Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri: Bir Tahlil

"Walter Benjamin’i, yaşadığı dönemde hem geniş kitleler hem de kültür üreticileri arasında kendisine yer edinememiş, hayatını entelektüel gelişime adamış, sosyal bilimlerin gördüğü en ilginç düşünürlerden biri olarak anlatabilirim. Bu yazıda sözünü edeceğim kitap, Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri: Bir Tahlil, Benjamin’in sanat eseri üzerine öne sürdüğü tezleri ve beslendiği kaynakları ele alıyor. Felsefe öğrencisi olduğum günlerden beri onun entelektüel merakına gıpta ettim, her Benjamin kitabında ne kadar haklı olduğumu bir kez daha anlıyorum."

ÖZGE UYSAL

“Homeros’un devrinde Olimpos’taki tanrıların gözünde seyirlik bir şey olan insanlık, artık ken­disi için bir seyir malzemesidir. İnsanlığın kendine ya­bancılaşması o raddeye varmıştır ki, kendi yıkımını dahi birinci kalite bir estetik haz olarak yaşayabilecektir.”
Walter Benjamin, Fotoğrafın Kısa Tarihi

Sanatla ilgili tartışmaların çoğu, sanatın ‘ne’liğine değil de varlık amacına vurgu yapar. Sanatın dünyayı kurtarma misyonu var mı? Sanatın bir toplum mühendisliği hizmeti olmalı mı? Sanat, sanat üreticisinin politik görüşlerini yansıtmak zorunda mı? Bu sorulara net yanıtlar vermek çok da kolay değil.

Walter Benjamin’i, yaşadığı dönemde hem geniş kitleler hem de kültür üreticileri arasında kendisine yer edinememiş, hayatını entelektüel gelişime adamış, sosyal bilimlerin gördüğü en ilginç düşünürlerden biri olarak anlatabilirim. Bu yazıda sözünü edeceğim kitap, Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri: Bir Tahlil, Benjamin’in sanat eseri üzerine öne sürdüğü tezleri ve beslendiği kaynakları ele alıyor. Felsefe öğrencisi olduğum günlerden beri onun entelektüel merakına gıpta ettim, her Benjamin kitabında ne kadar haklı olduğumu bir kez daha anlıyorum.

Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri: Bir Tahlil, Benjamin’in sanat, kültür ve toplum üçgeni arasındaki ilişkiselliği farklı perspektiflerden faydalanarak tartışmaya açtığı ve kitabın yazarı Rachel Dini’nin tahlilleriyle okurun işini kolaylaştırdığı bir çalışma. Birçok teorik kitapta bulunmayan ‘kolay okunma’yı sağlayan biraz da bu. Elbette bu akıcı okuma deneyiminde, kitabın çevirmeni Onur Yiğit ve kitabı yayına hazırlayan ekibin de payı büyük.

Benjamin, bazı sanat üretim araçlarının faşizmin taşıyıcısı olma potansiyeli taşıdıklarına ve faşizmin kapitalizmi kullanarak kendini yeniden üretmenin yolunu bu şekilde bulmuş olabileceğine işaret ediyor. Ona göre film, siyaseti estetikleştiren bir araç, çünkü dikkat dağıtıyor ve propagandayı fark ettirmeden yaymak için etkili bir yol. Benjamin’in sanat üretimine dair yorumlarını ve bakış açısını besleyen birkaç kaynak var: Marksizm’den beslenen topluluklar, bizim Frankfurt Okulu adıyla bildiğimiz Sosyal Araştırmalar Enstitüsü, Adorno ve Horkheimer, Georg Lukacs, dadaizm ve sürrealizm, bu kaynakların başlıcaları. Ancak Benjamin bunlardan hiçbirine tam olarak yakın değil. Onun düşünme ve üretme yöntemi, tek bir yoldan gidip başkalarının koyduğu sınırlamalara uymaya değil, birden çok yerden besleyerek ortaya melez ve farklı bir bakış açısı sunmaya dayanıyor. Üretim sürecinin bu denli canlı olmasının sebeplerinden biri de farklı kaynaklardan beslenmesi olabilir.

Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri: Bir Tahlil, sanat, toplum ve kültür üzerine okumayı, düşünmeyi seven, yanılmayı ve yanlışlanmayı umursamadan fikir üretmenin büyüsüne kapılan düşünürlerle, kitaplar aracılığıyla sohbet etmekten keyif alan okurlara sahiden büyük keyif verebilir. Aynı zamanda “fikrileri zamanı aşan düşünür” tanımına uygun kişilerle tanışmayı seven okurlar için de iyi bir kitap.

Yazının kapanışını kitabın kapanışından bir alıntı ile yapmak istiyorum. Bu alıntı da Benjamin ve bu kitabın önemi üzerine size fikir verebilir:

“... Sanat Eseri, sanat tarihi ve edebiyat araştırmaları için çok önemli bir metin ve günümüzde radikal sanat eleştirisi için bir mihenk taşı olmaya devam etmektedir (...) Benjamin’in radyo, film ve fotoğraf çağında siyasetin estetikleştirilmesine ilişkin tespiti, televizyon, sosyal medya ve realite şovları çağında siyaset çerçevesindeki tartışmaları öngörmesine rağmen, Benjamin’in aura, kült değeri ve ritüel değer kavramları sanat tarihçileri tarafından kullanılmaya devam ediyor.

Tüm bu nedenlerden dolayı, Sanat Eseri’nin hem sanata nasıl baktığımız ve yeni medyayı nasıl deneyimlediğimiz hem de sanat ve yeni medyanın dünya görüşümüzü daha iyi ya da daha kötü yönde değiştirme kapasitesi açısından bize öğreteceği çok şey vardır.” (s. 99-100)

•