Türkiye Rus yapımı S-400 hava savunma sistemini neden satın aldı? ABD neden endişeli? NATO ne diyor? İşte altı soruda Türkiye'yi dış politikada zorlayan S-400 krizi:Türkiye ve ABD arasında krize neden olan Rus yapımı S-400 hava savunma sisteminin sevkiyatına başlandı. S-400'lerin Türkiye'ye konuşlanmasını kendisine yönelik bir tehdit olarak gören ABD, yaptırım hazırlığında. Washington, Türkiye'yi F-35 programından çıkarmakla ve ekonomik yaptırımlarla tehdit ediyor. S-400'ler nedeniyle Türkiye'nin diğer NATO müttefikleri de endişeli. İşte altı soruda S-400 krizi:
1. S-400 füzeleri ne tür bir savunma sistemi?
S-400 hava savunma sistemi, İkinci Dünya Savaşı sonrası Sovyetler Birliği döneminde geliştirilen ve daha sonra Rusya tarafından moderleştirilen S-200 ve S-300 modellerinin devamı. Modele adını veren 400 rakamı ise füzelerin kilometre olarak ulaştığı menzili ifade ediyor. Rusya'da devlete ait Almaz-Antey adlı silah firması tarafından üretilen S-400'ler Rus ordusu tarafından 2007 yılından bu yana kullanılıyor. Esnek bir yapıya sahip olan S-400 sistemi beş dakikada kurulabiliyor ve havadan gelen her tür tehdide karşı da yanıt verebiliyor. S-400 bataryaları, bir komuta merkezi, radar istasyonları ve her birinde dört füze bulunan 12'ye kadar başlıktan oluşuyor. Rusya'nın ilhak ettiği Kırım'da dört adet S-400 sistemi bulunuyor. Suriye'de bulunan iki S-400 bataryası da Tartus ve Hmeymim'deki Rus üslerini koruyor. Bu arada Almaz-Antey de ABD'nin yaptırım listesinden bulunan Rus firmalarından biri.
2. Türkiye neden S-400 sistemine ihtiyaç duyuyor?
NATO üyesi Türkiye'nin kendine ait bir hava savunma sistemi şimdiye kadar bulunmuyordu. Ankara'nın talebi üzerine Suriye'den gelebilecek muhtemel tehditlere karşı 2013 yılında Gaziantep, Kahramanmaraş ve Adana'ya NATO'ya ait Patriot hava savunma sistemleri konuşlandırılmıştı. ABD, Almanya ve Hollanda'ya ait Patriotlar görev süreleri sona erdikten sonra ülkelerine geri döndü. İspanyol Patriotlarının 2015'ten beri İncirlik'te, İtalya'nın SAMP-T'lerinin de 2016 yılından bu yana Kahramanmaraş'ta görev yapmaya devam ettikleri belirtiliyor. İtalyan ve İspanyol sistemlerinin hava sahasının yüzde 30'unu koruduğunu savunan Ankara, 15 Temmuz 2016 tarihindeki darbe girişiminin ardından ise yeni bir güvenlik konseptine yoğunlaştı. Kendi hava savunma sistemine sahip olmak isteyen Ankara, bununla ilgili ABD ve Rusya ile görüşmelere başladı. Ankara'nın gündeminde ABD'nin hava savunma sistemi Patriotları da satın olmak vardı. Ancak ABD'den kabul edilebilir bir teklif almadığını gerekçe gösteren Ankara, S-400 sisteminde karar kıldı. Reuters haber ajansına konuşan bir NATO yetkilisi, Türkiye'nin S-400 satın almak istemesinin arkasında jeopolitik stratejilerin de yattığına dikkat çekti. Adını vermek istemeyen yetkili, Rusya ve Türkiye'nin bu milyarlık anlaşma üzerinden ortaklıklarını derinleştirmeyi istediğini söyledi. Yetkiliye göre, iki ülke Suriye'nin kuzeyinde de birlikte çalışmak istiyor. ABD'nin bölgedeki önemini yitirdiğini Türkiye'nin gördüğünü belirten NATO yetkilisi, ayrıca Rus doğal gazı ve Türkiye'nin enerji ihtiyacının da bu işbirliğinde rol oynadığını vurguladı.
3. Batı ülkeleri neden endişeli?
ABD ve diğer NATO müttefikleri, Türkiye'de konuşlandırılacak S-400 sistemi üzerinden Rusya'nın NATO uçaklarıyla ilgili önemli bilgileri toplamasından endişe ediyor. Washington, bunu özellikle yeni savaş jetleri F-35'lerin güvenliği açısından büyük bir tehdit olarak görüyor. S-400'lerin NATO sistemleri ile uyumlu olmadığını söyleyen diğer NATO ülkeleri de S-400'lerin Türkiye'de konuşlanmasını hava savunmalarını tehlikeye atacağı görüşünde. Türkiye'nin bu sistemi satın alması Türkiye'nin Batı'dan uzaklaşması olarak da değerlendiriliyor.
4. NATO'dan S-400 kriziyle ilgili neden pek birşey duyulmuyor?
Prensipte her NATO ülkesi ne tür silahlar satın alacağına kendi karar verebiliyor. S-400 krizini daha çok ikili ilişkilerle ilgili bir mesele olarak gören NATO, bu sorunun ittifaka taşınmasını istemiyor. Ancak NATO'nun Türkiye'nin S-400 satın almasından rahatsız olduğu bir sır değil. Nitekim NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Türkiye'nin S-400 satın alması ile ilgili endişeli olduğunu defalarca dile getirdi. Stoltenberg, Mayıs ayındaki Türkiye ziyareti sırasında bir NATO ortağının bir diğerine yaptırım uygulamasından kaçınılması gerektiğini ifade etmişti. Stoltenberg, S-400'lerin sevkiyatından sonra bu sistemin Türkiye'de kurulmamasının bir çözüm olabileceğini söylemişti. Türkiye'ye ara çözüm olarak bu sistemi başka bir ülkede kurulması da önerildi. Ancak Türkiye bu çözüme sıcak bakmıyor.
5. Türkiye şimdi hangi yaptırımlarla karşı karşıya?
ABD, Türkiye'deki S-400'ler üzerinden F-35 tipi savaş uçakları ile ilgili Rusya'nın casusluk faaliyetlerinde bulunmasından endişe ediyor. Türkiye'yi ekonomik yaptırımlarla tehdit eden Washington, sevkiyattan vazgeçmemesi durumunda Türkiye'nin Temmuz ayı sonunda F-35 programından çıkarılacağını da açıklamıştı. Türkiye'ye ekonomik yaptırımların dayanağı ise ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA). Bu yasa, Rus silah sektörü ile ticaret yapan kişi ve kuruluşları hedef alıyor. Yasa uyarınca ABD, ilgili kişi ve kuruluşlara yaptırım uygulayabiliyor. ABD'de bu yasaya dayananılarak Türkiye'ye yönelik bir yaptırım tasarısı hazırlandı. Gayrimenkul işlemlerinin yasaklanması, ithalat-ihracat izinlerinin sınırlandırılması, döviz üzerinden işlem yapılmasının yasaklanması, ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesi ve yaptırım kapsamına alınan kişilere vize kısıtlaması gibi toplam 12 maddelik bir yaptırım listesi bulunuyor. ABD'nin muhtemel yaptırımlarının Türkiye ekonomisini olumsuz etkileyeceği tahmin ediliyor. Türkiye'yi hedef alan yaptırım listesi şu anda ABD Kongresi'nde. Tasarı konusunda Demokratlar ve Cumhuriyetçiler arasında da görüş birliği bulunuyor.
6. S-400 krizinde Almanya'nın tutumu ne?
Alman hükümeti, Türkiye'nin S-400 satın almasıyla ilgili defalarca eleştirel açıklamalar yaptı ve Berlin'de Türkiye'nin kararından dönmesi umuldu. Alman hükümeti sözcüsü Steffan Seibert, Mayıs ayı sonunda konuyla ilgili yaptığı son açıklamada, Türk hükümetinin Rus hava savunma sistemi alma niyetinin, NATO ittifakı içerisinde uzun süredir eleştirel bir şekilde tartışılmakta olan bir konu olduğunu söylemişti. Seibert ayrıca "NATO için askeri gücünü birlikte işlerlikle kanıtlaması önemlidir" ifadelerini kullanmıştı. Ancak Almanya'dan Türkiye'ye yönelik bir yaptırım açıklaması gelmedi.
Derleyen: Hülya Schenk
©Deutsche Welle Türkçe
