Bildiğiniz üzere sadece bazı malların ya üretim ya da ithalat aşamasında bir defaya mahsus alınan verginin adıdır Özel Tüketim Vergisi (ÖTV). Yaklaşık sayıca 220 adet maldan tahsil edilen ÖTV, bütçe içerisinde çok hatırı sayılır bir yerdedir. ÖTV’nin tarihsel seyrinin ve yıllar itibariyle hasılat tutarını bu yazıda yazmıştım. O yüzden tekrara düşmemek adına bu hususları pas geçeceğim.
ÖTV’nin kapsamına giren ürünler nelerdir?
Hizmetler ÖTV’ye tabi değildir. Örneğin doktorluk, mühendislik, avukatlık, mali müşavirlik gibi hizmetler ÖTV’ye tabi değildir. ÖTV’nin kapsamına yaklaşık 200 adetten fazla mal girmektedir. Her mal üzerinden de ÖTV alınmamakta, sadece Kanun’da sayılan ürünler üzerinden alınmaktadır. Örneğin bilgisayar, tablet, elektrik üzerinden ÖTV alınmamaktadır.
Ancak benzin, motorin, doğal gaz, araba gibi motorlu araçlar, alkol, tütün mamülleri (sigara, puro), buzdolabı gibi beyaz eşyalar, asitli içecekler (kola, fanta, gazoz vs), havyar, parfüm, saç spreyleri, traş köpüğü ve kremi, kürkler, tırnak makasları, cep telefonu makinası vs üzerinden ÖTV alınmaktadır. Tam liste için buraya bakabilirsiniz.
Tütünden alınan ÖTV ne kadar?
Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere tütünden alınan ÖTV tahsilat tutarı 2002 yılından yani 23 yıl ve 2025 Ocak ayında toplamda 1 trilyon 96 milyar 560 milyon 958 bin liradır. Tütünden tahsil edilen ÖTV’nin tüm yıllardaki toplamının ÖTV tahsilatı içindeki payının ortalaması yüzde 25,26’dır. Yani 100 lira ÖTV tahsil edilmişse bunun yaklaşık 25 lirası tütünden alınan ÖTV’dir. Tütünden alınan ÖTV’nin toplam vergi gelirleri içindeki ortalama payı ise yaklaşık yüzde 6,06’dır. Daha basit bir ifadeyle son 24 yılda toplanan her 100 liralık verginin 6 lirası tütünden alınan ÖTV’dir.
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere son 23 yılda tahsil edilen ÖTV’nin toplam vergi gelirleri içindeki payının 23 yıldaki ortalaması yüzde 24,4 olmuştur. Yani son 23 yılda toplanan her bin liralık verginin 244 lirası ÖTV’den tahsil edilmiş.
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere 2022 yılından itibaren ÖTV tahsilat tutarı inanılmaz bir artış göstermiş ve 2022 yılında 2021 yılının tahsilatına oranla yüzde 104; 2023 yılında 2022 yılına nazaran ise yüzde 121 artış göstermiş. Bu durum ÖTV’nin kapsamının genişletilmiş ya da oran değişikliğinden yarattığı bir sonuç değil.
Tütünden alınan ÖTV’deki artış oranı da özellikle 2023 ve 2024 yıllarında yüzde 75 civarında artmış. Daha anlaşılır bir ifadeyle bu tablo enflasyonun başka bir tezahürüdür.
Dolar bazında ne kadar tahsilat yapıldı?
Türk lirası bazında 23 yılda yaklaşık 4,5 trilyon lira ÖTV tahsilatı yapıldı. Tütünden ise 1 trilyon 62 milyar lira ÖTV tahsilatı yapıldı. Türk lirasının değer kaybı dikkate alındığında bu tutarı, TL olarak ele alıp işlemek büyük bir yanılgı yaratacağından aşağıdaki tabloda 2005 ve sonraki yıllara ait yani son 20 yılın ÖTV tahsilat tutarları o yılın ortalama dolar kuru nezdinde hesaplanıp gösterilmektedir.
Görüldüğü üzere son 20 yılda tütünden 175 milyar dolar tahsil edilmiş. Özetle ÖTV’ye tabi tüm ürünlerden toplamda 677 milyar dolar, sadece tütünden ise 175 milyar dolar ÖTV tahsilatı yapılmış.
KDV de var
ÖTV’ye tabi ürünlerden ayrıca yüzde 20 KDV de hesaplandığından çıkan bu sonuca ayrıca yüzde 20’lik bir ek daha yapılması gerekmektedir. Bu durumda sadece 2024 yılında tütünden alınan ÖTV’nin bütçeye katkısı yaklaşık 9,43 milyar dolardır. Bu da toplam vergi gelirinin yaklaşık yüzde 6’sına isabet etmektedir.
Şunu da hatırlatmakta fayda var; KDV oranları 7 Temmuz 2023 tarihli 7346 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla değişmişti.
Ama biz genel olarak 2023 ve 2024 yıllarına yüzde 20; diğer yıllara ise yüzde 18 KDV uygularsak tütünden alınan ÖTV ve KDV tahsilatı -sadece tütünden alınan ÖTV ve bunun KDV’si yani ÖTV ile ÖTV’nin KDV’si- 207 milyar dolar olmuş olacaktır.
Ezcümle
Tütün ürünlerinde ÖTV, nispi, asgari maktu ve maktu olmak üzere üç farklı kalem kullanılıp bir formülasyonla hesaplanmaktadır. Ancak nispi vergi artışı mali çarpan mekanizması nedeniyle malın fiyatına daha fazla yansıdığından İktidar ekseriyetle maktu vergi tutarını yükseltip nispi vergileri düşürerek tütünün fiyatının çok artmamasını sağlamaya çalışmaktadır. Ancak fiyatlar hâlâ çok yüksek.
Böylece sigaranın fiyatına bağlı olarak bir paket sigaranın yaklaşık yüzde 80’ni vergilerden oluşmaktadır. Bu nedenle insanlar farklı yollarla tütün ihtiyacını karşılamaya çalışmakta ki bu durum zaten sağlıksız olan tütün ürünlerini daha da sağlıksız hale getirmektedir.
Özetle tütün fiyatları oransal olarak ücret artışlarından daha fazla artmakta ve bu durum maalesef gelir dağılımını da bozmaktadır. Sigarayı bırakmak en doğru karar lakin içenlere bu şekilde bir yük getirmek de bir o kadar yanlıştır.
Tütünden elde edilen tahsilat tutarına bakıldığında hükümetin bu vergiyle alakalı bir düzenleme yapacağını beklemek biraz hayal gibi duruyor. Siz ne düşünürsünüz bilemiyorum ama tütünden elde edilecek hasılata büyük oranda bel bağlanmış gibi duruyor.