Yeni ve yenilikçi çocuk kitapları: “Çocukluk bir çağ değil, bir ruh halidir.”

Yeni… Ne güzel kelime! İnsana umut veriyor. Merak uyandırıyor. Heyecanı kendisinden büyük bu kelime, bana göre en çok kitaba yakışıyor. Baskıdan yeni çıkmış kitap kokusunu çağrıştırıyor. Elimize aldığımız yeni bir kitap bir anda tüm duyularımızı harekete geçirebiliyor. Çocuk edebiyatında yetişkin edebiyatında olduğu kadar çok çeşitte kitaba rastlamıyoruz. Bu durum çocuk edebiyatının bir geçiş dönemi edebiyatı olmasından ya da yetişkinlerin çocuk kitabı okumayı tercih etmemelerinden kaynaklanıyor.

Maria Montessori ne demiş? “Çocukluk bir çağ değil, bir ruh halidir.”

Buradan baktığımızda, bir yetişkinin çocuk edebiyatıyla bağını tam da bu noktada sorgulayabiliriz. Büyümüş olmak çocuk kitaplarıyla aramıza girmesi gereken bir engel midir? Büyüdüğümüz için yetişkin kitaplarına geçmek ve sadece onları okumak zorunda mıyız? Aynı edebi zevki çocuk kitaplarından da alamaz mıyız?

Ne mutlu bize ki, çocuk edebiyatının okul edebiyatı olarak algılandığı günlerde değiliz artık. Her ne kadar Türk çocuk edebiyatı hâlâ ekolleri olan bir edebiyata dönüşememiş olsa da, okul tekelinden çıkması bile sevindirici. Günümüzün çocuk edebiyatı yazarları çocukluk gerçeğini özümsemiş ve bu gerçekle hareket edebilme yeteneğine sahip, yenilikçi yazarlardan oluşuyor. Çocuk yayıncılığının ve çocuk edebiyatı yayıncılığının da birbirinden ayrışmaya başladığını görüyoruz. Bu alanda atılan adımlar umut verici. Okumayan bir toplum olduğumuz gerçeğini unutmadan, bardağın dolu tarafını görmek için sebeplerimiz artıyor.

Çocuk edebiyatındaki yenilikçi ve umut vaat eden gelişmelere odaklanmışken, daha önce de gündeme getirdiğimiz şu önemli konu hakkındaki sevindirici haberi de buraya not düşmek isterim:

Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu; 27 Eylül 2019 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan kararlarla; Elisabeth Brami’nin “Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi” ve “Kız Çocuk Hakları Bildirgesi” (Yapı Kredi Kültür Yayınları) ve “Asi Kızlara Uykudan Önce Hikâyeler - Olağanüstü 100 Hikâye” (Hep Kitap) adlı kitaplarda “yer alan bazı yazıların 18 yaşından küçüklerin maneviyatı üzerinde muzır tesir yapacak nitelikte olduğuna” karar vererek kitapları “muzır neşriyat” ilan etmişti. Avukat Mehmet Ümit Erdem 7 yaşındaki kızıyla beraber okuduğunu belirttiği bu kitapların “muzır neşriyat” ilan edilmesi üzerine “kız babası sıfatıyla, kızı adına” açtığı davayla kararları yargıya taşıdı. Erdem’in açtığı dava geçtiğimiz günlerde sonuçlandı ve “Kız Çocuk Hakları Bildirgesi” ve “Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi” kitapları Dünya Kız Çocukları Günü’nde, yani 11 Ekim’de “muzır yayın” olmaktan çıktı!

Ayrıca “Kız Çocuk Hakları Bildirgesi” kitabının “muzır neşriyat” ilan edilmesinden bir süre sonra kitabın çevirmeni “müstehcen yayınların yayımlanmasına aracılık etmek” suçlamasıyla yargılandı; ancak “yüklenen fiilin kanunda suç olarak tanımlanmamış olması sebebiyle” beraat etti. (Kaynak: https://turkyaybir.org.tr)

Son birkaç ay içerisinde yayınlanmış nitelikli çocuk kitapları arasından sizler için bir seçki hazırladık. İçlerinde çeviri kitaplar ve Türk yazarların kitapları var. Okul öncesi ve okul çağı olmak üzere karma bir liste bu. Hepsinin ortak özelliği, yukarıda bahsettiğim “çocuk edebiyatındaki yenilikçi duruşları”. Kimi ifade biçimi, kimi kelime yapısı, kimi metin ve görsel dengesi açısından, kimiyse tamamen özgün konuları nedeniyle seçildiler.

Alex Latimer
Çekirdek ile Yumurta
Resimleyen: David Litchfield
Domingo Yayınevi
çev. Emre Ülgen Dal
32 sayfa
(4+ yaş)

Neden okumalı?

Kitabın ilk dikkat çeken özelliği çizimleri. Waterstones ödüllü çizer David Litchfield kelimeler olmasa da kitabı görselleriyle sürüklemiş. Ancak okudukça görülüyor ki, Alex Latimer’in hikâye kurgusu da oldukça dikkat çekici. Çekirdek ile Yumurta bir dostluk hikâyesi. Küçükken filtresiz, sadece kalpten seçimler yaparız. Sonra büyümeye başlarız. Ergenlik gelir, tökezleriz. Öncelikler değişir, devam ederiz. Kimilerimiz oracığa kök salar, kimimizse kanatlanıp uçmayı dener. Fakat ne olursa olsun, bizi olduğu gibi kabul eden, her uçuşumuzu destekleyip, her dönüşümüzü mutlulukla bekleyen güvenli bir liman bizi hayata bağlar, güçlü kılar. Çekirdek ile Yumurta bu bağın, bir dostla güçlenen yaşamın güzelliğini anlatıyor.

Beste Erin
Benim Canım Kendim
Resimleyen: Hülya Erdil Çakıroğlu
Nesin Yayınevi
32 sayfa
(4+ yaş)

Neden okumalı?

Kitabın kahramanı Berin, doğum günü heyecanıyla uykusunu alamaz ve o yorgunlukla beş duyusunun her biriyle teker teker kavga etmeye başlar. Niyeti hepsinden kurtulmaktır. Tek tek her birini gözden geçirdiğinde görür ki, Berin’i Berin yapan tüm bu duyuların biraraya gelişidir. Kendini sevmek, hayatı tüm kusurlarıyla kucaklamak ve kendini olduğu gibi kabullenmek üzerine yazılmış bir öykü.

Cary Fagan
Yol Arkadaşım Banjo
Resimleyen: Selçuk Demirel
Tudem Yayınevi
çev. Sumru Ağıryürüyen
92 sayfa
(8+ yaş)

Neden okumalı?

Dünyanın En Komik Adamı kitabıyla da tanıdığımız yazar Cary Fagan’ın henüz Türkçeleşen bu kitabı bize tutkularımızın peşinden gitmemiz gerektiğini anlatıyor. Yol Arkadaşım Banjo’nun kahramanı Jeremiah çok pahalı bir kâbusun içerisinde yaşıyor. Dişleri ve tırnaklarıyla varlık sahibi olan ailesi, Jeremiah’ı kendi istedikleri şekilde yetiştirmeyi hedefliyor. Kocaman bir malikanede, her türlü lüksün içerisinde, piyano derslerinden görgü kuralları eğitimine kadar planan yaşamında Jeremiah’a kimse ne istediğini sormuyor. Bir gün Jeremiah hayatında ilk kez bir banjo sesi duyuyor ve bu sese âşık oluyor. Ancak anne ve babası piyano dururken Jeremiah’nın banjo çalmasına izin vermiyor. Jeremiah buna boyun eğmiyor ve ailesi ona bir banjo almasa da o kendi banjosunu kendisi yapıyor.

Doğan Gündüz
Selin Püsküllü Bela
Resimleyen: Nuray Çiftçi
Can Çocuk Yayınları
120 sayfa
(8+ yaş)

Neden okumalı?

Sevilen yazar Doğan Gündüz’ün yeni kitabı Selin Püsküllü Bela yazarın bu zamana kadar yayınlanmış kitaplarından biraz farklı. Gündüz’ün Selin adını verdiği karakter etrafında kurguladığı kitabı, tipik bir 8-10 yaş aralığı kız çocuğu muzipliklerini yansıtıyor. Hep başkaldırmaya hazır hali ve isyankâr  kafa yapısıyla Selin günlük hayatta sıkça karşılaştığımız bir karakter. Nuray Çiftçi’nin çizimleriyle renklenen kitap, okumaya yeni alışan çocuklar için sürükleyici bir deneyim vaat ediyor.

Yazan ve resimleyen: Anna Llenas
Renk Canavarı Okulda
Nesin Yayınevi
çev. Esin Pervane
32 sayfa
(3+ yaş)

Neden okumalı?

Anna Lleans’ın çok sevilen Renk Canavarı bu ikinci kitapta okula başlıyor. Lleans birinci kitabında çocuklara renkler üzerinden duyguları ve duygularla baş etme yollarını öğretmişti. Şimdi bu yeni ve ikinci kitapta yine başrolde Renk Canavarı var. Fakat bu kez canavar okula başlıyor. Lleans küçük yaş grubu için yine duygulardan söz etmenin etkileyici bir yolunu bulmuş. Yazan ve resimleyen aynı kişi ve hedef kitlesi de okul öncesi çocuklar olunca, ortaya bol görselli, az metinli, capcanlı bir kitap çıkmış. Lleans görsellerde yine kolaj tekniğini kullanmış.

Ezgi Berk
Umut’un Dünyası
Resimleyen: Eda Çağıl Çağlarırmak
Hep Kitap
36 sayfa
(7+ yaş)

Neden okumalı?

Ezgi Berk yeni kitabında, günümüzün 7-8 yaş çocuklarının benzer aile yapılarından yola çıkarak özel bir hikâye kurgulamış. Umut, ailesinin beklentilerinden ve her zamanki yaşam düzeninden fazlasıyla sıkılmış bir çocuktur. Matematikçi babası ve makine mühendisi annesi Umut’un da iyi bir meslek sahibi olmasını isterler ve bu uğurda çocuklarının ilgi alanlarını hep umursamazlar. Ancak Umut müzik alanında yeteneklidir ve bu alanda gösterdiği çaba, tüm ailesinin yaşamını değiştirecek kadar kuvvetlidir.

Vladimir Tumanov
Suda Kaybolmak
çev. Mine Kazmaoğlu
Günışığı Kitaplığı
240 s.
(10+ yaş)

Neden Okumalı?

Çocuk edebiyatının sevilen Rus yazarı Vladimir Tumanov’un son kitabı Suda Kaybolmak üçüncü baskısını henüz tamamladı. Yazarın Kraliçeyi Kurtarmak adlı ilk kitabı Türkiye’de çok sevilmişti. Hatta kraliçe, kitabın içerisindeki matematik bilmeceleri sayesinde kurtarıldığı için Tumanov, matematiği sevdiren yazar olarak nam saldı.

Suda Kaybolmak’ta ise yazar, hepimizi ilgilendiren küresel bir sorunu, iklim krizini hedefe alıyor.

Tüm kitaplarında kullandığı gizemli bilmecelerle çocukların ilgisini canlı tutan Tumanov, bu macerada da yine aynı yoldan ilerliyor. Alt Kardeşler Chris ve Francis, her gün hızla yaşlandıkları bir yaz macerasından sonra kendilerini, büyük bir fırtınanın ortasında bulurlar. Anne babalarını kurtarmak için şehir merkezine gitseler de, her yeri çoktan sular basmıştır. Çocuklar, terk edilmiş ofis binasında mahsur kalır. Üstelik, gizemli bilmecelerin bulunduğu yeni bir ruloyla.

Susie Brooks
Yüzde 25’in Muz
Resimleyen: Josy Bloggs
çev. Ümit Mutlu
Uçanbalık Yayınları
28 sayfa
(5+ yaş)

Neden okumalı?

Adı son derece komik ve görselleri de bir o kadar eğlenceli olan bu kitap aslında çok ciddi bilgilerden söz ediyor. Yeryüzündeki canlıların birbirleriyle olan bağlantılarını genetik bilimin doğrularıyla aktarıyor. Kitabın önermesi şu: Muzlarla, nergis çiçekleriyle, hatta bok böcekleriyle akraba olduğunu biliyor muydun? Kitap boyunca söz edilen bilgiler gerçekten şaşırtıcı. İnsanların diş büyümesi genlerinin köpekbalıklarıyla aynı oluşu, beyin genlerinin yunuslarla aynı olması, tavukların yüzde 60 oranında insana benzemesi ve daha pek çok şaşırtıcı bilgi kitapta etkileyici görsellerle yer alıyor.

Ezgi Berk
Ne İşe Yarar Çocuk?
Resimleyen: Ece Zeber
Hep Kitap
72 sayfa
(3+ yaş)

Neden okumalı?

Listemizde bir Ezgi Berk kitabı daha var. Ezgi Berk bu kitabında yine Ece Zeber’le çalışmış. İkilinin birlikte ürettikleri birçok çocuk kitabı bulunuyor. Ne İşe Yarar Çocuk?, isminin hakkını veren bir kitap olmuş. Çocukluğu tanımlayan, basit cümleler kitaba hayat vermiş. “Hayatta her şey bir işe yarar. Peki ya çocuk?” diye sormuş Berk ve çocukluğun o yalın dünyasını tek tek aktarmış: “Resim yapar. Bisiklete biner. Ayağı taşa takılır ve tekrar kalkar. Su birikintilerinde zıplar. Ortalama bir-bir buçuk metredir.” Kitabın içerisinde her yetişkinin kendi çocukluğunu bulacağı da bir gerçek.

Asuman Portakal
Picasso’nun Gözleri
Tudem Yayınevi
72 sayfa
(9+ yaş)

Neden okumalı?

Çocuklar için öykü ve roman yazarı Asuman Portakal’ın yeni kitabı Picasso’nun Gözleri, yazarın aynı zamanda ressamlıktan gelen bakış açısını da yansıtıyor. Yazar kitabına Picasso’nun şu vurucu sözleriyle başlıyor: “Her çocuk bir sanatçıdır. Sorun, büyüyünce de sanatçı kalabilmesidir.” Picasso’nun Gözleri, Asuman Portakal’ın Picasso’nun resimlerinden kurguladığı kısa öykülerden oluşuyor. Toplamda beş öykü var. Kitabın sonunda Picasso’nun kendi ağzından kaleme alınmış bir de yaşamöyküsü bulunuyor.

•