Görünmez Kentler’i görünür hale getirmek

“Yolcu sahip olduğu tenhayı tanır…”
Italo Calvino

Venedikli gezgin Marco Polo ve Tatar İmparator Kubilay Han’ın düşle gerçek arasında uzanan hikâyesinde kentlerinin kalbinden doğan bir rüya vardır. Italo Calvino her birini farklı kadın adlarıyla isimlendirdiği kentlere bizi davet ederek bu rüyayı anlatır. İnsanların rüyalarla olan ilişkisini kentlerle kurduklarına benzeten yazar, Görünmez Kentler’in başlangıcını şöyle bitirir:

“Kubilay Han yalnızca Marco Polo’nun anlattıklarında, yıkılmaya mahkûm surların ve kulelerin içinden, akkarıncaların bile kemiremeyeceği kadar ince bir resmin telkâri çizgilerini seçebiliyordu.” [1]

Bu incelikli resim, Calvino’nun bütün düşüncelerini, yaşanmışlıklarını, sanılarını bir tek simge üzerine yoğunlaştırarak çoğul yollar yarattığını söylediği usta elden çıkan bir kolajdır. Zaman ve mekân duygularını özgürleştirerek tanımadığımız bir kentin tanıdık atmosferini keşfetmek için satırların arasında gezindiğimiz Görünmez Kentler bizi sürekli yer değiştirmeye zorlar. Bir kentten ayrılıp diğerine vardığımız birçok çıkış yolu buluruz kendimize. Bu sürekli devinim hali Calvino’nun rüya benzetmesinin elinden tutarak sanki gece boyunca süren farklı düşler gibi uykumuzun üzerine serilir ve hepimiz başka kentlerde uyanırız. Bazen:

“Akıllardan çıkmayan bu kent bir zırhtır, ya da herkesin anımsamak istediği şeyleri karelerine yerleştirebileceği bir çapraz bulmaca.” [2]

Yazar kentlerin sokaklarına aşina, kimi zaman ise yabancı seyyahlar olarak görür bizi. Calvino, Amerika Dersleri’nde “Görünmez Kentler’de her kavram ve her değerin iki yönlü olduğu çıkar ortaya: kesinliğin de”[3] diyerek bizi bu çift yönlü yapının içinde bir yaratıcı olarak konumlandırır ve okur olmanın ötesinde büyük bir rol verir. Hepimiz artık Görünmez Kentler’in yaratıcısıyızdır. Kent sokaklarında dolaşan ve taşıdığı anıları Calvino’nun akışkan zamanına yerleştiren her okur kentleri tekrar biçimlendiren bir döngünün parçası haline gelir ve kentin belleğini yaratarak onları görünür kılmak için içsel bir haz duyar.

Bu hazzı derinden hisseden Perulu mimar Karina Puente, Calvino’nun kentlere sakladığı nesnellik ve öznellik arasındaki bağda kapsamlı bir yolculuğa çıkar. Çalışmalarında kent ve mimari unsurları birleştiren sanatçı, Görünmez Kentler’i görünür hale getirmek için her kentin illüstrasyonunu üretir. Puente hikâyeleri tek tek ele alarak kavramsallaştırır ve her şehri dokusuyla biçimlendirir. Kentlerin nesnel betimlemelerini takip eden gizli gerçekler, sanatçının farklı zaman dilimlerine yayılan eserlerinde can bulur. Sofronia altı ayda görünür hale gelirken, Maurilla bugün eski şehirlerde olanların çağdaş yansımasını kısa sürede belli etmiştir.

^{Karina Puente, “Sophronia”}

^{Karina Puente, “Maurilla”}

Calvino, Görünmez Kentler’i farklı esinlenmelerden yararlanarak, bazen kentleri üzgün, bazense mutlu düşünerek geniş bir zamanda, parça parça oluşturur ve Görünmez Kentler’in kapısını şöyle aralar: “Bir dosyada yaşamımın kentleri ve kır manzaralarıyla ilgili sayfaları topluyorum, bir diğerinde zamandan ve mekândan bağımsız hayalî kentleri.”[4]

Alessandro Bavari, Sodom & Gomorrah isimli fotoğraf serisini hazırlarken kesin bir güzergâhı takip ederek manzaralar, portreler, ortamlar ve nesneler hayal eder. Calvino’nun yolunun hemen hemen aynısını izleyerek konuya yaklaşmayı tercih eder sanatçı. Tekvin kitabında adı geçen ve lanetlenerek kaybolan iki kent Somon ve Gomora’yı herhangi bir bakış açısıyla kısıtlamaz. Meraklı bir yaklaşımla vizyonerler için eğlence parkı olarak hayal ettiğini söyler.

^{Alessandro Bavari, Sodom & Gomorrah}

Kitabı bir alan olarak kullanan Calvino nasıl okuru bu alana sokup dolaştırıyor ve hatta okurun kaybolmasına izin veriyorsa, Alessandro Bavari de izleyeni aynı yere taşır. Sodom & Gomorrah ve Görünmez Kentler okurun, izleyenin kendince bulduğu birçok çıkış noktasını barındırır.

^{Alessandro Bavari, Sodom & Gomorrah}

“Geometrik rasyonellik ile insan yaşamlarının iç içe geçmiş yumağı arasındaki gerilimi dile getirmek açısından bana daha geniş olanaklar sunan, daha karmaşık bir simge, kent simgesidir”[5] diyen Calvino’nun kentle olan etkileşimi Nils Ole Lund’un Kent Kolajları serisinde de kendini belli eder. Danimarkalı mimar ve kolaj sanatçısı, mimarlığa duyduğu olağanüstü ilginin izlerini taşıyan kolajlarında güncel mimarlık anlayışının bütünlüğünü yaratır. Kentsel bağlantıları kolaj sanatıyla yeniden yaratıp dönüştürürken Calvino’nun şiirsel diliyle bağlantı kurar.

^{Nils Ole Lund, First the building then the site, 1982}

“Kentleri de rüyalar gibi arzular veya korkular kurar…”[6] der Marco Polo, Han’a. Calvino, birçok sanatçının arzularına ve korkularına dokunarak Görünmez Kentler’in farklı sanat dallarında yaratılmasına olanak verir. Yazar, kentte hayran kaldığımız şeyin ona sorduğumuz bir soruya verdiği yanıt olduğunu söyleyerek bizi bilmediğimiz o sorunun peşine düşürür. Yaşadığımız, hayran olduğumuz kente sorumuz nedir?

Calvino’nun kentlerle sınırsız alanlar yaratarak bizi zorladığı bu keşif, kent meydanlarındaki kalabalıkta tanıdık yüzler aradığımız, zamanın hiç olmadığı kendi kentlerimize olan yolculuktur.

Ve Marco Polo, Han’a şu cevabı verir:

“Başka yer, negatif bir aynadır. Yolcu sahip olduğu tenhayı tanır, sahip olmadığı ve olmayacağı kalabalığı keşfederek.” [7]

•

 

NOTLAR:  

---

[1] Italo Calvino, Görünmez Kentler, çev. Işıl Saatçıoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 31. baskı, 2022, s. 57.

[2] ibid. s. 66.

[3] Italo Calvino, Amerika Dersleri, çev. Kemal Atakay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 5. Baskı, 2021, s. 82.

[4] Calvino, Görünmez Kentler, s. 9.

[5] Calvino, Görünmez Kentler, s. 15.

[6] Calvino, Görünmez Kentler, s. 87.

[7] Calvino, Görünmez Kentler, s. 76.

 

MERAKLISINA NOTLAR:

Alessandro Bavari’nin tüm serisi için buraya tıklayınız. 

Karina Puente’nin Görünmez Kentler serisini buradan görebilirsiniz. 

Görünmez Kentler’in sesini buradan dinleyebilirsiniz.

 

KİTAPLAR:

Italo Calvino, Görünmez Kentler, çev. Işıl Saatçıoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 31. baskı, 2022.

Italo Calvino, Amerika Dersleri, çev. Kemal Atakay Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 5. baskı, 2021.

 

GİRİŞ RESMİ:

Karina Puente, İnvisible Cities, Tamara