Vitrindekiler – 27

Daimi tırmanışıyla Türkiye’nin son dönemdeki gündeminden hiç düşmeyen “hayat pahalılığı”, çoğunluğun yaşamını geçim mücadelesine indirgeyen, düşüncesini, ilişkilenmelerini, zihinsel faaliyetlerini ise felç edici bir gelecek kaygısına kıstıran bir sıcak tema olarak yoksulluğu dayatıyor. Açlık sınırında sağkalım mücadelesi verenlerin, hızla yoksullaşan çalışanların, güvencesizlerin varlığı, toplumun büyük bölümünün “hayat pahalılığından” mustarip olması, hayatı hakkıyla sürdürecek gücünün olmaması, toplumun ve insanlığın geleceğini de gasp eden bir hak ihlali ve adalet meselesi. Yaşamın hoyratlığı üzerindeki peçenin aralandığı, buna karşılık denetim mekanizmalarının, eşitsizliğin devamını sağlamak üzere sürekli yeniden yapılandırıldığı bu krizler çağında, yoksulluğu, eşitsizliğin tarihin bu ânına özgü tezahürlerinin nedenleri, sonuçları, temsilleri ve çözümlerine odaklanarak soruşturan yazı ve söyleşilerden oluşan bir dosya hazırladık.

Tuncay Birkan’ın 1928-1979 arasında anaakım dergi ve gazetelerde yayımlanan yazılardan oluşturduğu kolaj, 20. yüzyılın bu döneminde Türkiye’de yaşanan yoksulluğun konturlarını, ona çeşitli mesafe, söylem ve açılardan ışık tutarak çiziyor. L. Wacquant, kolluk kuvvetleri şiddetinin yeni bir meşruiyet kazandığı, teröre karşı savaşın ilan edildiği 2001 yılında yazdığı “Yoksulluğun Cezalandırılışı”nda, koruyucu ve kollayıcı refah devletinden neoliberalizmin beraberinde getirdiği güvencesizliğin ve geleceksizliğin yol açacağı itirazları önlemeye odaklı ceza devletine geçiş sürecinin vahametini keskin bir bakışla teşhis ediyor. Aradan geçen 20 yılda görülmemiş bir hızla köklü değişikliklere yol açarak küreselleşen kapitalizmin, koronavirüs pandemisinde topladığı muazzam güçle hız verdiği dijitalleşme odaklı yeni yapılanma sürecinin ileriki aşamalarında, emek rejiminin ve güvencesizliğin ne istikamette değişeceğini kestirmek güç değil. W. I. Robinson “Pandemi Sonrası Küresel Kapitalizm” başlıklı yazısında, dijital uygulamaların güçlendirdiği iktidar gruplarının aşağıdan gelen kitlesel baskıyla rota değişikliğine zorlanmadıkları sürece, toplumsal ayaklanmaları baskılamak için küresel polis devletini şiddetlendirmeye başvuracağını öngörüyor.

Politik ve ekonomik şiddetin zoru altında ezilenlerin ıstırabını gidermede refah devleti ve sosyal yardım uygulamaları ne ölçüde işe yarar? Erdem Yörük’ün popülist refah devleti rejimi kavramsallaştırması, ucuz emek rejimlerinin baskın olduğu ülkelerde sosyal yardımların ve refah uygulamalarının rıza üretimi ve alt sınıflardan gelen tehditleri bertaraf etme işlevini öne çıkarıyor. Volkan Yılmaz da küresel kapitalizmde emek rejiminde yaşanan değişimlerin yol açtığı adaletsizliklerin toplumsallık üzerindeki yıpratıcı etkilerine karşı nihai bir çözüm teşkil etmeseler de, sosyal adaletin kurumsallaşmasına yönelik kayda değer adımlar olarak evrensel temel gelir ve evrensel temel hizmetler uygulamalarının önemine vurgu yapıyor. Guy Standing’in prekaryayı günümüzün tehlikeli ve dönüştürücü sınıfı olarak nitelediği yazısı ve yazarın proletaryadan prekaryaya sınıf değişimi, yabancılaşma ve evrensel temel ödenek argümanlarının tartışıldığı “Prekaryayı Tartışmak” başlıklı bölüm de, güvencesizlik ortamında evrensel temel gelir uygulamaları yaklaşımlarına önemli ve eleştirel bir katkı.

Evrensel eşitsizliği giderme amaçlı kapsayıcı çözümlerin geliştirilmesi eşitsizliği gerçeklikte yaşandığı çokboyutlu haliyle tespit eden çalışmalara muhtaç. Bu dosyanın kadın ve çocuk yoksulluğuna dair yazıları, yoksulluğun en şiddetli haline maruz kalan ezilen grupları baz alan, gelir ve tüketim aksını kırıp yoksulluk hallerindeki nüansları vurgulamaya odaklanan araştırmaların ve çözüm önerilerinin önemini gösteriyor.

Şemsa Özar, Y. Kutlu ve G. Mülayim’in, 1970’lerden itibaren kadın yoksulluğu araştırmalarının etraflı bir tablosunu sunarak sosyal politikaların oluşturulmasında rol oynaması gereken çalışma alanlarını vurguladıkları “Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Bağlamında Kadın Yoksulluğu”; Zelal Yalçın, Ş. Z. Keleş ve E. Aksakal’ın Türkiye’de kadın yoksulluğuyla emek ve bakım rejimleri ilişkisinden yola çıkarak, sosyal bakım evrenindeki eksik ve boşluklara işaret ettiği ve yerel yönetimlerin uygulayabileceği bir bakım partnerliği modeli önerdiği “Kadın Yoksulluğuna Karşı Yerelde Bakım Partnerliği” yazısı, Başak Akkan’ın yoksulluktan en ağır şekilde etkilenen çocuklar ve onlara bakanların kırılganlığını çocuğun “iyi olma hali” ekosistemi üzerinden ele aldığı “Çocuk Yoksulluğu” yazısı ve Feyza Akınerdem ve Nükhet Sirman’ın “Kadına Yönelik Şiddet: Kadınlar, Kurumlar, Mecralar” başlıklı saha araştırmasından elde ettikleri bilgiler ışığında kadın yoksulluğu ve ekonomik şiddet, ev içi ve ev dışı emek ve aile politikalarının kadın emeğine etkileri üzerine söyleşilerinden oluşuyor bu bölüm.

Kadın yoksulluğundan başlayarak her tür yoksulluğu, kavramı nesnesine olabildiğince yakınlaştırarak, onunla birlikte dönüştürerek işe koşma yaklaşımıyla düşünme, yazma ve sorgulama çabasının, yoksulluğu resmi söylemlerin, verilerin ve istatistiklerin sirayet edemediği haliyle, radikal başkalığıyla temsil eden Latife Tekin edebiyatındaki kurucu işlevi, Fatih Altuğ’un “Latife Tekin ve Yoksulluğun Bilgisi” başlıklı incelemesinin esas izleği.

Yerleşik yaşama geçişle birlikte başgösteren eşitsizlik ve yoksulluk bugün insan haysiyetine yaraşır bir yaşam sürdürmek için gerekli temel gereksinimlerden mahrumiyet hali olarak tanımlanıyor. Bu maddi mahrumiyet, yaşamın her alanını, insan varoluşunun bütününü dalga dalga kaplayan bir mahrumiyet bir yandan da. Kişinin maddi, fiili kısıtlarıyla, düşünen, eyleyen bir birey, bir fail olarak potansiyelleri arasındaki yarılmanın kapanmasına geçit vermeyecek kadar katı, adeta bir yazgı gibi nesiller boyu aktarılacak kadar kalımlı. Maddi koşullarla özgürlük içinde insanca yaşama imkânı arasındaki belirleyici ilişki, yoksulluğu özgürlük ve ahlak, politik ve ekonomik şiddet, kritik ve kriz, mekânın kuruluşu ve toplumsal bölünme, varsıllık ve yoksulluk, yasa ve iktidar ilişkileri ve gerilimleri üzerinden düşünmeyi zorunlu kılıyor. “Kriz ve Yoksulluk” temalı sempozyumda sunulan ve aynı adlı bölümde yayımladığımız tebliğler, yaşamı kaplayan yoksulluk ve yoksunluk ağında felsefi sorgulamayla bir gedik açma, geleceği tekrar yaşam ufkuna yerleştirme uğraşının yoksulluk felsefesi açısından merkezi önemini öne çıkarıyor. Tuğrul Özkaracalar “İnsan Hakları Bağlamında Yoksulluk” başlıklı yazısında yoksulluğu “zarar” kavramı üzerinden, bir insan hakları ihlali olarak değerlendirerek yoksulluğun etik boyutunu irdeliyor. Bernardo Ferro “Hegel’in Hukuk Felsefesinde Yoksulluk ve Tanınma” başlıklı yazısında, yoksulluğu toplumsal yabancılaşmanın bir biçimi olarak ele alan Hegel’in sivil toplum ve siyasal devlet nitelendirmelerini Hegelci bir eleştiriye tabi tutarak, güncel piyasa sisteminde radikal bir dönüşümün ipuçlarını filozofun korporasyonlar sistemi önerisinde arıyor. Dosyanın siyaset ve yoksulluk ilişkisine dair diğer yazısı “Demokrasi ve Yoksullar”da Andreas Kalyvas otoriter yönetimlerin yükselişe geçtiği siyasal kriz ortamında yoksullar ve demokrasi ilişkisine odaklanarak, az sayıda kişinin çoğunluk üstündeki egemenliğine karşı, yoksulların zenginler üstünde egemenlik kurma mücadelesini tanımlayan radikal bir demokrasinin koşullarını sorguluyor.