Herkesi sağlık güvencesine almayı hedefleyen Genel Sağlık Sigortası, 7 milyon kişiyi, toplam 9 milyar lira prim borcuyla karşı karşıya bıraktı. Okulu bitiren ancak iş bulamayan milyonlarca genç, borç yüzünden hastane kapılarından geri çevriliyor. Gençler yüksek borçtan kurtulmak için gelir testini yaptırmaları gerekiyor.
Zaman'dan Şakir Tanrıseven'in haberine göre, SGK’nın internet sitesine (https://esgm.sgk.gov.tr/Esgm/) girip kimlik numaranızı yazdığınızda yüklü miktarda prim borcuyla karşılaşabilirsiniz. Üniversiteyi bitirdikten sonra iş bulamayan Murat T. gibi: “İnternetten baktım, 6 bin lira borç gelmiş. Hiçbir gelirim yok, bir yerde de çalışmıyorum. Faydalanmadığım hastane için bir de borç ödüyorum.” Türkiye’de Murat T.’nin durumunda prim borcu birikmiş 7 milyon kişi var. Türk Tabipleri Birliği Başkanı Dr. Bayazıt İlhan’a göre, bunlardan 5 milyonu, borç yüzünden sağlık hizmetinden faydalanamıyor. 2012’de uygulamaya başlanan Genel Sağlık Sigortası, 7 milyon kişiyi 9 milyar lira borçla karşı karşıya bıraktı. Çoğu eğitimini yeni bitirmiş ‘işsiz evlatlar’ en büyük şoku hastane kapılarında yaşadı. Üniversiteye gidiyorsa 25, liseye gidiyorsa 20, okula gitmiyorsa 18 yaşını geçenler, sağlık güvencesinden faydalanmak için gelir testine girmek zorunda. Sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarınca yapılan testin sonucunda, kişi başına gelir 400 TL’den az ise primi devlet ödüyor. 400 liradan fazla ise kademeli sağlık primi ödenmesi gerekiyor. Ancak bu düzenleme kâğıt üstünde kaldı. Yeni mezun genç işsizlerin çoğu bu testten haberdar bile değil.
Ocak 2012’de Yeşil Kart yerine uygulamaya başlanan genel sağlık sigortası çerçevesinde sosyal güvencesi olmayanlar gelir testine girecek, kişi başına geliri asgari ücretin üçte biriden çok olanlar ise kademeli olarak sağlık primi ödeyerek sağlık güvencesinden faydalanacaktı. Aradan 3 yıl geçen sistem sonucu 7 milyon kişiye borç çıkarıldı. Çoğu işsiz olan bu kitle primini ödeyemedi. Borçlarını ödemedikleri için hastane kapıları da yüzlerine kapandı. Hükümet çare olarak Eylül 2014’te af çıkardı. Genel sağlık sigortası borçlularına yeniden yapılandırma hakkı verdi. Ancak af da çare olmadı. 7 milyon kişiden 200 bini borcunu yapılandırdı. Bunların kaçının ödeme yaptığı ise meçhul.
GSS’ye göre üniversiteye gidiyorsa 25 yaşını, liseye gidiyorsa 20 yaşını, okula gitmiyorsa 18 yaşını geçen kişiler, sosyal güvenlik kapsamında değilse gelir testine girmek zorunda. Gelir testi sonucu GSS primleri, kişilerin gelirine göre kademeli olarak belirleniyor. Kişilerin geliri, valilik ve kaymakamlıklardaki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından yapılan testlerle belirleniyor. Bu testlere göre aile içinde kişi başına geliri asgari ücretin üçte birinden az olanların, yani 400 liradan az gelir elde edenlerin primini devlet ödüyor. Ailedeki kişi başına gelir asgari ücretin üçte biri olan 400 liradan fazla ise kademeli sağlık primi ödemesi gerekiyor. Ancak bu düzenlemeler kâğıt üstünde kaldı. Büyük bölümü yeni mezun genç işsizler teste girmedi. Girenler de borcunu ödemedi. Sonuçta herkesi sağlık şemsiyesi altına alacağı iddiasındaki sistem, borcunu ödemeyen 7 milyon kişiye hastane kapısını kapattı.
Genel Sağlık Sigortası, 1 Ocak 2012’de zorunlu hale gelmesine rağmen halen pek çok kişi uygulamadan habersiz. Pek çok vatandaş, borçla karşılaşacağını bilmiyor. Devlette uygulama ile ilgili çift başlılık var. Gelir testlerinden Aile Sosyal Politikalar Bakanlığı sorumlu. Testler valilik ve kaymakamlıklardaki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma vakıfları tarafından yapılıyor. Buralarda yetişmiş personel bulunmuyor. Testler kâğıt üstünde, form doldurmaktan ibaret. Sistemde alacak takibini, tahsilatı ve uygulamayı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) yapıyor. Bu çift başlılık, sistemin işlemesini engelliyor.
GSS uygulamasının en büyük mağduru gençler. Bu kişilerin çok büyük bölümü de işsiz. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre genç işsizliğin yüzde 19 civarında olduğu, her 5 gençten birinin işsiz olduğu dikkate alınınca gençlerin mağduriyeti daha büyüyor. Lise mezunu olup üniversiteye hazırlanan ya da üniversiteyi bitirip iş arayan öğrencilerin büyük bölümüne Sağlık Prim Borcu çıkarıldı. Anne-babalarıyla yaşayan bu gençler, ailelerinin gelirleri dikkate alınarak borçlandırılıyor. Ancak ayrı bir adreste tek başına yaşarsa geliri olmadığı kabul edilip sağlık primi devlet tarafından üstleniliyor. İş arayan ya da üniversiteye hazırlanan bu kitlede gelir testine başvuru da çok az. Başvurmadıkları için de en yüksek düzeyden borçla karşılaştılar.
Mart sonuna kadar başvuranların borcu yeniden hesaplanacak
Genel Sağlık Sigortası, Deli Dumrul misali sağlık güvencesini isteyen istemeyen herkese çok çıkarıyor. “Benim gelirim yüksek, devletin sağlık güvencesini istemiyorum.” diyene de, çalışırken işsiz kalana da borç çıkıyor. 18 yaşını dolduranların da gelir testi yaptırması şart. Gelir testi yaptırması gerektiği halde yaptırmayanlar ise en yüksekten prim borcu ile karşılaşıyor. Gelir testi yaptırmayanlar mart ayının sonuna kadar teste girerlerse borçlarını yeniden hesaplatabilecekler. Bu durum, gelir testine girmediği için en yüksekten borç çıkarılan 5 milyon kişi için önemli. Test sonucu borçlarını daha aza inmesi mümkün olacak. Evde kişi başına düşen gelir asgari ücretin üçte birinden az çıkarsa da borçları silinecek.
‘Vatandaş sağlık hizmeti alamaz oldu’
Genel Sağlık Sigortası uygulaması sonucu borçla karşı karşıya kalan 7 milyon kişiden biri de Murat T. Üniversiteden mezun olduktan sonra iş bulamayan ve gelir testi yaptıramayan Murat T. “İnternetten baktım, 6 bin lira borç gelmiş. Benim hiçbir gelirim ve bir yerde çalışmışlığım yok. Faydalanmadığım hastane için bir de borç ödüyorum.” dedi. Emrah Genç (25) ise vatandaşların bilgisi olmadan borçlandırıldığını belirterek, “Üniversitede okurken part time çalışmıştım. Ama çalıştıktan sonra sistem otomatikman okulu bıraktığımı düşünerek her ay beni borçlandırmış. Normalde benim ödemem gereken para o dönemki ücretiyle 70 lira. Ancak bana 5 bin 670 lira geldi. Dün (önceki gün) gelir tespitini yaptım. Benden 5 bin 670 lira alacaklardı, şimdi 100 lira vereceğim.” şeklinde konuştu. Vatandaşların artık sağlık hizmeti alamaz duruma geldiğini ifade eden Türk Tabipleri Birliği Başkanı Dr. Bayazıt İlhan, “5 milyon kişinin, şu anda prim borcu sebebiyle sağlık hizmetlerinden faydalanamadığını biliyoruz. Önceden kız çocukları evlenmedikleri ve işe giremedikleri sürece anne-babanın sigortasından yararlanabiliyordu. Ancak yeni düzenleme ile bu da son buldu.” ifadelerini kullandı. İlhan, GSS kapsamında vatandaşların mağdur olduğunu, yaşananların sosyal devlet anlayışıyla bağdaşmadığını kaydetti.
