Deprem bölgesindeki dört ihmal iddiası ne?

Alican Uludağ

6 Şubat'ta 11 kentte ağır yıkıma neden olan Kahramanmaraş merkezli depremlerin üzerinden bir aydan fazla bir zaman geçti. Resmi verilere göre şimdiye kadar 47 bin 975 kişi hayatını kaybettiği belirlendi. İlgili kurumların kimlik tespit çalışmaları devam ediyor ve hâlâ çok sayıda kayıp bulunması nedeniyle can kaybının daha fazla olduğu tahmin ediliyor. Depremin ilk üç günündeki ihmallerin can kayıplarını artırdığına yönelik iddialar da hâlâ tartışılıyor. 

Arama kurtarma çalışmalarının geç başlaması, ordunun müdahalede gecikmesi ya da iletişim sistemlerinin çökmesi gibi. Peki depremin hayati önem taşıyan bu ilk üç kritik gününde gerçekten neler yaşandı? Yardımlar neden gecikti? Açılan ihmallerle ilgili soruşturma açıldı mı? DW Türkçe, 6 Şubat'tan bu yana deprem bölgesinde ortaya çıkan 4 temel ihmal iddiasını mercek altına aldı.

Deprem bölgesine zamanında, yeterli sayıda arama-kurtarma ekibi gönderildi mi?

Özellikle Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman'daki depremzedeler çeşitli basın yayın oranlarına yaptığı açıklamalarda özellikle ilk 48 saatte ciddi bir arama-kurtarma çalışmasının yapılmadığını söylüyor. AFAD'ın depremin ilk anından itibaren yaptığı açıklamalar da arama-kurtarma ekibi sayısındaki yetersizliği doğrulayan veriler içeriyor.

AFAD, 6 Şubat saat 10:00'da yaptığı açıklamada, bölgeye toplam bin 898 arama kurtarma personeli ve 150 araç sevk edildiği duyurmuştu. İlk günün sonunda ise saat 21:15 itibariyle bölgede görevlendirilen toplam arama ve kurtarma personel sayısı 9 bin 698, araç sayısı 216, iş makinesi sayısını bin 511 olarak bildirildi. Depremden 24 saat sonra ise (7 Şubat saat 04:30) bölgeye gönderilen toplam arama ve kurtarma personel sayısı 13 bin 740, araç sayısı 360, iş makinesi sayısı 3 bin 361'e yükseldi. Depremin üzerinden 48 saatten fazla zamanın geçtiği 8 Şubat 13:20'de toplam arama kurtarma personel sayısının 98 bin 153 olduğu ifade edildi. Vinç, kepçe gibi araç sayısı 5 bin 514 olarak bildirildi. Ancak AFAD, bu tarihten sonra yaptığı açıklamada, arama-kurtarma sayısını daha düşük olarak açıkladı.

9 Şubat saat 15:00'da yapılan açıklamada, "Bölgede AFAD, PAK, JAK, JÖAK, DİSAK, Sahil Güvenlik, DAK, Güven, İtfaiye, Tahlisiye, MEB, STK'lar ve uluslararası arama kurtarma personelinden oluşan toplam 25 bin 893 arama kurtarma personeli görev yapmaktadır" denildi. Bu durum, diğer saha personelinin de ilk iki gün "arama kurtarma ekibi" içerisinde gösterildiğini ortaya koydu. Depremin üzerinden 38 gün geçmesine karşın halen enkaz altından cenazelerin bulunması, arama-kurtarmadaki yetersizlik eleştirilerini haklı çıkarıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da arama kurtarma çalışmalarında ilk günlerdeki yetersizlikleri teslim etti. 27 Şubat'ta Adıyaman'a gerçekleştirdiği ziyarette Erdoğan, "Maalesef ilk birkaç gün Adıyaman'da arzu ettiğimiz etkinlikte çalışma yürütemedik. Hava ve yol koşulları nedeniyle ilk günden gelemedik. Bunun için sizden ilk günler için helallik istiyorum. Her şeyin farkındayız ve gereğini yaptığımızdan, yapacağımızdan kimsenin şüphesi olmasın" diye konuştu.

Milli Savunma Bakanlığı afet bölgesine arama kurtarma için askeri kışladan geç mi çıkardı? 

Depremin ardından konuşulan ihmallerin başında bölgeye askerlerin arama kurtarma için görevlendirilmemesi ve kışlalarından çıkışmasına izin verilmemesi iddiası oldu. Bu konuda Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın izin vermediği öne sürüldü. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'nun Erdoğan'ı yanlış bilgilendirdiği iddia edildi.

AFAD'ın depremden sonra yaptığı bilgilendirme açıklamalarında, 6 Şubat saat 17:00 itibariyle Malatya'ya 500 komando ve 600 asker, Jandarma Genel Komutanlığı'ndan Adana'ya 200 asker, Kayseri'den Malatya Akçadağ'a 200 kişilik askeri birlik gönderildiği ifade edildi. Ege Ordu Komutanlığı'ndan ise 186 istihkâm uzmanının Gaziantep-Hatay bölgesine görevlendirildiği açıklandı. Jandarma'nın İçişleri Bakanlığı'na bağlı olduğu düşünüldüğünde Milli Savunma Bakanlığı'na bağlı asker sayısı bin 286 oldu. Ancak AFAD'ın daha sonraki açıklamalarında depreme müdahale eden asker sayısına ilişkin veri yer almadı. Anadolu Ajansı'nın 6 Şubat tarihli haberinde "Deprem bölgesindeki arama kurtarma çalışmalarına şu an itibarıyla AFAD'tan gelen talepler doğrultusunda 3 binden fazla Mehmetçik katkı sağlıyor" bilgisi yer aldı.

Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ise 20 Şubat'ta yaptığı açıklamada, askerin kışlalardan geç çıkarıldığı iddialarını reddetti, delil olarak "ordunun cerideleri"ni gösterdi. Ancak Akar, toplamda kaç askerin hangi kentte ne zaman arama kurtarma çalışmasına katıldığını açıklamadı. Deprem günü saat 05:00 itibarıyla Genelkurmay Başkanı Orgeneral Güler ve Kuvvet komutanlarından bilgi almasının ardından saat 05:10'da Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı telefonla aradığını belirten Akar, “Genelkurmay Başkanı ve Kara Kuvvetleri Komutanı ile Hatay'a hareket edeceğimizi kendilerine arz ettik. Uygun buldular ve bu çerçevede çalışmalarımızı sürdürdük" dedi. Ancak Erdoğan'ın bu "uygun bulma" izni deprem için asker sevki değil, komutanların Hatay'a gitmesine ilişkin oldu. Akar, 12 Mart'taki açıklamasında ise askerlerin 327 kişiyi enkazdan sağ ve yaralı olarak kurtardığını, 2 bin 450 vatandaşın ise cenazesine ulaşıldığını açıkladı.