ABD'nin yeni Ankara Büyükelçisi Jeff Flake, 7 Ocak'ta Ankara'ya geliyor: 2022'de Türk-Amerikan ilişkilerinin gündeminde hangi konular var?

Türk-Amerikan ilişkilerinde 2022 gündemi

Türk-Amerikan ilişkilerinde 2021 boyunca yaşanan sükûnet, Biden'ın Kasım 2020 seçimlerini kazanmasının ardından Ankara'nın dış politikasında gerçekleştirdiği kapsamlı bir ayarlamanın sonucu olarak görülüyor.

2019'da önce S-400'lerin konuşlandırılması, ardından Suriye'de gerçekleşen Barış Pınarı Operasyonu ve 2020'de Doğu Akdeniz'de hidrokarbon faaliyetleri nedeniyle uzun bir gerilim sürecinden geçen Türk-Amerikan ve Türkiye-AB ilişkileri bu senenin başından itibaren kısmi bir yumuşamaya girdi. Türkiye, aynı süreçte İsrail, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve en son Ermenistan ile de temaslarını artırarak normalleşme kapsamını genişletti.

ABD, Türkiye'nin dış politikasındaki yeni ayarlamadan memnuniyetini gizlemiyor. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Ankara ve Erivan'ın karşılıklı olarak özel temsilci atamasından memnuniyet duyduğunu kamuoyuna açıklamıştı. Washington'un aynı şekilde Türkiye'nin İsrail ve Mısır'la da işleri normale koymasını olumlu karşılıyor.

Ancak bu olumlu sürece karşın Ankara-Washington hattını gergin tutan önemli sorunlarda istenilen adımlar henüz atılamadı. Bunların başında Türkiye'nin Rusya'dan satın aldığı ve Ankara'da bir hava üssünde muhafaza ettiği S-400 hava savunma sistemleri yer alıyor.

Amerika'nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) kapsamında 2020 sonunda Türkiye'ye 5 maddelik ölçülü bir yaptırım paketini yaşama geçiren ABD, 2021 Ocak ayında yürürlüğe giren Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası aracılığıyla CAATSA yaptırımlarının kaldırılması için Türkiye'nin S-400'e sahip olmamasını koşulunu getirmişti. Ayrıca S-400'lerin aktive edilmesi ya da test edilmesi gibi bir adım atılması durumunda Amerikan Kongresi'nin daha ağır CAATSA yaptırımlarını gündeme getireceği uyarısı da yapılmıştı.

Türk-Amerikan ilişkilerinde Ankara'nın odağa almaya çalıştığı konu ise Washington'un Suriye Demokratik Güçleri'nin omurgasını oluşturan YPG'ye vermeye devam ettiği askeri ve siyasi destek olarak görülüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2021 boyunca yaptığı birçok açıklamada, Washington'un bu tavrının "PKK'yı, yani terörizmi desteklemekten başka bir anlamı olmadığını" sert şekilde ifade etmişti. Ankara'ya atanan yeni büyükelçinin de görevi boyunca bu konuya ilişkin sorularla karşı karşıya kalacağı kesin.

Bu sorunlarla birlikte, Türkiye ve ABD'nin Libya, Kafkasya, Afganistan ve Ukrayna gibi bölgesel meselelerde başlattıkları işbirliğinin 2022'de de aktif olarak sürdürüleceği öngörülüyor.

F-16 satışı ve F-35 sorunu

Türk ve Amerikan heyetlerinin 2021'in son aylarında başlattıkları savunma sanayi başlıklı görüşmeler, 2022'in önemli konu başlıklarından birini oluşturacak. Türkiye ile ABD arasında dış politika ve savunma konularını kapsayan siyasi istişare mekanizmalarının yanı sıra F-16 savaş uçaklarının satışı ve Türkiye'nin F-35 savaş uçağı programından çıkarılmasının hukuki ve ekonomik boyutunun görüşüldüğü iki ayrı süreç daha bulunuyor.

Sorunlu alanları paranteze alarak pozitif ajanda oluşturmak için çalışan Ankara ve Washington'un gündemde tuttukları en somut konu Türk Hava Kuvvetleri'nin hava üstünlüğünü korumak amacıyla ABD'den talep ettiği 40 adet yeni F-16 savaş uçağı ve mevcut filoları için yaklaşık 80 adet modernizasyon kiti.

Taraflar arasında görüşmelere başlandığı ancak satışın ekonomik, askeri ve teknik içeriğinin yoğunluğu nedeniyle müzakerelerin tüm 2022 boyunca sürmesi bekleniyor. Satışın Kongre onayına en erken 2023'ün ilk aylarında gelebileceği öngörülüyor.

İki müttefik ülke, Türkiye'nin 2000'li yılların başından bu yana parçası olduğu F-35 ortak savaş uçağı projesine yapmış olduğu yaklaşık 1,4 milyar dolarlık katkının iadesiyle ilgili olarak ayrı bir süreç daha yürütüyor. Daha çok hukukçular ve uzmanların yürüttüğü müzakerelerin de belli bir süre alacağı kaydediliyor. Türk savunma sanayii şirketlerinin F-35 programının tedarik zincirindeki sözleşmelerinin de 2022 içinde sona ermesi ve üretimin sonlandırılması bekleniyor.

'Demokraside geriye gidiş' de gündemde kalacak

Türkiye-ABD arasında 2021'in son aylarında yaşanan iki büyük gerilimin kaynağı Türkiye'nin demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü sicilinin giderek gerilemesi ve Washington'un buna tepkisiz kalmaması idi.

Türkiye'nin iş insanı Osman Kavala'yı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararına rağmen serbest bırakmaması üzerine aralarında ABD Büyükelçiliği'nin başını çektiği 10 Batı ülkesi büyükelçiliği, Ekim ayında Kavala'nın serbest bırakılması için ortak bir çağrıda bulunmuşlardı. Erdoğan'ın bu büyükelçilerin istenmeyen kişi ilan edilmesi için Dışişleri Bakanlığı'na talimat verdiğini açıklamasıyla büyüyen gerilim, ABD Büyükelçiliği'nin diplomatik ilişkileri düzenleyen Viyana Sözleşmesi'nin iç işlere müdahale edilmemesi ilkesini düzenleyen 41. Maddeye bağlı olduklarını belirten bir açıklama yapmasının ardından durulmuştu.

İkinci gerilim noktasını ise Türkiye'nin 9-10 Aralık'ta yapılan Demokrasi Zirvesi'ne davet edilmemesi oldu. Türkiye'nin Rusya ve Çin gibi ülkelerle birlikte zirveye çağrılmaması Washington'un NATO müttefikinin demokratik sicilinden duyduğu memnuniyetsizliğin açık bir mesajı olarak değerlendirilmişti.

Diplomatik gözlemciler, demokrasi başlığının 2022'de de Türk-Amerikan ilişkilerinin önemli unsurlarından biri olacağını öngörüyorlar.