İpek Özbey / Enis Tayman
Diyarbakır’ın bir köyünde öğretmen, ilköğretim birinci, ikinci ve üçüncü sınıfları aynı derslikte okutuyor. Öğretmen Zazaca ve Türkçe biliyor. Öğrenciler ise yalnızca Kurmanç lehçesiyle Kürtçe. Haliyle öğretmen, çocuklarla anlaşmakta zorluk çekiyor. Bu arada belirtmeyi unuttuk; yıl 2008.
Anekdot Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fuat Keyman’dan. Ve aslında bölgenin pek de bilmediğimiz önemli gerçeklerinden birini net biçimde anlatıyor. Yani Türkiye’de bir çocuk, doğumdan okula başlayana kadar bir dille büyüyor. Sonra okulda bir başka dili öğrenmesi gerekiyor. Ama öğretmen de o dili bilmiyor.
Aslında bu sorun ‘başka gerçekler’in yanında pek önemli gelmiyor. Neler mi bu ‘başka gerçek’ler? Örneğin iktisatçı Mustafa Sönmez tarafından hazırlanan ‘Doğu ve Güneydoğu'nun Yoksullaşması ve Çözüm: Barış’ başlıklı araştırmaya göre, 2007’de yeşil kart kullanan nüfusun yüzde 41’i Doğu ve Güneydoğu’daki 21 ilde yaşıyor. Aynı rapora göre, en sonuncusu 2001’de ölçülen kişi başına gelirde, Doğu ve Güneydoğu illerinden 21’i, ortalama Türkiye kişi başına gelirine ulaşamıyor. Diyarbakır’da Kalkınma Merkezi adlı derneğin kurucusu Nurcan Baysal’a göre, bölge nüfusunun yüzde 60’ı yoksulluk sınırının altında yaşıyor. İnsan Hakları Derneği ise Doğu ve Güneydoğu illerimizde yaşanan sorunların ‘insan hakları ihlalleri’ boyutunu bize hatırlatıyor. Derneğe göre, 2008’in ilk altı ayındaki insan hakları ihlali iddiasıyla yapılan başvuru 16 bin 719. Bunların 434’ü ise işkence iddiası. 2008’in ilk altı ayı içinde bölgede 26 kadın intihar etmiş. Dokuz kadın intihara teşebbüste bulunmuş. Ev içinde yaşanan 22 şiddet olayı sonucunda 16 kadın, toplumsal alanda yaşanan 227 şiddet, taciz ve tecavüz olayında beş kadın yaşamını yitirmiş. Güvenlik güçleri tarafından yapıldığı öne sürülen iki de taciz iddiası var.
Konumuz, “Kürt sorunu nasıl çözülür?” Klişe ifadelere sığınmadan, terörü beslemeden, bölgede yaşayanları da kırmadan konu hakkındaki en radikal öneriler neler olabilir? Soruyu, Türkiye’de Kürt sorunuyla da ilgilenen ya da tam ortasında yaşayan akademisyen, siyasetçi, gazeteci ve aydınlara sorduk.
---
DİL / KÜLTÜREL HAKLAR
Prof. Fuat Keyman / Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi: Türkçe ve Kürtçenin beraber öğretildiği eğitim reformu başlatılmalı. Çok kültürlülükten korkmaktan vazgeçilmeli.
Oral Çalışlar / Gazeteci - Yazar: Kürtçe, velilerin talebi üzerine ilköğretim dâhil bütün okullarda seçmeli ders olmalı. Cezaevlerinde Kürtçe yasağı kaldırılmalı.
Ufuk Uras / ÖDP Genel Başkanı: Resmi dil olan Türkçe dışında, isteyen Kürtçe dâhil ana dilinde öğrenim görebilmeli.
Ümit Fırat / Gazeteci - Yazar: İsimleri değiştirilerek keyfi biçimde yeniden adlandırılan Kürt yerleşim birimlerine isimleri iade edilmeli.
Prof. Büşra Ersanlı - Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi: Kürdoloji enstitüsü kurulmalı.
Tarık Ziya Ekinci / Kürt aydın: Kürtçe bilgilendirme, bilgi değiş tokuşu yapma hakkı tanınmalı. Anadilde eğitim özgürlüğü olmalı.
Altan Tan / Siyasetçi: Kürtçe anadilde eğitimin önündeki engeller kaldırılmalı. Kürdoloji enstitüsü kurulmalı. Değiştirilen köy, ova, nehir, ırmak isimleri iade edilmeli.
Sertaç Bucak / HAK-PAR Genel Başkanı: Dili yasaklamak insanı yasaklamaktır. Yasağı kaldırmak olumlu etkiler. Eski orijinal belde adlarının iadesi, “Ben sizi anlıyorum” demektir.
Mümtazer Türköne / Gazeteci-Yazar: Kürtçenin kullanımı ile ilgili ve Türk dili üzerine odaklanan sorunlar var. Q, W ve X harfi kadar somut sorunlar bunlar. Ancak çocuklarına veya yer adlarına kendi dillerinde isim vermeleri sağlanabilir. Eski yer adları da iade edilmeli.
---
SİYASİ YAPI
Prof. Fuat Keyman: Yerel yönetimler güçlendirilmeli. Federasyon, bölgesel özerklik çözüm değil. Bir arada yaşam iradesi gösterilmeli.
Oral Çalışlar: Yerel meclisler özerk bir yapıya kavuşturulmalı. Kürt kimlikli bir partinin önündeki engeller kaldırılmalı.
Ufuk Uras: Merkezden devredilecek bazı yetkilerle yerel yönetimler güçlendirilmeli.
Prof. Büşra Ersanlı: DTP’nin demokratik özerklik önerisi ciddiye alınmalı.
Tarık Ziya Ekinci: Eyalet meclisi sistemi getirilmeli. Bu, seçimlerde de katılımcı demokrasiyi getirecektir. Köy koruculuğu kaldırılmalı.
Altan Tan: Yerel yönetimlerin yetkileri artırılmalı.
Sertaç Bucak: Siyasi partiler yasasında değişiklik yapılmalı. Uzun vadede federatif sisteme geçilmeli.
Mümtazer Türköne: Bir değişikliğe ihtiyaç olduğunu düşünmüyorum.
---
ÖCALAN-PKK-TERÖR
Prof. Fuat Keyman: Bölgede, dağ ve İmralı’dan büyük sorunlar var. Öcalan ve PKK’ya odaklı çözüm önerisi kısa dönemli olabilir. Hizmet-kimlik-demokratikleşme üçgeni yaratılması lazım.
Oral Çalışlar: Öcalan’ın cezaevindeki tecrit durumu sona erdirilmeli. PKK’nın şiddet olaylarını terk etmesi için af kanunu çıkarılmalı. PKK, şiddet siyasetini ön koşulsuz bırakmalı.
Ufuk Uras: Toplumsal yaşama dâhil olmayı öngören bir af çıkarılmalı.
Ümit Fırat: Barış ve güven ortamı yaratılmasıyla birlikte Öcalan’ı kapsayacak bir af çıkarılmalı, PKK’nın silah bırakması sağlanmalı.
Prof. Büşra Ersanlı: Türkiye’nin sorunu terörle savaş olarak adlandırıldığında, askeri çözümün ötesine geçilemez. Kürt sorunu olarak ele alındığında adalet devreye girer, sosyal kültürel olarak yaklaşma imkânı doğar.
Tarık Ziya Ekinci: Siyasi tutuklu ve hükümlülere genel af çıkarılmalı.
Altan Tan: PKK, Kürt sorununun sebebi değil, sonucudur. PKK bitse de Kürt sorunu bitmeyecektir. Acilen siyasi af çıkarılmalı, Diyarbakır Cezaevi yıkılmalı, insanlık müzesi haline getirilmelidir.
Sertaç Bucak: PKK, Kürt sorununun çözümüne destek olmak istiyorsa, sınırsız silahsızlanmalıdır. Silahlar sustuğunda kademeli olarak genel af çıkarılmalı.
Mümtazer Türköne: PKK’yı terörden vazgeçirici bir af çıkarılmalı. Abdullah Öcalan’ın cezaevi şartlarının iyileştirilmesi de bence sakınca doğurmaz. Tecride son verilmeli. Normal hükümlü gibi muamele görmeli.
---
EKONOMİ
Prof. Fuat Keyman: Ekonomi ve insani kalkınma eş zamanlı getirilmediği sürece istikrar gelmez.
Oral Çalışlar: Asgari vatandaşlık geliri uygulaması gelmeli. Pozitif ayrımcılık uygulanmalı.
Ufuk Uras: Bölgesel ekonomik ve sosyal dengesizlik, yoksulluk ve işsizlik özel yatırımlarla giderilmeli.
Ümit Fırat: Kürt yerleşim bölgelerinin yeniden inşasına olanak sağlanmalı. Yerlerinden edilen üç milyon Kürt göçmenin yurtlarına dönmesini sağlayacak kalkınma planı hazırlanmalı.
Prof. Büşra Ersanlı: Pozitif ayrımcılık uygulanmalı ve uygulanması denetim altına alınmalı.
Tarık Ziya Ekinci: Kürt köylülerini feodal ilişkilerden kurtaracak tarım reformu yapılmalı.
Altan Tan: Doğu ve Güneydoğu’ya pozitif ekonomik ayrımcılık uygulanmalı. Acil bir eylem planı devreye sokulmalı.
Sertaç Bucak: Bölgelerarası eşitsizliği giderecek önlemler alınmalı. KOBİ’ler geliştirilmeli, GAP’taki sulama yatırımları tamamlanmalı.
Mümtazer Türköne: Hükümetin mevcut politikasını verimli ve başarılı buluyorum.
---
ANAYASAL HAKLAR
Prof. Fuat Keyman: Anayasaya, “Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yaşayan herkes eşit haklara ve sorumluluklara sahip vatandaşlardır” ibaresi konulması.
Oral Çalışlar: Kürtler, bu ülkenin kurucu unsurlarından biri olarak anayasadaki yerlerini almalı. Anayasadaki Türk milliyetçiği vurgusu çıkarılmalı.
Ufuk Uras: Türkiye Cumhuriyeti toprağına bağlı bir anayasal vatandaşlık tanımı oluşturulmalı.
Ümit Fırat: Yeni bir anayasa kabul edilerek Türkiye’de vatandaşlık tanımının bir soy esasına bağlı olmasına son verilmeli.
Prof. Büşra Ersanlı: Anayasal haklar konusunda Kürtlerin talepleri tartışılabilir, ama anayasanın ayrımcılığa karşı revize edilmesi tüm ülke vatandaşları için aynı değerdedir.
Tarık Ziya Ekinci: 1982 Anayasası değiştirilmeli. Bireyi ve toplumu ön plana alan bir anayasa olmalıdır.
Altan Tan: Yeni bir anayasa yapılmalı. Vatandaşlık tanımı değişmeli. Etnik, dini, mezhepsi bir çağrışımda bulunulmamalı.
Sertaç Bucak: Anayasa değiştirilmeli. Çok renkliliği taşımalı. Etnik köken belirtmeksizin bir yapı getirilmeli.
Mümtazer Türköne: Yeni bir anayasa yapılmalı. Etnik bir ayrıma dayalı vatandaşlık tanımı yapılmadığı vurgulanmalı
