Yasadışı bahis ve kumarın yaygınlaşması toplumsal çürümeyi artırır, ekonomiye zarar verir, yoksulluğa neden olur. Bu nedenle tüm dünya ulusları yasadışı bahse ve kara paraya karşı etkili mücadele vermeye çalışıyor. Ülkemizde de yasadışı bahise karşı son zamanlarda bazı operasyonlar yapılıyor. Bu operasyonların gerçek anlamda yasadışı bahisin yaygınlaşmasına karşı muhakkak bir etkisi oluyordur. Ancak, bu tür suç gelirlerine karşı mücadelenin ne kadar etkin ve kararlılıkla yürütüldüğü, bu konuya ilişkin sürdürülen mücadelenin sonuçlarıyla ancak değerlendirilebilir.
Anımsanacağı üzere, bu senenin başında Cumhurbaşkanlığı kararıyla, bahis ve şans oyunlarından alınan vergi oranları da yüzde 50 oranında düşürülmüştü. Gerekçe olarak da bu düşüşlerle, bahis ve şans oyunları sektöründeki vergi yükünün önemli ölçüde azaltılmasının, yasadışı bahsin önüne geçeceği idi. Aynı zamanda bu şekilde sektördeki faaliyetler de teşvik edilmiş olacaktı.[1]
Bu uygulamanın yasadışı bahise karşı etkili olabilmesi şüpheli görünmekle birlikte, önce ne büyüklükte bir ekonomi ile karşı karşıya olduğumuzu anlamak açısından dünyada yasal ve yasadışı bahis ekonomisinin büyüklüğüne bir bakalım.
Yasal bahis ekonomisi dünyada 750 milyar dolara ulaştı
Gambling Global Market Report 2024’e göre, 2023 yıl sonu itibariyle tüm dünyada bahis ekonomisi büyüklüğü bir önceki yıla göre yüzde 7,4 aratarak 580 milyar dolara ulaştı. Aynı rapora göre bu tutar 2027 sonunda da 744,7 milyar dolara ulaşmış olacak. Bundan yaklaşık 14 yıl önce bu tutar 227 milyar dolar düzeyindeydi.[2]
Amerika Adalet Bakanlığı raporuna göre de tüm dünyada yasal olmayan bahis miktarlarının 511 Milyar dolar düzeyinde olduğu belirtiliyor.[3] Birleşmiş Milletler Örgütünün bir raporuna göreyse bu tutarın 1.7 trilyon dolar civarında olduğu tahmin ediliyor.[4]
Ülkemizde üç alanda bahis oynanabiliyor
Türk hukukuna göre kanunların verdiği lisans kapsamında düzenlenmesi ve oynanması yasal olan üç tür bahis söz konusu. Bunlar:
1) Spor bahisleri,
2) At yarışı bahisleri,
3) Şans oyunları (piyango, sayısal loto, vb. oyunlar).[5]
Şu anda Türkiye'de şans oyunları ve at yarışı lisansı 49 yıllığına Türkiye Varlık Fonu'na verilmiş durumda.
Ülkemizde yasal bahis miktarı 6 milyar dolara ulaştı
Türkiye’de yasal şans oyunu pazarı 2021’de, 2020’ye nazaran yüzde 69 oranında büyüyerek 123,66 milyar TL civarına ulaşmıştır.[6] Ülkemizde 2023 sonuna göre yasal bahis oyunları yıllık geliri yaklaşık 6 milyar dolar düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu tutar dünya yasal bahis oyunlarının yüzde 8’ine karşılık geliyor. Dijital kanalı kullanarak spor üzerine oynanan yasal bahislerin toplamı 921 milyon dolara ulaşırken, bahis oynayanların sayısı ise 7 milyon kişi düzeyinde. Yasadışı spor bahislerinin toplamı ise 11 milyar dolar seviyesinde olduğu tahmin ediliyor.[7]
Bahis oyunlarını hangi kanallardan geliyor?
Bahis gelirleri genel türüne, kanallarına ve kullanıcılara göre üç farklı türden elde olunuyor. Bunlar:
1) Türüne göre bahis gelirleri: Gazinolardan- piyangolardan, Spor karşılaşmalarından ve diğer kumar faaliyetlerinden gelen gelirler,
2) Kanallarına göre bahis gelirleri: On-line, off-line ve sanal gerçeklikten gelen gelirler,
3) Kullanıcılara göre bahis gelirleri: Kumar meraklılarından, sosyal coşkuyla oynayanlardan ve diğer son kullanıcılardan (oynayıcı) gelen gelirler şeklindedir.
Şimdi de yasadışı bahise gelelim.
Yasadışı bahis özellikle sporda yolsuzluğu körükleyen bir numaralı faktör olarak görülüyor.[8] Ben de bu sektörü, sporun sırtından beslenen ama ona yeterli katkıyı sağlamayan asalak bir sektöre benzetiyorum.[9]
Amerika’da yasadışı bahis tutarı ise, yasal bahsin yüzde 40’ı civarında olduğu tahmin ediliyor.[10]
Ülkemizde yasa dışı bahis yüksek
Ülkemizde yasadışı bahsin boyutunu net olarak ortaya koyabilecek bir araştırma bulunmamakla birlikte, eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’ya göre, bu tutarın 50 milyar dolar düzeyinde olduğu varsayılıyor.[11]Bu tutar abartılı da olsa, Türkiye’de yasadışı bahiste önemli bir parasal hacmin bulunduğu bir gerçek. Bu rakama göre, yasadışı bahis resmi bahis miktarının yaklaşık 8.3 katı bir tutara ulaşıyor.
Yukarıda anlattıklarımızın ışığında bakarsak; ülkemizde yasadışı bahis gelirlerinin, yasal bahis gelirlerinin neredeyse on katına yaklaşması çok ciddi bir denetim sorunu olduğunu bize gösteriyor.
Yasadışı bahis cezası 2023 yılı için 7258 sayılı Kanunun 5. Maddesinde belirlenmiş durumda. Anılan Kanunun ilgili maddesine göre, yasadışı bahis cezası 5 bin TL’den, 20 bin TL'ye kadar idari para cezası olarak uygulanıyor.[12] Yasadışı bahis cezası için düzenlenen bu ceza yalnızca oynayanlar için uygulanıyor.
Peki, bu asalak sektörden kulüplerimize ne kadar para gidiyor? Şimdi de bunu değerlendirelim. Şunu baştan söylemekte yarar görüyorum. Ülkemizde kulüplere bu tutarlardan giden para ne yazık ki, çok düşük düzeyde.
Yasadışı bahisten kulüpler önemli para kaybediyor
Yasal bahisten sadece binde beş kazanan spor kulüplerinin, yasadışı bahisten kayıpları ise (ülkemizde yasadışı bahsin 50 milyar dolar civarında olduğu varsayılırsa), 250 milyon dolar civarınsa olduğu tahmin ediliyor.
Yasadışı bahise yönelen para nerden geliyor, nereye gidiyor?
Yukarıda da ifade ettiğim üzere, Birleşmiş Milletler Örgütü’nün raporuna göre tüm dünyada 1,7 trilyon dolara ulaşan yasadışı bahise karşı etkili mücadele yapabilmenin yolu aşağıdaki üç soruya yanıt aramaktan ve ortaya çıkan yanıtlara uygun etkin ve kararlı bir mücadeleden geçiyor.
Yanıtlanması ve aksiyon alınması gereken sorular:
- Yasadışı bahise para nereden geliyor?
- Yasadışı para hangi araçları kullanarak yasal sisteme giriyor?
- Yasallaşan illegal para nereye gidiyor?
Bu sorulara yanıtlar aradığımızda, adli soruşturmalar ve yargılamalar gösteriyor ki, yasa dışı bahise giden paranın çok önemli bir kısmı kara para aklamaya yönelik olarak kullanılıyor. Yani, kaynağı yasal olamayan yollardan kazanılmış, tutarı trilyon dolarlarla ölçülen bir parasal büyüklük var tüm yeryüzünde. Kumar, yasadışı bahis, fuhuş, uyuşturucu, silah ticareti ve daha birçok yasal olmayan alanlarda kazanılan para kara parayı oluşturuyor. Yani, kara paranın sisteme giriş kapılarından en önemlisi yasadışı bahis. Burada toplanan paralar bankacılık sistemi, elektronik ve kripto para ile yasal para sistemine giriyor ve buralardan da suç örgütlerinin finansmanında kullanılıyor. Ayhan Şensoy’un da kitabında[13] detaylı olarak ele alıp irdelediği gibi bu süreçte kara paranın çok önemli bir bölümü, yasadışı bahis aracılığıyla, yasal unsurların kullanılması suretiyle aklanarak bankacılık sistemine giriyor.
Bu kapsamda yasadışı bahise ilişkin Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) verileri bu durumu net olarak ortaya koyuyor. Bu verilere göre; [14]
- 2022 ile 2024 yılları arasında 280 binden fazla banka hesabı yasadışı bahis tahsilatları için kullanıldı ve fonlar suç örgütlerine aktarıldı.
- Bu çabanın bir parçası olarak, yasadışı bahis ve kumar sitelerine bağlı bir milyondan fazla ödeme ve e-para hesabı tespit edildi.
- Yasadışı bahis tahsilatları için kullanılan 3 binden fazla sanal satış noktası sistemi (POS) kapatıldı.
- Bu işlemlerden elde edilen fonları kripto para birimine dönüştürmek için kurulan bir kripto varlık hizmet sağlayıcısı şirket de kapatıldı.
Yasadışı bahse konu parasal tutarın önemli bir bölümü kara para kaynaklı görünüyor. Bununla beraber, gerçek kişiler tarafından çevrimiçi siteler aracılığıyla oynanarak sisteme giren bir yasa dışı bahis miktarı da söz konusu. Bu tür sitelerde ödeme aracı olarak Bitcoin, havale, token, kripto para vb. ödeme araçları kullanılıyor. Ne var ki, buradan gelen yasadışı bahis tutarı, karapara kaynaklı bahis tutarının sadece belirli bir kısmını oluşturuyor. Burada kişiler yasadışı bahis sitelerini kullanılarak oynadıkları bahislerle paranın yasal sisteme girmesine bilerek ya da bilmeyerek yardımcı oluyorlar. Yasadışı para bu şekilde yasallaşma yolculuğuna çıkıyor. Bu amaçla kurulan sitelerin sayısı tüm dünyada yüz bine ulaşıyor. Denetim ve takibin nispeten zayıf, erişimin kolay olduğu sanal platformlarda, yasadışı bahis oranlarının yüksekliği yasadışı bahsi özendiren en önemli unsurlardan birisi. Resmi bahis oranları daha düşük iken, demokrasisi gelişmemiş, hukuksal yetersizliğin olduğu ülkelerde yasa dışı bahislerin büyüklüğü, yasal bahislere göre daha yüksek bir orana sahip görünüyor. Bir ülkedeki yasadışı bahis tutarının yasal bahis tutarlarına oranı, bize o ülkenin yasadışı bahise karşı ne kadar etkili mücadele ettiğinin bir göstergesi olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin, yasadışı bahislerin yasal bahise oranı Amerika’da yüzde 40; Avrupa’da yüzde 70’ler; Asya’da yüzde 130’lar civarındayken[15] bizim gibi ülkelerde bu oran yasal bahsin altı-yedi katına kadar çıkabiliyor.
Vergi oranlarının düşürülmesi yasal bahis gelirlerini artırmaz!
Ülkemizde yasadışı bahsin bu kadar yüksek olmasının temel nedeni vergi oranları değildir. İnsanları yasadışı bahis oynamaya iten temel saiklere baktığımızda karşımıza aşağıdaki faktörler çıkmaktadır.
1) Ülkemizde bahis oyunlarının oynatılması ve düzenlenmesi yetkisi devlet tekelinde bulunduğundan sektörde geliri ve vergiyi artıracak bir rekabet bulunmamaktadır.
2) Rekabet eksikliği yasal bahis oranlarının düşük kalmasına neden olduğundan, insanlar yasadışı bahse yönelmektedirler.
3) Denetim ve düzenleme yetersizliği nedeniyle kara para ve benzeri paralar yasadışı bahse yönelmektedir.
4) Canlı bahse izin verilmediğinden on-line siteler üzerinden yasadışı bahis oynayan sayısı artmaktadır.
Sonuç
Bahis ekonomisi günümüzde küreselleşmenin avantajlarından yararlanıp trilyonlarca dolar bir büyüklüğe ulaşan devasa bir sektördür. Yine yaptığımız araştırmalara göre bugün yer yüzünde yaklaşık 75 bin adet bahis sitesi on- line hizmet veriyor. Bahsin önemli bir kısmı da sanal ortamda oynanıyor. Ülkemizde ise yasadışı bahis oynayan kişi sayısının da 8-10 Milyon kişi arasında olduğu tahmin ediliyor.[16]
Bu ekonominin motorunu spor oluşturuyor. Ülkemizde olduğu gibi dünyada da özellikle de bahis gelirlerinin önemli bir kısmı futboldan geliyor. Bahis ekonomisinin ana dinamiğini spor oluşturmasına karşın, spora katkı sağlamayan; yolsuzluk, rüşvet, şike gibi spor ve futbol dışı unsurların bir kanser gibi sporu sarmasına neden olan; sporun ve futbolun bağışıklık sistemini çökerten bir ekonomiden söz ediyoruz.
Yasadışı bahse karşı mücadele yapısal bir nitelik kazanmadan; yasalar tavizsiz uygulanmadan, vergi oranlarının düşürülmesi, yasal bahis gelirlerini artırmayacağı gibi vergi gelirlerinin düşmesine neden olur. Bu alanda bahis oynayanlarının gelirini maksimize artırır.
Peki ne yapılmalıdır?
Bir ülkede suç gelirlerinin yüksekliği, o ülkede aklama faaliyetlerinin yoğunluğuna işaret eder. Suç gelirlerine karşı etkili ve başarılı mücadele, ancak paranın izini sürmekle mümkün olur. Siyasi otoritenin bu konuda ortaya koyacağı mücadele kararlılığı ve samimiyeti, yasadışı bahsi önlemenin ilk şartıdır. Yasadışı bahis ile mücadele aynı zamanda şeffaflık ve diğer ülkelerle koordineli mücadeleyi gerektirir.
Yasadışı bahse karşı mücadeleye yapısal yaklaşıldığında ve sektöre rekabet olanağı sağlandığında, vergi oranlarının düşürülmesi yasadışı bahsi azaltabilir ve vergi gelirlerini artırabilir.
Spor ile aralarında paradoksal bir ilişkinin olduğu bahis ekonomisi, diğer taraftan sporun ve futbolun bağışıklık sistemini de uzun vadede zayıflatacak özelliklere sahip. Bu nedenle bahis oyunlarının spora olası olumsuz etkilerini en alt düzeyde tutabilmek için başta yasal düzenlemeler olmak üzere teşvik, şike, şiddet ve doping gibi anti-spor öğelerine karşı da her türlü yasal ve yönetsel önlemlerin alınması ve bunlara karşı saptanan eylemlerde taviz verilmeksizin olayın üzerine gidilmesi en öncelikli görevlerden birisi olarak karşımızda duruyor.
[1] https://een-emn.org/bahis-ve-sans-oyunu-vergileri-yuzde-50-oraninda-dusuruldu/#:~:text=Yapılan%20değişikliğe%20göre%2C%20spor%20müsabakalarına,den%20yüzde%2010%27a%20indirildi.
[2] https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/gambling-global-market-report
[3] Illegal gambling costs industry and taxpayers billions, report says; https://www.nevadacurrent.com/2022/12/02/illegal-gambling-costs-industry-and-taxpayers-billions-report-says/
[4] https://www.unodc.org/unodc/safeguardingsport/newsandevents/illegal-betting-is-the-number-one-factor-fuelling-corruption-in-sports--un-conference-hears.html
[5] Turkey: Gambling And Betting In Turkish Law
https://www.mondaq.com/turkey/gaming/1187704/
gambling-and-betting-in-turkish-law
[6] Türkiye’de Yasal Şans Oyunları Pazarında 2020-2021 Gerçekleşmeleri̇Ve 2022 Beklentileri. https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[7] https://www.gamblingturkey.com/gambling-in-turkey
[8] https://news.un.org/en/story/2023/12/1144857
[9] Tuğrul AKŞAR, Sporun Sırtında Yükselen Bir Ekonomi: Bahis Ekonomisi, 2 Kasım 2009,
https://www.dunya.com/kose-yazisi/sporun-sirtinda-yukselen-bir-ekonomi-bahis-ekonomisi/5532
[10] https://www.businessinsider.com/half-sports-betting-illegal-costing-state-millions-in-tax-revenue-2022-12
[11] Süleyman Soylu: “Sanal kumarda 50 milyar dolar dönüyor”, 13 Şubat 2021,
https://www.sozcu.com.tr/soylu-sanal-kumarda-50-milyar-dolar-donuyor-wp6257360
[12] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.7258.pdf
[13] Ayhan Şensoy, Bahis Çukuru, Tekin yayınları, İstanbul 2024.
[14] https://www.turkiyetoday.com/uncategorized/illegal-betting-rattles-78574/
[15] https://www.statista.com/statistics/1186240/sports-betting-and-lottery-industry-market-size-global/
[16] Ayhan Şensoy, Bahis Çukuru, Tekin yayınları, İstanbul 2024. Sh. 15.
|
Tuğrul Akşar kimdir? Tuğrul Akşar 1962 yılında Niğde'de doğdu. 1988'de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü'nden mezun oldu. Aynı fakültenin İşletme Anabilim dalında yüksek lisansını tamamladı. 1989'dan itibaren bankacılık sektöründe yönetici olarak çalıştı. Konusunda referans olan ilk kitabı "Endüstriyel Futbol" 2005 yılında yayımlandı. 2006'da Doç. Dr. Kutlu Merih ile birlikte "Futbol Ekonomisi", 2008'de "Futbol Yönetimi" adlı kitapları çıktı. 2010'da "Futbolun Ekonomi Politiği", 2013'te "Krizdeki Futbol", 2020'de de altıncı kitabı "Endüstriyel Futbolun En Üst Aşaması: Finansal Futbol" yayımlandı. Doç. Dr. Kutlu Merih ile birlikte 2005 yılında Futbol Ekonomisi Stratejik Araştırma Merkezi'ni kurdu. Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği'nin (TKYD) oluşturduğu Kurumsal Yönetim ve Futbol Endüstrisi Çalışma Grubu'nda da yer alan Akşar, 2010'da yayımlanan "Kurumsal Yönetim İlkeleri Işığında Türk Futbol Kulüpleri Yönetim Rehberi"nin iki bölümünü kaleme aldı. "Futbol Ekonomisi" ve "Futbol Yönetimi" kitapları bazı üniversitelerde seçmeli derslerde ana kaynak olarak okutulan Akşar, Türk futbolunun sorunlarına çözüm olabilecek araştırmaları yayımlama, araştırmacılara referans sağlama, futbolun entelektüel boyutuna katkıda bulunma amacıyla www. futbolekonomi.com sitesini hayata geçirdi. Bir süre Radikal ve Cumhuriyet Spor eklerinde ve Tamsaha'da yazdı, halen Dünya gazetesinin haftalık "Ekospor" köşesinde ve Mayıs 2015'ten itibaren T24'te yazıyor. |