Türkiye elektrik ve doğalgaz piyasasında kriz derinleşiyor. Uzmanlara göre, yakın zamanda büyük kesintiler gündeme gelebilir. Yeni zamlar da yolda.
Cumhuriyet'ten Şehriban Kıraç'ın haberine göre, başta elektrik olmak üzere bakım bahanesiyle şirketler planlı kesintileri artırırken, arz yetersizliği nedeniyle BOTAŞ elektrik santrallarının gazını tamamen kesti, tesislerde elektrik üretimi durduruldu.
31 Mart 2015’te yaşanan ve saatlerce süren kesintinin ekonomiye maliyeti yaklaşık 100 milyon dolar olarak hesaplanmıştı.
Geçen hafta İran’ın iklim şartları nedeniyle Türkiye’ye doğalgaz gönderimini kıstığı iddia edilmişti. Bu iddia yetkili makamlarca yalanlansa da BOTAŞ’ın özel sektöre verdiği doğalgazı yüzde 50 azaltması soru işaretlerine neden olmuştu. BOTAŞ, doğalgazda artan tüketici talebini karşılayabilmek için yeni önlem aldı ve özel sektördeki kısıntıyı yüzde 90’a çıkardı.
Reuters’a bilgi veren enerji sektörü kaynakları, soğuk hava nedeniyle Türkiye’nin günlük doğalgaz tüketiminin 200 milyon metreküpün üzerine çıktığını ve talebin karşılanmasında sıkıntılar yaşandığını belirttiler.
Kesinti yüzde 90
BOTAŞ’ın özellikle evsel tüketimdeki talebi karşılamak için bazı tedbirleri devreye koyduğunu kaydeden bir sektör kaynağı, “Bu kapsamda BOTAŞ doğalgaz çevrim santrallarına verdiği doğalgazda dün itibarıyla kesintiyi yüzde 90’a çıkardı. BOTAŞ ayrıca bazı sanayi kuruluşlarından kritik olmayan üretimlerini azaltmasını tavsiye etti” dedi. BOTAŞ, havaların soğuması nedeniyle evsel tüketimde meydana gelecek artışı dikkate alarak, 14 Aralık sabahından itibaren özel sektöre ve EÜAŞ’a ait santrallara verdiği doğalgazı yüzde 50 azaltmıştı. Marmara Ereğlisi’nden kamyonlara LNG ikmalini de durdurdu.
Yüzde 38’i gazdan
Doğalgaza derinden bağımlı elektrik sektöründe arz kısıntıları ve talebin yüksekliği serbest piyasada elektrik fiyatlarını yüzde 400’e kadar çıkardı. Türkiye’de elektrik üretiminin yüzde 38’e yakını doğalgazdan sağlanıyor. Türkiye’de doğalgaz santrallarının kurulu güce oranı yaklaşık yüzde 31 ve bu santralların ürettiği elektrik toplam tüketimin yaklaşık yüzde 57’sini karşılıyor. Bu durum arzda büyük payı bulunan doğalgaz santrallarına karşı elektrik fiyatlamasını hassaslaştırıyor. Uzmanlara göre söz konusu kesintiye bağlı oluşan basınç sorununun özellikle büyük ölçekli elektrik üretim tesislerinin çalışmasını zorlaştırması fiyatları yükseliş yönünde etkiliyor.
Piyasa aktörleri, döviz tarafındaki kur baskısı ile birlikte iç piyasada artan maliyetler düşünüldüğünde 1 Nisan 2017 itibariyle son tüketici için hem gaza hem elektriğe zam beklenmesinin çok olası olduğunu belirtti.
"Kışın kesinti yapamazsınız"
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Yeşil, elektrikte üretim dağıtım ve iletimin özelleştirilmesi ile kesintilerin arttığına işaret ederek, “31 Mart 2015’te yaşanan elektrik kesintisinin aynısını yaşayabiliriz. Özelleştirme esnasında elektrikte bir tekel olması tek elden yönetilmesi gerektiğine vurgu yapmıştık. Şimdi sorunlar yaşanıyor” dedi. Elektrikte bakım gerekçesiyle planlı kesintilerin arttığına dikkat çeken Yeşil, “Planlı kesinti bahar döneminde olur. Kışın ortasında bunu yapamazsınız. Bu da sorun olduğunu gösteriyor. Devlet bir an önce elektrikte kamulaştırma yapmalı” diye konuştu. TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz da, enerjide karanlık bir tablo çizmek istemediğini vurgulayarak, Türkiye’nin kurulu gücünün 79 bin megawata ulaştığını, planlı bir politikayla bu kaynakları kullanması gerektiğini, Türkiye’nin şu an için yeni santrallara ihtiyacı bulunmadığını vurguladı. Türkyılmaz, enerjide geçici sıkıntıların olabileceğini söyledi.
Yaz saati ısrarı israf getirdi
Elektrik Mühendisleri Odası’nın (EMO) elektrik tüketim istatistikleri üzerinden yaptığı hesaplamaya göre kasım ayında ekonomideki yavaşlamaya ve sıcaklıkların mevsim normallerinde seyretmesine rağmen elektrik tüketimi geçen yıl kasıma göre yüzde 6.53 oranında artışla 22.7 milyar kilovat saat ile en yüksek düzeye ulaştı.
EMO, kalıcı yaz saatinin tasarruf değil enerji tüketiminde israfa yol açtığı değerlendirmesinde bulundu. EMO, “Elektrik tüketiminde hava koşullarına bağlı olarak bir artıştan söz etmek mümkün değildir” ifadesini kullandı.
Fatura yükselecek
Bu yıl kasım ayı elektrik tüketiminin geçen yılın aynı ayına göre yüzde 6.5 gibi rekor artış göstermesini değerlendiren Uluslararası Enerji Ekonomisi Birliği (IAEE) Başkanı, Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gürkan Kumbaroğlu’na göre doğalgaz faturalarında da kötü sürprizler olabilir.
Tüketim artacak
Kış saatine geçilmemesi nedeniyle Türkiye’de insanların daha soğuk bir sabaha uyandığını ve bu nedenle doğalgaz tüketiminin de artacağı uyarısında bulunan Prof. Dr. Kumbaroğlu, “Bir taraftan karanlık nedeniyle daha çok aydınlatma ihtiyacı, diğer taraftan soğuk nedeniyle daha çok ısıtma ihtiyacı ortaya çıkıyor. Konutların enerji tüketiminde aydınlatmanın payı yüzde 10 düzeyinde iken ısıtmanın payı yüzde 35’lere ulaşıyor. Tüm bunları alt alta koyduğunuzda kasım ayı elektrik tüketimindeki rekor artışın yanı sıra yaz saati uygulaması nedeniyle doğalgaz tüketiminde de artış görüleceği sonucuna ulaşıyorsunuz” dedi.
Kumbaroğlu ayrıca, “Tasarruf eden ve daha mutlu bir Türkiye için kış saatine geçmemiz gerekiyor. Sabitleneceksek kış saatine sabitlenelim” diye konuştu.
Teminatlar TL’ye döndü
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), elektrikte serbest tüketici limitini 3 bin 600 kilovatsaatten 2017 itibarıyla 2 bin 400 kilovatsaate düşürdü. Bu çerçevede gelecek yıl aylık faturası 82 liranın üzerinde olan tüketici serbest tüketici olarak tedarikçisini seçebilecek. EPDK, ayrıca Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın dolar yerine TL kullanımı çağrısı doğrultusunda doğalgaz dağıtım şirketlerinin 137 milyon dolarlık teminat mektuplarının iadesi yönünde karar aldı.
