Pelin Ünker / DW Türkçe
Türkiye'de Emeklilikte Yaşa Takılanların (EYT) sayısı 3 milyonu aşıyor. Bunlardan biri de Serpil Hanım. 49 yaşındaki insan kaynakları müdürü 1994'te sigortalı olmuş, 24 yıldır çalışıyor. Emekli olmasına iki yıl var. "Yine şartlar değişmezse” diye serzenişte bulunuyor... "İşe girdiğimde 20 yıl ve 5 bin iş günü isteniyordu emeklilik için. Verilmiş haklarım geri alındı. 42 yaşında emekli olacakken şimdi 51 yaşında olacağım. Prim günümü önce 5 binden 5 bin 100 güne çıkardılar. Sonra 5 bin 400 oldu, ardından 5 bin 720 gün oldu. 51 yaşıma gelene dek primim yine artmazsa iki yıla emekli olacağım” diyor Serpil Hanım.
En büyük kaygısı ise işsiz kalmak. "Ben şimdi işten çıkmış olsam nasıl iş bulacağım” diye soruyor ve ekliyor: "Devlet yeni mezunu işe alana teşvik veriyor. Tabii ki şirketler gençleri işe alır. 20-30 yaşındaki insanlar işsiz geziyor, 50 yaşındakini kim işe alsın. İşsizlik maaşı var ama aldığın maaşın yarısını veriyor o da 10 ay. Avrupa ve Amerika'da da 60-65 yaşında emekli olunuyor. Ama oradaki standartlarla buradakiler bir değil.”
1999 yılındaki düzenleme
17 Ağustos 1999 depreminin hemen ardından yapılan sosyal güvenlik reformu, emeklilik konusunda binlerce çalışanın mağduriyetine yol açtı. IMF ile stand-by anlaşması yapan DSP-MHP-ANAP hükümeti tarafından 25 Ağustos 1999'da çıkarılan yasa, bu tarihten önce sigortalı olanlara da uygulandı. Binlerce kişi, işe başladığı tarihe göre tüm şartları yerine getirse de yaşı beklediği için emekli olamadı. 1999'da emeklilik yaşı önce 58-60'a (kadın-erkek) yükseltildi.
Buna göre 1999 öncesi işe girenler, 5 bin ile 5 bin 975 gün arasında değişen prim ödeme gün sayısına ve kadınlarda 38-56, erkeklerde 44-58 arasında değişen yaşa göre emekli olabiliyor. 1999-2008 arasında işe başlayanlar 58-60 yaşında ve 7 bin prim günü, 2008-2036 arası 58-60 yaş ve 7 bin 200 prim günüyle emekliliğe hak kazanıyor. 2036 yılından sonra ise kademeli olarak yaş artıyor ve 65'e kadar çıkıyor. Öte yandan yaş haddinden emekli olabilmek için 3 bin 600 gün prim ödemek yetiyor. Bu da 12,7 yıl yapıyor. Düzenlemeden faydalanmak için kadınların 58, erkeklerin 60 yaşına gelmesi yeterli görülüyor.
Meclis gündeminde
1999'dan bu yana sorun aralıklarla gündeme geldi ama bir çözüme kavuşmadı. Yerel seçimlere sayılı zaman kala ise bu mağduriyetin çözüleceği beklentisi oluştu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, EYT'nin bütçeye yıllık 26 milyar TL yük getireceğini ve bu yüzden kabul edilemeyeceğini dile getirse de konu gelecek hafta yeniden meclis gündemine taşınacak. DW Türkçe'ye bilgi veren CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer'in danışmanı Nur Bellek, parti milletvekillerinin bütçe görüşmeleri sırasında EYT'nin yeniden tartışmaya açılmasını talep edeceklerini söyledi. Ömer Fethi Gürer daha önce hem 26. hem de 27. yasama yılında konu hakkında kanun teklifi vermişti. Bu kez kanun teklifi vermek yerine sorunları sözlü olarak dile getireceklerini ifade eden Bellek, muhalefet partilerinin çözüme kavuşuncaya dek konuyu gündemde tutacaklarını, yerel seçimlerden önce bu mağduriyetin kademeli de olsa giderileceğini düşündüklerini söyledi.
MHP İstanbul Milletvekili Arzu Erdem de MHP Lideri Devlet Bahçeli'nin talimatıyla temmuz ayında EYT ile ilgili kanun teklifi vermişti. CHP, İyi Parti ve MHP yaşa takılanlarla ilgili kanun teklifleri verirken HDP, bu teklifleri destekleyeceğini açıklamıştı. Ancak MHP son anda tavrını değiştirdi. 25 Ekim'de İyi Parti'nin TBMM'de araştırma komisyonu kurulması teklifi ikinci turda MHP milletvekillerinin çekimser oy kullanmasıyla reddedildi. CHP grubunun, ekim başında kanun tekliflerinin görüşülmesi için TBMM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu'na yaptığı toplantı çağrısı ise yanıtsız kaldı. Meclisteki tartışmalar sırasında AKP Grup Başkanvekili Cahit Özkan, emeklilikte yaşa takılanlar diye bir kavramın dünyanın hiçbir yerinde olmadığını, AKP'nin çalışan gençlik istediğini söyledi. Cumhurbaşkanı Erdoğan "Bizim kitabımızda yorgunluğun, yılgınlığın, tembelliğin yeri yoktur. Sosyal güvenlik sistemimizde bunu tasvip etmiyoruz" diye noktayı koydu.
Erdoğan ve AKP'nin EYT yasasına sıcak bakmasa da 24 Haziran seçimleri sonrası muhalefet partilerinin sandalye sayısı yasa teklifini geçirmeye yetiyor. Dolayısıyla EYT ile ilgili yeni gelişmelerde yine MHP'nin kilit rolü olacak. Eğer MHP tavrını değiştirmezse devlet bütçesinin 60 milyar lira açık verdiği bu dönemde AKP'nin yasayı kabul etmesi zor görünüyor.
Aile yardım sigortasına vurgu
DW Türkçe'ye konuşan sosyal güvenlik uzmanı Ali Tezel ise Türkiye'de EYT'lerin iş bulamadığı zaman ortada kaldığını belirtiyor. Tezel, "Almanya'da da emeklilik yaşı 65 ama iş bulamazsa aile yardımı sigortası var. Türkiye'de yok. Bu yüzden emeklilik yaşı çok yüksek” diyor.
Tezel'e göre sıkıntılar bununla sınırlı değil. Sistemde 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası diye üç farklı dönem olduğunu belirten Tezel "En kötü dönem de AKP'nin olduğu 2008 sonrası. Bir asgari ücretli 1999'dan önce emekli olduğunda 2 bin 800 lira emekli maaşı alırken, 1999-2008 arasında 1400-1500, 2008 sonrasında olursa 900 lira maaş alıyor. Çünkü 2000 ve 2008'de prim bağlama oranları düşürüldü. Şu an Türkiye'de asgari ücretin altında maaş alan emekliler var. Sistem baştan aşağı değişmeli. Toplumun tüm kesimlerince tartışılmalı” diyor.
Yaşa takılan çalışanların 28 Şubat 2014'te EYT Derneği'ni kurduklarını hatırlatan Tezel, dernek iyi örgütlenirse yerel seçimler öncesinde düzenlemenin gündeme gelebileceğini düşünüyor. Tezel'e göre düzenlemenin maliyeti 30-35 milyar lirayı bulabilir.
