays Bank ve Bank of America, Lehman’ın hisse senetlerini almak için devreye girdiler ama son anda onlar da tekliflerini geri çektiler.
Lehman Brothers’ın kurtarılmayıp iflasa sürüklenmesi küresel piyasaları karıştırdı. Avrupa borsalarında hisse senetleri hızla değer kaybetti. Dün sabah saatlerinde Britanya, bankalarının sağlam durumda olduğunu açıkladı. Ardından Fransa Maliye Bakanı “Lehman’ın çökmesi bir şoktu, panik yapmamak gerekir” dedi.
Türkiye’ye gelince... Lehman Brothers’ın iflasını istemesinin ardından İMKB 100 Endeksi dün ilk seansta 37 binden 35 bin seviyesine geriledi. Dolar, YTL karşısında değer kazanarak 1 lira 23 kuruştan 1 lira 26 kuruşa yükseldi.
Küresel piyasalarda yaşanan Lehman Brothers dalgalanmasının Türkiye üzerine olumsuz etkileri daha çok kuzeyden geleceğe benziyor. Çünkü Rusya’da hisse senetleri Nisan ayından beri yüzde 50 oranında değer kaybetti. Ayrıca son iki ay içinde petrol ve emtia fiyatlarının yüzde 30 civarından gerilemesi Rusya ekonomisini olumsuz bir döneme girdiğini gösteriyor.
Rusya’dan gelecek dış şoklar 1998 yılında olduğu gibi Türkiye üzerinde gene etkili olabilir. Rusya 1998 yılında finansal krize girip borçlarını ödeyemeyince, Türkiye’den kısa vadeli yabancı sermaye çıkışı olmuştu. Gerçi o dönemde Türkiye’de ekonomi yönetiminin aldığı kararlar da sermaye kaçışında etkili olmuştu ama... Hatırlanırsa, Rusya’da kriz çıktığında dönemin hükümeti gelir vergisi yasasında geliri yeniden tarif ederek “nerden buldun” sorusunu sormuştu. Bu zamansız düzenleme, sermaye çıkışını hızlandırdı ve 6,5 milyar dolar bir anda yurt dışına çıktı.
Bu nedenle Türkiye hemen Anayasa Mahkemesi’nin iptal ettiği yabancıların gayrimenkul alımını düzenleyen yasalara işlerlik kazandırmalı. Vergilerde ticareti kolaylaştıran önlemler derhal alınmalı bu amaçla gayrimenkul ve taşıt alım satım vergileri hemen azaltılmalı. Hatta altı ay süreyle bu iki konuda vergi tatili getirilmeli. Aksi takdirde dışarıdan gelen rüzgârlar Türkiye’de sert esebilir.
Süleyman Yaşar
Taraf Gazetesi
16 Eylül 2008
