T24 - CHP’nin “Aile Sigortası” projesi, Brezilyalı sosyalist lider Lula da Silva’ya iki seçim kazandıran ve Portekizce “Aile Ödeneği” anlamına gelen “Bolsa Familia” ile büyük benzerlik gösteriyor.
CHP’nin detaylarını Çarşamba günü açıkladığı ve yoksullara nakit yardımı öngören “Aile Sigortası” (AS-KUR) uygulaması, 2000’li yılların yıldız ülkesi Brezilya’da sosyalist lider Luiz Inacio Lula da Silva’nın alameti farikası haline gelen Bolsa Familia ile büyük benzerlikler gösteriyor.
Lula’nın 2006’da ikinci kez aday olduğu devlet başkanlığı seçimlerinden büyük bir zaferle çıkmasında büyük payı olan program, yoksul ve muhtaç durumdaki ailelere çocuklarını düzenli sağlık kontrolüne ve okula göndermeleri koşuluyla her ay belli bir yardım yapılmasını öngörüyor. Bu koşul, CHP’nin AS-KUR uygulamasında da çocuk yardımı alabilmek için isteniyor. İki program arasındaki bir diğer benzerlik de aylık ödemelerin hanedeki kadının adına açılan banka hesabına yapılıyor olması.
Nüfusun en yoksul kesimine sağlanan nakit akışıyla kısa vadeli yoksulluğun azaltılması hedefleniyor. Eğitim koşuluyla da uzun vadeli yoksullukla mücadelede yetişmiş insan kaynağını artırarak mesafe kat edilmesi amaçlanıyor.
Başka ülkeler de model aldı
Bolsa Familia kapsamındaki aile sayısı 2006’daki 11 milyon seviyesinden 2010’da 12.4 milyona çıktı. Sonbaharda düzenlenen başkanlık seçimlerinde her aday, programın kapsamını daha da genişleteceği vaadinde bulundu. Geçen yıl Bolsa Familia için yapılan harcama toplam gayri safi yurtiçi hasılanın yüzde 0.4’ü oldu. Bu yardımla devlet, nüfusun yüzde 25’ini oluşturan en yoksul kesime ulaştı.
2005’te Brezilya’yı ziyaret eden dönemin Dünya Bankası Başkanı Paul Wolfowitz, “Dünyanın dört bir yanındaki ülkeler Brezilya’nın Bolsa Familia örneğinden ders çıkarıyor ve benzer işler yapmaya çalışıyor” demişti.
Brezilya’nın bu projesi çocuk işçi sayısını azalttı
Bolsa Familia projesinin temeli, Brezilya’nın başkenti Brasilia’da atıldı. Brasilia’nın o dönemdeki valisi Cristovam Buarque, “Bolsa Escola” adında bir yardım programı başlattı. Bu, yoksul gençlerin okula devam etmesi koşuluna bağlı bir yardım programıydı. Kısa süre sonra diğer belediyeler ve eyaletler de benzer uygulamalara başladı. 2003’te Lula programın kapsamını genişleterek ve diğer yardım programlarını tek çatı altında toplayarak Bolsa Familia’yı başlattı. Programın sorumluluğu yeni kurulan Sosyal Kalkınma Bakanlığı’na verildi. Böylece Lula, kamu tarafında bürokrasiyi ve farklı farklı birçok programın yürütülmesi nedeniyle oluşan masrafları azalttı.
Bolsa Familia, kişi başına aylık geliri yoksulluk sınırı olarak belirlenen 70 doların altında olan ailelere okula giden çocuk başına ayda 12 dolar ödeme yapıyor. En fazla üç çocuğa kadar yardım yapılıyor. Kişi başına aylık geliri 35 doların altındaki ailelere ise 41 dolarlık ek bir ödeme daha yapılıyor.
Kilise ateş püskürmüştü
Lula’nın programı sadece övgü toplamamıştı. Zamanında Katolik Kilisesi başta olmak üzere pek çok çevreden Bolsa Familia projesinin işe yaramayacağına dair yorumlar yapılmıştı. Eleştirilerin çoğu, yoksulların kendilerine verilen parayı çar çur edeceği, ya da içkiye harcayacağı yönündeydi. Oysa federal hükümetin yaptığı araştırma, yardımın en çok gıda, okul malzemeleri, kıyafet ve ayakkabıya harcandığını ortaya koyuyor. Uluslararası Gıda Politikası Araştırma Enstitüsü’nün (IFPRI) 2005-2009 arası 11 bin hanede yaptığı ankette de çocukların okula devamlılığının yüzde 4.4, ülkenin en yoksul bölgesi olan kuzeydoğuda ise yüzde 11.7 arttığını ortaya çıkardı.
Bolsa Familia’ya itirazların bir nedeni de programın yoksulların artık iş aramamasına neden olacağı düşüncesiydi. Bu görüşün en ateşli savunucusu olan Katolik Kilisesi, “Bu program bağımlılık yaratıyor” diyor. Projeye kredi sağlayan ve teknik destek veren Dünya Bankası ise çocuk işçi oranının 5-15 yaş arasında yüzde 2’ye indiğine dikkat çekiyor.
Bolsa Familia ve AS-KUR arasındaki benzerlikler
CHP tek çatıyla sosyal yardımı etkinleştirmek istiyor
CHP’nin yaptığı hesaplamaya göre Türkiye’de yoksulluk sınırının altında yaşayan 5-8 milyon arasında çocuk, 10-17 milyon arasında birey ve 2-3 milyon arasında aile var. CHP Genel Başkan Yardımcısı Faik Öztrak, dün yaptığı açıklamada AS-KUR programına kimlerin dahil olacağıyla ilgili, “Bizim esas aldığımız, Aile Sigortası kapsamında düşündüğümüz birey sayısı 15 milyon 645 bin. Burada hesapladığımız aile sayısı da 3 milyon 250 bin. Yine bu çerçevede yoksulların en yoğun olduğu aile kategorisi olan iki ebeveynli dört çocuklu aileye vereceğimiz asgari yardım tutarı da ayda 600 lira, yıllık olarak bunu 12 ile çarpacaksınız” dedi.
Öztrak, projenin yılda toplam 7.5 milyar lira ek maliyet yarattığını belirterek, “Eğer 460 milyar liralık harcama içinden 7.5 milyar maliyeti olan Aile Sigortası programının harcamasını ayıramayacaksak o zaman biz niye iktidar olalım?” dedi.
CHP’nin AS-KUR projesi, hem kısa vadeli yoksulluk sorununu çözmek için nakdi yardım yapmayı, hem de yoksulluğu uzun vadede azaltmak için yardımı bazı koşullara bağlamayı öngörüyor.
AS-KUR için hazırlanan kitapçığa göre çocuk desteği için çocuğun sağlık denetiminin düzenli yapılması, zorunlu eğitim kurumuna devam etmesi, daha sonra orta öğretime ya da mesleki eğitim merkezine devam etmesi ve gelir getiren bir işte çalışmaması isteniyor.
Aile Sigortası ödemesi için de ailenin geçimini sağlayacak kişinin işsiz olması, İş Kurumu’na kayıtlı olması, mesleki eğitim merkezleri ya da İş Kurumu’nun açacağı kurslara devam etmesi şart koşuluyor.
14 kurum uyumlu
Türkiye’de sosyal yardım ve sosyal hizmet sunan toplam 14 kurum bulunduğuna dikkat çeken CHP, bunların birbirinden bağımsız ve farklı uygulamaları olduğunu, hepsi aynı çatı altında toplanırsa ortaya daha etkin bir politika ortaya çıkacağını savunuyor.
Bu da tıpkı Bolsa Familia uygulamasında olduğu gibi eski sosyal yardım kurumlarının dağınık yapısı birleştirilirken personel açısından da bir konsolidasyona gidileceğine işaret ediyor.
İlk başlatan Meksika
1997’de Meksika’da da “Progresa (İlerleme)” adıyla benzer bir program başlatılmıştı. Daha sonra adı “Oportunidades (Fırsatlar)” olan programda da en yoksul ailelere yapılan yardım doğrudan hanedeki kadına veriliyor, koşul olarak da çocukların eğitimini tamamlaması isteniyordu.
