Katolik Kilise’nin öğretilerine rağmen evlenip çocuk sahibi olan papazın din ve ahlak dersi öğretmenliği yaptığı kamuya ait bir okuldaki işine son verilmesi Strasbourg Mahkemesi yargıçları tarafından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile “uyumlu” bulundu.
José Antonio Fernandez Martinez 1937 doğumlu bir İspanyol. 1961 yılında papaz oldu. Evlenip çocuk sahibi olmak istiyordu. Kilisenin “papazların evlenemeyeceği ve çocuk sahibi olamayacağı” öğretisine karşı 1984 yılında Vatikan’a başvurdu. Bu yasaktan muaf tutulmak için “özel izin” istedi. Vatikan Martinez’in bu talebine yanıt dahi vermedi. Görmezden geldi. Martinez 1985 yılında evlendi. Bu evlilikten tam 5 çocuğu oldu. Ekim 1991’den itibaren de Vatikan’ın bilgisi dahilinde Murcia kentinde kamuya ait bir lisede “Katolik Din ve Ahlakı” öğretmenliği yapmaya başladı. Bu göreve devam ettiği sırada “La Verdad de Murcia” adlı bir İspanyol gazetesi, papazların da evlenme hakkına sahip olabilmeleri için mücadele veren MOCEOP adlı sivil toplum kuruluşu hakkında kasım 1996’da bir makale yayımladı. Makalede Martinez’i ailesiyle gösteren bir fotoğrafa da yer verildi. Vatikan, haberin ardından 1997 yılında Martinez’in 1984 yılında yaptığı başvuruya cevap niteliğinde bir mektup gönderdi ve talebinin kabul edildiğini bildirdi. Buna karşılık, kamuya ait bir okulda bundan böyle Katolik dini öğretmenliği yapamayacağı belirtildi.
Yılan hikayesi
Martinez, bu beklenmedik yanıt karşısında iş mahkemesine başvurdu ve kazandı. Mahkeme Martinez’e MOCEOP’a bağlılığı ve evli olmasından ötürü “ayrımcılık” yapıldığı sonucuna vardı. Ancak İspanyol Eğitim Bakanlığı ve Martinez’in bağlı olduğu piskoposluk karara itiraz etti. İtirazı değerlendiren İstinaf Mahkemesi ile sonrasında inceleyen Anayasa Mahkemesi ise Bakanlık ve piskoposluğu haklı buldu. Her iki mahkeme de Martinez'in ayrımcılık görmediğine, sadece iş kontratının yenilenmediğine, bunun da Eğitim Bakanlığı ve Kilise’nin tasarrufunda olduğuna hükmetti. Anayasa Mahkemesi, kararına gerekçe olarak, İspanya’da Katolik dini öğretmenlerinin seçiminde Katolik Kilisesi’nin de söz sahibi olduğunu gösterdi.
2007'de AİHM'e gitti
Dava 2007 yılında AİHM gündemine taşındı. Davaya ilk aşamada bakan 7 yargıçlı bir daire 2012 yılında açıkladığı kararında, İspanyol Anayasa Mahkemesi’nin tezlerini haklı buldu ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ihlâl edilmediği sonucuna vardı. Martinez’in bu karara itirazı üzerine AİHM’nin 17 yargıçlı Büyük Daire’si davayı esastan yeniden gördü. Kararını bugün açıklayan AİHM, bir kez daha İspanyol devletini haklı buldu. Ancak karar bu sefer tek oy farkla, 8’e karşı 9 oyla alındı. Bu da dine bakış, dini konuların yorumlanması gibi konularda AİHM’de yoğun tartışmaların yaşandığının işaretçisi olarak yorumlanıyor.
"Kilise'nin hak ve özgürlükleri..."
Büyük Daire’nin gerekçeli kararında, İspanya’da Katolik dini eğitiminin bu ülke ile Vatikan arasında 1979 yılında imzalanan bir anlaşma çerçevesinde yapıldığı hatırlatılıp, Martinez’in “Katolik Kilisesi’ne bağlılığı çerçevesinde evlilik konusundaki militan tutumunu kamuyla paylaşmasının sonuçlarını öngörebilmiş olması gerektiği” görüşü dile getirildi. Martinez’in iş kontratının yenilenmemesini “Katolik Kiliesi’nin hak ve özgürlüklerinin korunması için meşru bir karar” olarak değerlendiren AİHM, “Devlet tarafından tanınmış dini cemaatlerin özerkliğine saygı, bu cemaatlerin birlik, imaj ve ahenklerini tehdit edebilecek olası ayrılıkçı hareketlere karşı kendi çıkar ve kuralları gereği tepki vermelerinin devlet tarafından kabullenilmesini de kapsar” hükmünde bulundu.
Kararda, Martinez’in papaz olurken Katolik Kilisesi’ne kendi iradesiyle sadık kalma yükümlülüğü altına girdiği, bu durumun belirli ölçüde özel ve aile hayatıyla ilgili haklarını kısıtladığı ve bu kısıtlamanın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile uyumlu olduğu da not edildi. Mahkeme, Martinez’in özel yaşamını basına yansıtarak Kilise ile arasındaki “güven ilişkisini kopardığı” ve “Katolik doktrinine karşı mücadele veren hareketlerde militanlık yaptığı için Kiliseye karşı yükümlülüğünü yerine getiremez hale geldiği” sonucuna da vardı. Mahkeme, bu tespitlerden yola çıkarak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında Martinez'in özel yaşamla ilgili haklarının ihlâl edilmediğine hükmetti.
8 yargıçtan muhalefet şerhi
Davaya bakan 17 yargıçlı Büyük Daire’nin 9 yargıcının bu kararına karşı 8 yargıç ortak bir muhalefet şerhi yayımladı. Aralarında AİHM Başkanı Dean Spielmann ve Türk yargıç Işıl Karakaş’ın da bulunduğu bu yargıçlar, Martinez’in evli papazlar derneğine üye olduğu gerekçesiyle işten çıkarıldığına ve bir bireyin özel yaşamını kamuyla paylaşmasının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özel yaşam ve aile yaşamına saygı hakkıyla ilgili maddesinin kapsamına girdiğine vurguda bulundu. Muhalefet şerhinde İspanyol devletinin, Martinez’in işvereni olarak Kilise’nin kararına tepki vermemiş olması da eleştirildi. Vatikan’ın yıllar boyu Martinez’in evli olduğunu bilmesine rağmen Katolik Din ve Ahlakı öğretmenliği yapmasına ses çıkarmamasına dikkat çekildi.
Karar, AİHM’nin Katolik papazların evlenmesiyle ilgili ilk hükmü olması bakımından içtihat oluşturuyor.
