Orta Doğu'da tansiyon yükselirken normalleşme için kritik ziyaret; Hakan Fidan Mısır'a gidecek, Sisi'nin Türkiye ziyareti ele alınacak

Ankara-Kahire hattında normalleşme adımları sürerken, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan,  mevkidaşı Badr Abdelatty’nin davetiyle gelecek hafta Mısır'a gidecek. 

Dışişleri kaynaklarından alınan bilgiye göre bakanlar, görüşmede Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi'nin Türkiye ziyaretinin hazırlıklarını ele alacak. 

İki Cumhurbaşkanı arasında karşılıklı hakaretlere varan 11 yıllık sarsıntılı dönemin ardından başlayan normalleşme sürecinde şu ana kadar atılan en büyük adım, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın 14 Şubat'ta Mısır'ın başkenti Kahire'ye giderek Sisi ile bir araya gelmesi olmuştu. Kahire'de yapılan görüşmede iki ülke arasında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi’nin (YDSK) cumhurbaşkanlarının eş başkanlığında toplanacağına ilişkin ortak bildiri imzalanmıştı. 

İlk YDSK toplantısı, Sisi'nin Türkiye'ye ziyareti sırasında yapılacak. Dışişleri kaynaklarına göre YDSK kapsamında 20'ye yakın anlaşma imzalanması öngörülüyor. Fidan ve Abdelatty, görüşmede bu anlaşmalarla ilgili mevcut durumu ve YDSK ile ilgili diğer hazırlıkları ele alacak. 

İki ülke de normalleşme sürecinde atılan olumlu adımların daha çok alana yayılmasını istiyor. Alınan bilgiye göre Kahire'de yapılacak görüşmelerde ayrıca ikili siyasi, ekonomik, kültürel ilişkiler ve bölgedeki güncel gelişmeler hakkında fikir alışverişinde bulunulmasının yanı sıra enerji, sağlık, turizm, savunma sanayi alanında uzun vadeli işbirliği imkanları görüşülecek. 

Normalleşme sürecinde atılan adımların eğitim ve bilim alanına da yansıması hedefleniyor. Türkiye ve Mısır arasında üniversiteler arası işbirliği, medya ve iletişim alanında ortak çalışmaların artırılmasının da gündemde olduğu belirtildi.

Gazze'deki savaş konusunda benzer tutum ve politikalara sahip olan Türkiye ve Mısır'ın bakanlarının görüşmelerdeki ana gündem maddelerinin Gazze’deki gelişmeler, Filistin meselesi ve Gazze’ye yapılan insani yardımlar ve bölgede artan gerginlikler olacağı ifade edildi. 

Fidan ve Abdelatty, Orta Doğu'da tansiyonun çok yüksek olduğu günlerde bir araya gelecek. İsrail salı gecesi Beyrut'ta Hizbullah komutanlarından Fuat Şükür'ü öldürdükten sonra çarşamba sabah saatlerinde Hamas Siyasi Büro Şefi İsmail Haniye Tahran'da suikasta uğradı. Haniye suikastını İsrail açık bir şekilde üstlenmese de İran ve Hamas, Tel Aviv'i sorumlu tuttu. İran, Hizbullah ve Hamas'ın İsrail'e misilleme yapma sözü vermesinin ardından tekrar bölgesel savaş endişeleri tavan yaptı.

Dışişleri kaynakları, Libya, Sudan ve Somali’deki gelişmelerin de görüşmelerde iki bakan tarafından ele alınacağını ifade etti. 

Kaynaklar, Türkiye'nin hedeflerinden birinin de iki ülke arasında 10 milyar dolara yaklaşan ticaret hacminin 15 milyar dolara çıkarılması olduğunu söyledi. 

Fidan, Refah Sınır Kapısı'nı ziyaret edecek

Fidan, Mısır ziyaretinde Kahire'nin yanı sıra limanını yardım gemilerinin kullandığı El Ariş'i ve Gazze ile Mısır arasında bulunan, Gazze'ye insani yardımların sokulduğu Refah Sınır Kapısı'nı da ziyaret edecek. 

Fidan'ın burada Türkiye'den Gazze'ye gönderilen insani yardımlara ilişkin Mısır Kızılayı'nın lojistik merkezinde incelemelerde bulunması öngörülüyor. 

Sisi ziyaretinin tarihi hâlâ belli değil

Mısır Cumhurbaşkanı Sisi'nin hangi tarihte Türkiye'ye gelerek Cumhurbaşkanı Erdoğan'la görüşeceği belirsizliğini koruyor. 

T24'e bilgi veren diplomatik kaynaklar, ziyaretin "önümüzdeki aylarda" yapılmasının öngörüldüğünü belirtti. 

Yeni bakanla ilk resmi görüşme

4-5 Ağustos tarihinde yapılacak görüşmeler, Bakan Fidan'ın Abdellaty ile ilk resmi görüşmesi olacak. 

Abdellaty, Mısır’da Temmuz ayı başında yeni kurulan hükümette Dışişleri, Göç ve Yurtdışı Mısırlılar Bakanı olarak atanmıştı.

Normalleşme sürecinde neler oldu? 

Türkiye, giderek kötüleşen ekonomisinin de etkisiyle 2021’de dış politika gündemine normalleşmeleri aldı. Türkiye ekonomisi için can simidi atabilecek güçteki Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’yle, Ankara’nın daha önce yaptığı birçok suçlamaya rağmen ilişkileri normalleştirdi. “Değerli yalnızlık”, Türkiye’nin bölgede birçok konuda masanın dışında bırakılmasına sebep olmuş; buradan çıkış da sancılı olmuştu.

Türkiye, ilerleyen süreçte İsrail’le de ilişkilerini normalleştirirken, Mısır’la da ilişkileri rayına oturtmak için adımlar attı. Türkiye’nin özellikle Libya ve Doğu Akdeniz başlıklarında karşı kamplarda olduğu ülkeyle normalleşmesi, Ankara’nın bölgede hareket alanının artması için büyük önem taşıyordu.

Türkiye ve Mısır, 2021’in Mayıs ve Eylül aylarında birçok kez taraflar arasındaki anlaşmazlıkları gidermek için istikşafi  (keşif amaçlı) görüşmeler gerçekleştirdi. Bu süreç, taraflar anlaşmazlıkların normalleşmeyi engellemeyecek seviyeye indirgendiğine karar verene kadar devam etti. 

2022'nin Nisan ayında Müslüman Kardeşler’in yayın organı Mekameleen TV, "mevcut koşullar nedeniyle" Türkiye'deki yayınlarını sonlandırdığını duyurdu.

Haziran 2022’de 2013’teki darbeden sonra ilk kez bir bakan, Kahire’nin yolunu tuttu. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, İslam Kalkınma Bankası’nın yıllık toplantısına katıldı. 23 Ağustos 2022’de Türkiye Ticaret Bakanlığı'nca Kahire’de Türk ve Mısırlı işadamları arasında bir görüşme gerçekleştirildi.

Nebati, normalleşme sürecinde Mısır'a giden ilk bakan oldu

2022’nin Ekim ayında Trablus’la yapılan hidrokarbon anlaşması ise normalleşmeyi kısa süreliğine sekteye uğrattı. 

Buzların erimeye devam ettiğine dair en net sinyal ise Kasım 2022’de Katar’da düzenlenen FIFA Dünya Kupası’nın açılış karşılaşmasında geldi. Erdoğan ve Sisi, ilk kez birlikte poz verdi ve görüştü. Mısır, bu süreci “ilişkilerinin geliştirilmesinin başlangıcı” olarak niteledi. 

Sisi ve Erdoğan, Katar'da Dünya Kupası'nın açılışında

6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından dönemin Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şükri, 27 Şubat’ta Türkiye’ye bir dayanışma ziyareti düzenledi. Bu da Mısırlı bir bakanın 10 yıl sonra Türkiye’ye gerçekleştirdiği ilk ziyaretti.

Mısır, 6 Şubat depremlerinin ardından Türkiye'ye 525 tonluk yardım malzemesi gönderdi

4 Temmuz 2023’te taraflar, 10 yıl sonra karşılıklı olarak büyükelçi atama kararı aldı. Türkiye-Mısır ortak açıklamasında, "Türkiye Cumhuriyeti ve Mısır Arap Cumhuriyeti iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin büyükelçilik seviyesine çıkarıldığını duyururlar. Türkiye, Kahire Büyükelçisi olarak Büyükelçi Salih Mutlu Şen’i, Mısır ise Ankara Büyükelçisi olarak Amr Elhamamy’i aday göstermişlerdir" denildi.

Erdoğan ve Sisi, 10 Eylül 2023’te de Yeni Delhi’deki 18'inci G20 Liderler Zirvesi’nde heyetler arası görüşme gerçekleştirdi. 

Dışişleri Bakanı Fidan, bu ay verdiği söyleşide Mısır’ın Türkiye’den İHA almasının gündemde olduğunu söyledi.

Erdoğan, 14 Şubat 2024'te 12 yıl sonra ilk kez Kahire'ye gitti ve Sisi ile bir araya geldi. 

2013'te ilişkiler neden bozulmuştu?

17 Aralık 2010’da Tunus’ta “demokrasi, insan hakları ve özgürlük” talebiyle başlayan hükûmet karşıtı gösteriler, kısa süre içinde Arap ülkelerinde yayılmaya başladı. Bu, “Arap Baharı” olarak da anılacak ve bölge siyasetinde önemli kırılmalara yol açacak sürecin başlangıcıydı.

“Bahar” 25 Ocak 2011’de Mısır’ı da sarstı. Ülke çapında hükümetin istifasını talep eden protestolar başladı. O dönem Başbakan olan Tayyip Erdoğan, Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek’e “halkını dinle” diyerek görevi bırakma çağrısı yaptı. 11 Şubat 2011’de Mübarek protestolar nedeniyle istifa etti. 

Kahire'deki Tahrir Meydanı, Mısır'daki Arap Baharı protestolarının merkeziydi

2012’de ülkede yapılan ilk demokratik seçimlerde Müslüman Kardeşler üyesi Muhammed Mursi, Cumhurbaşkanı seçildi. AKP ve Müslüman Kardeşler arasındaki bazı ideolojik yakınlıklar, Türk hükûmetinde bu sonucun memnuniyetle karşılanmasına sebep oldu. Ankara, bölgenin iki nüfuzlu ülkesi arasında önemli bir işbirliği penceresi oluştuğu düşüncesiyle Mısır’la ilişkileri geliştirmek için önemli adımlar attı. Erdoğan, Mübarek’in devrilmesinden sonra 2012’de ziyaret ettiği Mısır’a bir kez daha gitti ve Mursi ile görüştü. Taraflar arasında imzalanan anlaşmalar ilişkileri güçlendirme yolunda önemli adımlar attı.

Ancak Mısır’da “Arap Baharı” başarılı olsa da, içeride sular durulmamıştı. Mursi’nin Cumhurbaşkanı seçilmesinin birinci yıl dönümü olan 30 Haziran 2013’te on binlerce protestocu Mısır genelinde sokaklara çıktı ve bu sefer Mursi’nin istifasını istedi. 1 Temmuz’da protestocuların Müslüman Kardeşler merkezine saldırması ve çevresinde başlayan çatışmalarda 8 kişinin ölmesiyle ordu, hükümet ve eylemcilere uzlaşı için 48 saat süre tanıdı. 3 Temmuz günü verilen sürenin dolmasıyla Genelkurmay Başkanı Sisi önderliğindeki silahlı kuvvetler, yönetime el konulduğunu ve Mursi’nin görevden alındığını açıkladı. Mursi ev hapsine, birçok Müslüman Kardeşler yöneticisi ise gözaltına alındı. 

Ankara darbeyi kınadı ve gelecekte Mısır’ın başına geçecek Sisi'yi bir ‘tiran’ olarak nitelemeye başladı. Kasım 2013’te Mısır, Türkiye’nin Kahire Büyükelçisi’ni "iç işlerine karışıldığı" gerekçesiyle istenmeyen adam ilan etti. Mısır’ın darbeden sonra yükselen gerilimle istişareler için çağırdığı Ankara Büyükelçisi bir daha hiç geri dönmedi. İlişkiler maslahatgüzar seviyesine düşürüldü.

Türkiye, bu dönemde Müslüman Kardeşler’in üst düzey yöneticileri ve ona yakın medya kuruluşları için bir merkez haline gelmeye başladı. 2014’te Cumhurbaşkanı olacak Sisi’yi en çok rahatsız edecek başlıklardan biri de bu olacaktı. 

Mursi, 17 Haziran 2019'da yargılandığı Tora Cezaevi'nde çıktığı duruşmada fenalaşarak hayatını kaybetti. Destekçileri, tutukluluğu sırasında Mursi'nin gerekli tıbbi desteği alamadığını savundu. Mursi'ye resmi cenaze yapılmasına izin verilmedi, kamuya kapalı bir şekilde ölümünden kısa süre sonra toprağa verildi.