Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları

Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları, önemli bir iddiayı barındırıyor: Tek bir Ezidilik olmadığı. Yaklaşık 10 yıldır bu alanda yapılmış tüm çalışmaların, Ezidiliği “tek çatı” altında toplayan bir tanım içerdiğini söyleyen Amed Gökçen, öncelikle bu yanlış bilgiyi ya da başka bir deyişle görüşü yıkıyor.

SUZAN DEMİR

IŞİD’in 2014’te Şengal’i (Sincar) işgal etmesiyle Ezidiler, yakın tarihteki en büyük soykırımla yüz yüze geldi. Oysaki yüzyıllardır birçok kesim tarafından “Fırka-i dâlle” (sapkın topluluk) olarak adlandırılan Ezidiler, defalarca Müslümanlığa zorlanmış ya da katledilmişti…

Amed Gökçen, yolunun tesadüf eseri Ezidi’lerle ilgili yapılan akademik bir çalışmayla kesişmesinden beri bu alanda çalışıyor. İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde tarih okuduktan sonra master derecesini yine burada Kültürel İncelemeler Bölümü’nde yapan Gökçen, üniversite bünyesindeki “(Y)Ezidi Kültürünün Karşılaştırmalı Araştırması” adlı uluslararası çalışmada görev almakta. Gökçen’in çalışmasının ilk ürünü 2009 yılında Kalan Müzik tarafından çıkarılan (Y)Ezidiler adlı CD- kitap. Daha sonra bu alanda çeşitli eserler veren Amed Gökçen, son olarak İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları çalışmaya imza attı.

Kalan Müzik’ten çıkan ilk çalışmasının eksik olduğunu söyleyen Gökçen, son kitabında hem bu hatalarını düzelterek hem de şimdiye kadar eksik yapılmış birçok çalışmayı tamamlarcasına ilerlediğini belirtiyor. Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları, Gökçen’in de sık sık belirttiği önemli bir iddiayı barındırıyor. O da tek bir Ezidilik olmadığı. Yaklaşık 10 yıldır bu alanda yapılmış tüm çalışmaların, Ezidiliği “tek çatı” altında toplayan bir tanım içerdiğini söyleyen Gökçen, öncelikle bu yanlış bilgiyi ya da başka bir deyişle görüşü yıkıyor. Irak, Türkiye, Ermenistan ve Avrupa’da yaptığı 10 yıllık çalışmada ortaya çıkan şey; sözlü kültürün hâkim olduğu Ezidiliğin coğrafi, ekonomik, modernizm ve şehirleşme gibi etkenler sonrasında değişime uğradığı. Yaklaşık son bin yılı, sözlü anlatıma dayanan bu din, temel değerlerde değişmese de, uygulamada farklılıklar barındırmaktadır. Gökçen de temel olarak bu farklılığın Ezidilik içindeki yarattığı renklere dikkat çekiyor son çalışmasında.

Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları, bir kitap ve yedi CD’den oluşan bir çalışma. Semavi dinlerden farklı olarak tek bir kitabı olmayan Ezidilik varlığını, dinsel dualar ve ağıtlarla yaşatmakta. Bunun tarihsel arka planında iki ana neden yatmakta: Birincisi Ezidilerin bir dönem okuma yazmayı yasaklaması (belli bir kesim içerisinde). İkincisi ise Ezidilerin tarih boyunca katliamlara maruz kalması, yazılı kaynakların yakılıp, kutsal birçok şeyin yok edilmesinden.

Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları iki kısımdan oluşan bir çalışma. İlk kısım Ezidilerin tarihsel arkaplanını anlatırken, ikinci kısım Ezidilerin kendilerini anlattıkları tarihle devam ediyor, yani dualarla, dini ve mitolojik şarkılarla. Müslüman Kürt’lerdeki dengbêjlik geleneğinin bir benzeri olan bu hikâyeler Ezidi toplumunun en önemli ritüellerinden biri. Kuşaktan kuşağa aktarılan, bazen çelişkiler barındıran ama bel kemiğini hâlâ koruyan bir kültür...

Amed Gökçen, yaptığı bu çalışmayla ve öncesiyle yazılı tarihi olmayan, yıllardır önyargıların kurbanı ve Orta Doğu’nun en kadim halkı Ezidileri anlatırken “sözü” kayıt altına alarak, sayıları 1 milyonun altındaki bu halkın günümüzdeki tek kâtibi oluyor…