İliç maden kazasından kurtulan madencilerin yaşam mücadelesi: Yıllar sonra yeniden hayvancılığa bel bağladılar

Doğu Eroğlu, Cansu Acar

Anagold firması tarafından işletilen Erzincan-İliç’teki altın madeninde 15 yıldır çalışan ve 13 Şubat 2024’teki yığın liç kayması sonrası duran üretim sebebiyle işten çıkarılan işçiler hayvancılığa başladı. İşten çıkarmalar devam ederken, madenin bitişiğindeki Sabırlı Köyünde yaşayan bazı işçiler tazminatlarıyla mütevazı koyun ve keçi sürüleri edindi. Tekrar hayvancılığa yönelen Sabırlı Köyü sakinleri, maden yüzünden daralan mera alanları, hayvancılık yöntemlerinin unutulması ve nesiller arası devamlılığın kopması yüzünden beklemedikleri zorluklar yaşıyor.

Erzincan İliç’te Çöpler Altın Madeni’nde siyanür solüsyonu yüklü cevherin maden arazisine saçılması ile meydana gelen, dokuz maden çalışanının hayatını kaybetmesine yol açan facianın ardından ilçede yaşayanlar yaşam mücadelesi vermeye başladı. Anagold Madencilik ve taşeron firmaların madenle ilgili ÇED olumlu kararının iptalinin ardından işten çıkarmaya başladığı işçiler, arkadaşlarını kaybettikten sonra işlerinden de oldu. Yıllar önce tarım ve hayvancılığı bırakıp madende çalışmaya başlayan işçiler, artık koşulların da tamamen değiştiği ilçede hayatlarını sürdürebilmek için yeniden hayvancılığa döndü. Ancak işçilerin hayatı artık eskisinden çok daha zor.

İşten çıkarılan ya da ücretsiz izne ayrılmak zorunda kalan maden işçilerinin bazıları bugünlerde, maden açılmadan önceki geçim kaynaklarını geri kazanmaya çalışıyor. Meralarının bir kısmını maden sahasından korumayı başarabilen Sabırlı Köyünden madenciler, edindikleri tazminatları ya da şahsi birikimlerini kullanarak, yeniden küçükbaş hayvan sahibi olup madenden bağımsız bir yaşam kurmayı deniyor.

Madenin tekrar işletmeye geçip geçmeyeceği konusundaki belirsizlik sürüyor ama daha fazla beklemek istemeyen Sabırlı sakini eski maden çalışanları, koyun ve keçi satın alarak hayvancılığa tekrar başladı.

Sabırlı Köyü sakinleri, bin civarında küçükbaş hayvan alındığını ve madenden çıkarılan ya da zorunlu izne gönderilen işçilerin, maden öncesindeki gibi hayvancılık yapmaya başladığını söylüyor.

İliçli eski maden işçisi: 52 yaşımdan sonra keçi peşine düştüm

Ancak 15 yıldır madende çalışan İliç halkı hayvancılığa dönüşte zorlanıyor.

İliç’teki altın madeni için 2000’li yıllardaki sondajlar ve üretim hazırlıkları sonrasında, Anagold Çöpler Altın Madenindeki altın üretimi 2010’da başlamıştı. Madenin çevresindeki Sabırlı ve Çöpler Köylerinde yaşayanların büyük çoğunluğu, geçimlerini 2010’dan beri madenden kazanıyordu.

İşten çıkarılırken almaya hak kazandığı yaklaşık 600.000 TL tutarında tazminatının tümüyle 120 keçiden oluşan bir sürü satın alan Naci Çelik, Sabırlı Köyünde yeniden küçükbaş hayvancılığa başlayan eski maden işçilerinden biri.

Madenin kuruluşu sırasında Sabırlı Köyü sakinlerine verilen sözlerin tutulmadığını ve köy arazilerini madene verdikleri halde işsiz kaldıklarını söyleyen Çelik, madenin kapanmasından devleti sorumlu tutuyor:

"Yaklaşık 13 yıldır madende çalışıyorum. Beş yılım Çiftay’da [Ana taşeron] geçti, ondan sonra ana firmaya, Anagold’a geçtim. 2024'te bir kayma olayı yaşadık. Dokuz tane can verdik. Devlet bu madeni denetlemedi. Müfettişler gönderdi; müfettişler gelip burada yiyip içip gittiler. Ben yaklaşık 13 senedir sahada çalışıyorum, daha bir gün bir tane denetleyici sahada görmedim. Devlet bizi mağdur etti. Ben yaklaşık 120 tane keçi aldım. Sekiz yıldır Anagold’da çalışıyorum, aldığım tazminat 600 bin lira. 600 bin liraya ancak 120 tane keçi aldım. 52 yaşımdan sonra keçiye gidiyorum. Ben eğer keçinin peşine gidiyorsam bunun sebebi devlettir. Yani biz burada devletimize güvendik oy verdik, 25 senedir peşinden gidiyoruz. Burada bir maden açıldı. Bugün bizi Anagold değil devlet atmış dışarı. Devlet bize sahip çıkmadı. Geldi burada dokuz tane canın peşinde bir ay bir buçuk ay buralarda gövde gösterisi yaptılar, ondan sonra cenazeler çıktı, her şey bitti. Öyle bir şey yok!"

İliç’te yaşayanlar küçükbaş hayvancılığı unuttu

Yıllar sonra hayvancılığa dönen Naci Çelik, komşusu Kemal Güler’den yardım alıyor çünkü bir keçi sürüsünü otlatmak oldukça dikkat isteyen, fiziksel olarak da zorlayıcı bir meşgale.

Kemal Güler

Kemal Güler, altın madeninin ortaya çıkmasından itibaren İliç’te yaşananları hayvancılık perspektifinden şöyle anlatıyor:

"Madene güvenerek bu arkadaşların hepsi malını-davarını [hayvanlarını] sattılar. Şimdi şu durumda hepsi mağdur. Nereden bakarsan bak, beş-on bin kişi ekmeksiz şu anda. Bazıları davara yöneldiler ama davar da alınmıyor kardeşim, bir koyun olmuş 20 kağıt [20 bin lira]. Koyun da alamıyor artık. Eski duruma dönecek, dönemiyor. Biz bu kadar mağdur olduk, kimse bizim ne yanımıza ne yöremize geliyor… Burada mağduriyet çektik, tarlamız gitti, meramız gitti, ormanımız gitti… Bir tane inek dahi taşıyamıyoruz. 100 bin koyun vardı, şimdi beş bin koyun var. Adamlar hep maden için koyununu sattı, madene [işe] girdi. İşte, durum meydanda. O gördüğün ağıllarda 100 tane davar var. 100 tane de burada var, 200 tane! Başka yok, boş!"

Sabırlı Köyü sırtlarında, artık çoğu boş kalan ağıllar

Madene verilen araziler yüzünden meralar daraldı

Naci Çelik’e göre, maden hiç açılmamış olsaydı bölge önemli bir hayvancılık merkezi olmayı sürdürebilirdi. Ancak bugün maden yüzünden daralan meralar ve üretim maliyetleri de hayvancılığı zorlaştırıyor. Altın madenine devredilen araziler tel örgülerle çevrildiği için hayvancılık yapmak isteyen Sabırlı Köyü sakinleri sadece yüksek rakımlı, köyün üzerindeki meralardan faydalanabiliyor. Bu da kış koşulları için hayvancıları düşündürüyor:

"Aşağıda yedi-sekiz tane ağıl vardı, eskiden her birinin içinde 300-500 tane koyun vardı. Eğer bugün maden olmasaydı var ya, nereden baksan herkesin kapısında bugün bin koyun vardı. Bin koyun bugün 10 bin liradan bir trilyon para yapıyor! Bugün ben hayvan almış peşine takılmışım. Bir ton arpa dokuz bin lira olmuş. Ben nasıl alıp bu hayvanı besleyeceğim? Neyle besleyeceğim? Cebimde para yok! Köyün altı tel. Yani mera var, gidemiyorum. Niye? Maden çevirmiş. Hayvanlar orada otlayamıyor. Dağda otarıyorum hayvanları. Yarın kar yağdığı zaman ben bu hayvanları nerede otaracağım? Aşağı götürmem lazım, orada benim ağılım var. Ama otlayacak yer yok. Yerlerimizi satın aldılar, talan ettiler, topraklarımızı aldılar. Bugün ne yaptılar? Bizi işten çıkardılar. Devlet burayı açtırdı, ondan sonra kapattı. Niye açtırıyorsun, niye kapatıyorsun? Topraklarımız satıldı. Maden aldı topraklarımızı. Ancak oy zamanı, seçim geldiği zaman koşarlar. ‘Oyunuzu bize verin, şöyle yapacağız böyle yapacağız.’ Verdik, ne oldu? 20 yıldır sana oy veriyorum. Bugün beni işten attınız. Böyle bir şey olur mu?"