Kasım ayı merkezi yönetim bütçe gerçekleşmeleri açıklandı. Yılın 11 aylık zaman diliminde bütçe giderleri 9 trilyon TL, bütçe gelirleri 7,8 trilyon TL olarak gerçekleşirken bütçe açığı da 1,277 milyar TL’ye ulaştı. Ancak 2024 yılı için öngörülen bütçe açığı 2,652 milyar TL idi. Dolayısıyla hükümetin yılın kalan son ayında 1,375 milyar TL daha bütçe gideri gerçekleştirme alanı var. Büyük olasılıkla geçen yıl olduğu gibi yılın son ayında kamu kurumlarına deprem ödeneği cari transferler ve sermaye transferleri olarak gerçekleştirilecek.   

Bir yandan 2025 bütçe hazırlık sürecinin sonuna gelinirken bir yandan da 2024 bütçesi tükeniyor. 2024 bütçesinde ödenekler biterken genel görünüme bakalım:

Bazı bütçe giderlerinde ödenek bitti, bazılarında da önümüzdeki ay yetmeyeceği belli oldu. Örneğin personel giderleri için kalan ödenek sadece 60 milyar TL, ancak son üç aylık personel giderleri ortalaması 243 milyar TL. Dolayısıyla bu yıl personel giderleri için ayrılan ödeneğin yeterli olmadığı açık.

2023 yılı ile kısa bir karşılaştırma yaparsak; 2023 yılı bütçesinde ek bütçeyle yüzde 25 oranında artış olmuştu. Ancak ek bütçede personel giderleri için ödenek artışı istenmemişti. 2023’te personel giderleri başlangıç ödeneği yüzde 39 aşılmıştı. Bu yıl da yüzde 8’e yakın aşılacak gibi duruyor.

Mal ve hizmet alımlarında da başlangıç ödeneği aşılmış durumda. Haberleşme, taşıma giderleri ve çeşitli kiralara yapılan harcamalar 11 ayda 242,3 milyar TL’ye ulaştı, oysa başlangıç ödeneği 239,4 milyar TL’ydi.

2024 bütçesinden yolluklar için 13,9 milyar TL ödenek ayrılmış, ancak 11 aylık bütçe gerçekleşmesine göre 19 milyar TL harcanmış. Hatta bu kalemde ödeneğin biteceği eylül ayı bütçesinde görünüyordu. 2023’te de ilk 11 ayda ayrılan ödenek mal ve hizmet alımlarında yüzde 8, yolluklarda yüzde 12 oranında aşılmıştı.

Temsil ve tanıtma için ise 1,9 milyar TL ödenek ayrılmış, ancak 11 ayda 2,2 milyar TL harcanmış. Bu arada başlangıç ödeneği beş ay önceden aşılmıştı.

Temsil ve tanıtma giderlerinin yürürlükteki Tasarruf Genelgesi'nde yer aldığını hatırlayalım. Aslında kamuda tasarruf için daha az harcanması gerekiyordu. 2023 yılı bütçesinde temsil ve tanıtma giderlerinin başlangıç ödeneği yüzde 100 oranında aşılmıştı, seçim ekonomisi en önemli nedendi.

Yine Tasarruf Genelgesi'ne göre kamunun tasarruf yapması gereken kamu taşıtları, lojman ve sosyal tesislere ait bakım ve onarım giderlerine 8,4 milyar TL ödenek ayrılmış ve burada da ödenek yetmemiş durumda. Oysa 2023 bütçesinin ilk 11 ayında hizmet alımı ve bakım onarımı için ayrılan ödenek aşılmamıştı. Anlaşılan geçen yıl bütçe tahmini daha isabetliydi.

Desen: Tan Oral

Bütçe giderlerinin bu yıl yüzde 13,2’sini oluşturan borç faiz giderleri için ayrılan ödenek 1,254 milyar TL olmakla beraber, kalan ödenek 60 milyar TL. Oysa son üç ayın borç faiz gideri ortalaması 144 milyar TL’dir. Burada da ödenek aşılacak. Hazine tahmininin üstünde faiz yüküne katlanacak. Enflasyonla mücadelede sıkı para politikasının borç faizlerine etkisi, ihraç edilen tahvillerin cinsi ve vadesine göre uzun süre daha devam edebilir. Sonuç ne olursa olsun iç ve dış borçların söz konusu faiz ödemeleri sözleşmeden doğan zorunluluk nedeniyle ödenmek durumunda.

Girişte de bahsettiğim gibi yılın son ayında eğer 1,375 milyar TL daha bütçe gideri alanı kullanılacaksa, çok önemli bir kısmı sermaye transferleri olarak yapılacak. Çünkü başlangıç ödeneği 721 milyar TL, ancak henüz 72 milyar TL harcama yapılmış.

Cari transferler ise bütçenin yaklaşık yüzde 40’ını kaplayan en büyük kalemi. Bu yıl henüz başlangıç ödeneğinden sapma yok. Ama olmayacağı anlamına gelmez. Çünkü geçen yılki cari transferler ödeneği ek bütçeye rağmen yüzde 24 aşılmıştı. Bu yıl ise son ayda deprem nedeniyle kurumlara transfer yapılması ve buradaki ödeneğin aşılması olası.